یقینا باید یکی از عوامل موثر در روی کار آمدن دولت سیزدهم را در ناکامی دولت روحانی در حوزه سیاست خارجی و به ویژه دراجرای توافق هسته‌ای موسوم به برجام بدانیم. این دولت از همان ابتدا به جای تکیه بر توان داخل و توسعه روابط با همسایگان و کشور‌های شرق در جهت باز کردن گره‌های اقتصادی کشور تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد مذاکره و جلب اعتماد آمریکایی‌ها گذاشت؛ اما در نهایت نه تنها آمریکایی‌ها و متحدان اروپایی‌اش هیچ آورده‌ای برای ما نداشتند؛ بلکه دولت به دلیل اعتماد افراط گونه به غربی‌ها سرمایه اجتماعی خود را نیز از دست داد تا جایی که جریان منتقد سیاست‌های دولت توانست اکثر کرسی‌های مجلس و کرسی ریاست جمهوری را از آن خود کند.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم همواره مطالبه و خواست عمومی این بوده که این دولت در راستای تامین منافع کشور به مذاکرات هسته‌ای قدم بگذارد و غربی‌ها را ملزم به انجام تعهدات خود کند؛ اما همه ما می‌دانیم که آمریکا و اروپا هیچ گاه اجازه نخواهند تا ایران به راحتی بتواند در قالب توافق جدید به تمام منافع دلخواه خود دست یابد.
با این اوصاف «خبرگزاری دانشجو»، به منظور بررسی رویکرد دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی و همچنین باید و نباید‌های مذاکره هسته‌ای وین با علیرضا تسلیمی، مسئول سیاسی سابق مرکز هماهنگی بسیج دانشجویی دانشگاه آزاد و محمدحسین غریبی، فعال دانشجویی و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد خط و مشی گذاری عمومی دانشگاه علوم و تحقیقات به گفتگو پرداخته که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید.
دانشجو: ارزیابی شما از دیپلماسی دولت سیزدهم چیست آیا این دولت توانسته خلاء‌های موجود در دولت سابق را جبران کند؟
تسلیمی: پس از روی کار آمدن دولت انقلابی سیزدهم و گذشت زمستان سخت دولت‌های یازدهم و دوازدهم امید به آینده در میان آحاد مردم زنده گشت و ما شاهد تغییر ریل دولت و حرکت در مسیر اصلاح ویرانی‌های شکل گرفته در هشت سال گذشته ایم. بالطبع این تغییرات به حوزه‌ی دیپلماسی هم رسیده است، اما با توجه به اخبار رسیده از سوی نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی و کارشناسان خُبره حوزه‌ی دیپلماسی، اتفاقات خوش آیندی در مذاکرات مستقیم شکل گرفته با ۴+۱ و غیر مستقیم با رژیم آمریکا به گوش نمی‌رسد. از تهیه پیش نویسی ضعیف که خسارت محضی دگر را پدید می‌آورد تا پابرجا ماندن افراد تیم مذاکره کننده سابق در روند مذاکرات، همه و همه باعث دلنگرانی و دلواپسی دوستداران و دلسوزان کشور گشته است.
غریبی: دیپلماسی دولت در ارتباط با دوستان و بهره گیری از قابلیت‌های آنان جهت خنثی سازی تحریم‌ها و روند رو به رشد اقتصادی در طی این یکسال خوب عمل کرده است. سفر‌های متعدد آقای رئیسی به کشور‌های همسایه و نگاه راهبردی و درستِ اولویت داشتن بهره گیری از ظرفیت آنان در سال ۱۴۰۰ توانست اتفاق مهمی را رقم بزند و آن هم افزایش صادرات محصولات غیرنفتی است.
از طرف دیگر در دولت قبل ما در فروش نفت خام هم مشکل داشته و حجم فروش نفت مان بسیار پایین بود حتی آقای رئیسی در سخنان خودشان هم به این موضوع اشاره کردند که در جلسات دولت قبل بیان میشد که اگر کسی بتواند ۲۰۰ هزار بشکه نفت به فروش برساند می‌توانست وزیر نفت شود!
الحمدلله هم اکنون و با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک حجم فروش نفت به حالت قبل از تحریم‌ها بازگشته و قیمت آن نیز با اتفاقاتی از جمله حملات یمن به شرکت آرامکو عربستان و عملیات نظامی روسیه در اوکراین دستخوش تغییرات شده و به بالاترین میزان در طی ۸ الی ۱۰ سال اخیر رسیده و پول حاصل از فروش این میزان نفت نیز به خزانه دولت بازمی‌گردد.
با تمام این دستاوردها، اما متاسفانه دولت در مذاکرات ۱+۴ آنچنانی که به گوش می‌رسد موفق عمل نکرده و طبق پیش‌نویس توافق در تاریخ ۸ مارس که در اختیار دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی است و برخی از بند‌های آن توسط نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی نشر پیدا کرده دولت نتوانسته با استفاده از دستاورد‌های فنی در عرصه هسته‌ای مانند غنی‌سازی ۶۰% و همچنین اتفاقات میدانی مانند افزایش قیمت جهانی نفت و افزایش فروش نفت ایران که امروز حتی آمریکا، در این بحران انرژی که قیمت سوخت در پمپ بنزین هایش سر به فلک گذاشته، به نقل از وزیر حمل و نقلش خواستار خرید آن است به درستی استفاده کند.
شاید دیپلمات‌های ارشدمان با خواندن این مطالب بگویند شما رئال و واقع بینانه به موضوعات نگاه نمی‌کنید، ولی باید بگویم ایران امروز با ایران خرداد ۱۴۰۰ بسیار متفاوت است و باید از اهرم‌های بدست آمده در طی این ماه‌ها در مذاکرات جهت بدست آوردن منافع حداکثری استفاده کرد.
دانشجو: با توجه به مسائل مطرح شده در پست علی خضریان، رییس کمیته سیاسی، نظامی و امنیتی کمیسیون اصل نود در پیش‌نویس مذاکرات نه تنها خطوط قرمز نظام رعایت نشده بلکه برخلاف قانون مجلس نیز عمل شده و خسارت جدید به منافع ملی وارد شده است. با توجه به این اظهارات آینده مذاکرات و توافق احتمالی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
غریبی: برخی از بند‌های پیش‌نویس توافق هسته‌ای توسط آقای خضریان و حجت‌الاسلام نبویان منتشر شده که باعث نگرانی شده است البته برخی از دوستان منکر وجود چنین پیش‌نویسی هستند، اما دکتر خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه در نشست خبری ۱۵ فروردین در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری دانشجو وجود این پیش‌نویس را رد نکرد.
در دولت آقای روحانی که پرونده در دست آقای ظریف، وزیر امورخارجه وقت، بود برخی از دوستانی که امروز زمامدار وزارت امورخارجه هستند همچون آقای دکتر امیرعبداللهیان و دکتر باقری کنی او را نقد می‌کردند که برخی از بند‌های برجام حاصل نگاه اعتماد حداکثری به دشمن است، ولی امروز با انتشار برخی از بند‌های پیش‌نویس توافق دیدیم در عمل این نگاه همچون قبل بر گفتگوها سایه انداخته است.
برای مثال در بخش تصمیم کمیسیون مشترک در بند‌های ۱-۵ و ۴-۵ سخنرانی بایدن، رئیس جمهور آمریکا، به عنوان تضمین قانونی به عدم خروج آمریکا از برجام و همچنین مبنای سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی در ایران مورد قبول واقع شده است.
البته در برخی از بند‌ها اگر بخواهیم منصفانه و با توجه ساختار نظام حاکمیتی آمریکا نگاه کنیم دولت آمریکا توانایی ارائه تضامینی همچون لغو دائمی تحریم‌ها را ندارد و همچنین این امکان وجود دارد که کمافی‌السابق دولت دیگری در آمریکا سرکار بیاید و از برجام خارج شود. نسبت به این مساله می‌توان با دو نگاه متن نوشت، نگاه اول اینگونه است که اگر قرار است خروج هر کدام از کشور‌ها از توافق را به رسمیت بشناسیم پس باید مکانیزم خروج ایران از توافق نیز تعبیه شود و تعهدات ایران نیز مدت‌دار باشد و تا مدت زمانی که طرف‌های دیگر در توافقند و نسبت به آن تعهد دارند ما نیز به آن متعهد خواهیم بود.
نگاه دوم نیز اینگونه است که هیچکدام از طرف‌های مذاکره نباید خروج‌شان از توافق به رسمیت شناخته شود و با خروج هر کدام از طرفین از توافق، توافق از نظر حقوقی دیگر معنای خود را از دست داده و از بین برود. در بند ۷-۵ تصمیم کمیسیون مشترک آمریکا تعهد و تضمین نداده است که تحریم‌های رفع شده را دوباره وضع نکند، بلکه آمریکا در این توافق مجاز است ملت ایران را تحریم مجدد کند و صرفا به شرط پایبندی کامل ایران به برجام، به سرمایه‌گذاران ۳۶۵ روز فرصت داده است که از ایران خارج شوند.
این بند عملا خروج آمریکا را رسمیت بخشیده و از طرف دیگر برای پایبندی ایران به تعهدات خودش به مدت ۳۶۵ روز حتی پس از خروج آمریکا تضمین گرفته است. مثال‌ها در این زمینه متعدد است، اما تا زمانی که متن کامل توسط دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی اجازه انتشار نیافته باشد نمی‌توان این ارزیابی‌ها را کامل دانست.
تسلیمی: امیدوارم، با ورود به هنگام رئیس محترم جمهور و درایت سایر دلسوزان شاهد برطرف سازی نقاط ضعف اساسی در پیش نویس توافق و برکناری افراد ناکارآمد و ناتوان در تیم مذاکره کننده‌ی کشورمان باشیم و به برخی از دوستان که به هر نحوی اعم از بازی با کلمات و ارائه‌ی اطلاعات گمراه کننده قصد کتمان وجود چنین پیش نویسی را دارند توصیه می‌کنیم منافع ملی را جهت منافع شخصی و حزبی ذبح ننمایند
دانشجو: با توجه به سابقه بدعهد‌های آمریکایی‌ها برای عمل به تعهدات خود در رابطه با مسائل مختلف آیا توافق جدید می‌تواند گره گشا باشد پیشنهادتان چیست؟
تسلیمی: سابقه‌ی پیمان شکنی‌های متعدد رژیم آمریکا هر انسان عاقل و هوشمندی را به فکر گرفتن تضمین‌های عینی و مستحکم جهت عدم خروج مجدد از توافق و لغو تمامی تحریم‌ها می‌اندازد که با توجه به اطلاعات منتشر شده چنین مسئله‌ای حلقه‌ی مفقوده‌ی مذاکرات ست به هر روی یکبار برای همیشه باید به این بازی موش و گربه کشور‌های غربی پایان داد.
غریبی: همه باید بدانند که هیچ توافقی با آمریکا و دنیای غرب دائمی نیست بلکه نگاه به این توافق‌ها باید فرصت‌جویانه جهت ایجاد زیرساخت‌ها و وارد کردن تکنولوژی‌هایی باشد که تاکنون در کشور وجود نداشته تا ادامه مقاومت در مقابل قدرت‌ها را برای ما راحت‌تر کند. اگر این نگاه بر دستگاه‌های مربوطه حاکم شد می‌توان به محض دستیابی به توافقی که تمام منافع ایران را برآورده کند و نه هر توافقی، تکاپوی شدید آنان در راستای ایجاد زیرساخت‌ها (چه در ایران و چه در غیر ایران) و همچنین واردات و انتقال تکنولوژی‌های مهم به داخل کشور را شاهد بود، ولی اگر چنین نباشد این توافق نه تنها هیچ آورده‌ای ندارد بلکه مخدری است که باعث می‌شود مسئولان نسبت به وظایف روزمره خود نیز احساس تکلیف نکنند.
دانشجو: آیا حمله روسیه به اوکراین و تبعات احتمالی این جنگ می‌تواند روی نتیجه مذاکرات ایران و ۴+۱ تاثیرگذار باشد؟
تسلیمی: در نظام به هم پیوسته‌ی جهانی نمیشود از اثر گذاری موضوعات بر یکدیگر غافل شد یا آن را کتمان کرد و این مسئله‌ای است که هوشمندی دو صد چندان تیم مذاکره کننده را جهت احقاق حقوق ملی می‌طلبد که با حضور برخی چهره‌های تیم قبل میسر نمی‌باشد
دانشجو: برخی از تحلیگران سیاسی تضمین‌های روسیه از آمریکا در سه حوزه اقتصادی، سرمایه‌گذاری و نظامی ر ا نوعی گروکشی گروکشی و برخی‌ها نیز آن را به نفع ایران می‌دانند تحلیل شما از این موضوع چیست؟
تسلیمی: گرفتن تضمین‌های دولت روسیه نشان از تفسیر پذیری پیش نویس تهیه شده در مذاکرات است که با توجه به سبقه‌ی عهد شکنانه آمریکا امری عقلانی و به نفع ایران است؛ که البته امیدواریم تیم ایرانی خود به عنوان طرف اصلی توافق آینده تضمین‌های جدی از طرف اروپایی و آمریکایی اخذ کند
دانشجو: با توجه به روشنگری‌ها و مطالبه گری‌های جنبش دانشجویی در جریان مذاکرات هسته‌ای و مسائل مرتبط با برجام در دور جدید مذاکرات چه رسالتی را می‌توان برای این جنبش متصور شد؟
تسلیمی: بی شک یکی از اضلاع مهم روشنگری در جامعه پیرامون توافق نامه‌ی خسارت بار برجام جنبش دانشجویی بوده است لذا به عنوان یک عضو کوچک از آن، به برادران و خواهران تشکلی عرض می‌کنم که روند مذاکرات را در هر دولتی و با هر گرایش سیاسی با چشمان باز و حواسی جمع دنبال نمایند و ذره‌ای از منافع ملی و انتفاع اقتصادی کشور کوتاه نیایند که مطمئنا نظارت آنان به اصلاح و جای گیری درست روند مذاکرات منتهی خواهد شد ان شاء الله.
غریبی: جنبش دانشجویی در دور جدید مذاکرات نیز باید همچون گذشته و اتفاقا با رویکردی مطالبه‌گرانه تر، چون نگاهی این بار دولت را در دست دارد که منتقد عملکرد دولت قبل بوده، نسبت به گذشته مسائل را دنبال کرده و همزمان با سایر نهاد‌ها همچون شورای عالی و مجلس توافق را بررسی کارشناسی کند و این مساله را نیز پیگیری کند که به هیچ عنوان فرآیند قانونی بررسی توافقات بین المللی در کشور دور نخورد. همچنین، چون این توافق به گفته وزارت امورخارجه فراتر از برجام نبوده پس انتظار دستاورد‌های فرابرجامی از آن نمیشود متصور شد به همان صورت نیز بر اعمال شروط ۹ گانه رهبری بر این توافق نظارت جدی کرده و حتی یک قدم از آن کوتاه نیاید.
