افسانه‌های نفتی

این مملکت رو نفت خوابیده اون وقت چرا باید وضع اقتصاد این باشه؟ پس این همه نفت میفروشن پولش کجا میره؟ میدونی اگه فقط پول همین نفت خودمونو بهمون بدن زندگی هممون از این رو به اون رو میشه؟”اینها جملاتی هستند که همه ما در طول روز بین مردم یا اطرافیانمان ممکن است بشنویم. اما این دست جملات چقدر واقعیت دارند و مبتنی بر آمار هستند؟ در این مطلب ما قصد داریم تا این موضوع را روشن کنیم.

57درصد پول فروش نفت در جیب دولت نمی‌رود!

فکر می‌کنید درآمد نفتی کشور در سال گذشته چقدر بوده است؟
یعنی چقدر از پول حاصل از فروش نفت در جیب دولت می‌رود و به نوعی درآمد دولت محسوب می‌شود. صنعت نفت مثل هر صنعت دیگر خود نیز هزینه‌هایی دارد، 14/5 درصد از پول فروش نفت هزینه صادرات و بازاریابی برای فروش همین نفت می‌شود. 3 درصد به طور مستقیم سهم استان‌های نفت‌خیز بوده و 40 درصد نیز سهم صندوق توسعه است. یعنی عملا 57 درصد از پول فروش نفت به دست دولت نمی‌رسد و جزو درآمدهای دولت به حساب نمی‌آید.

سهم هر ایرانی از نفت

حالا با حساب همه این موارد، درآمد نفتی دولت در بودجه ۱۴۰۱، مبلغ 380 هزار میلیارد تومان برآورد شده که گر این مبلغ را تقسیم بر 85 میلیون نفر جمعیت ایران کنیم و حاصل را به تعداد 12 ماه تقسیم کنیم خواهیم دید سهم هر ایرانی از درآمدهای نفتی ماهانه فقط 372 هزارتومان است. یعنی اگر دولت کل درآمد نفتی خود را به جای صرف در بودجه کشور به طور مستقیم بین مردم پخش کند سهم هر ایرانی 372 هزارتومان خواهد بود.
صادرات نفت خام اشتباه بزرگی است که بسیاری کشورها از جمله ایران مرتکب آن می‌شوند. بخش عمده‌ای از صادرات نفت ایران به شکل خام است و همین امر کشور را در موضع ضعف قرار می‌دهد چرا که علاوه بر وابسته بودن اقتصاد به صادرات نفت، فرصت‌های بسیار زیادی در زمینه اشتغال آفرینی، کسب سود و پیشرفت فناوری در حوزه فرآورده‌های نفتی از بین می‌رود.
چقدر از نفت ما قابل استخراج است؟
طبق آمارهای جهانی ایران با نزدیک به 160 هزارمیلیون بشکه از نظر ذخایر نفت بعد ازعربستان، ونزوئلا و کانادا در رتبه چهارم جهان قرار می‌گیرد.
این آمارهای جهانی بر اساس میزان نفت قابل استخراج ایران هستند که به گفته مدیر شرکت ملی نفت ایران تنها 30 درصد ذخایر نفتی واقعی کشور است. در حال حاضر با توجه به فناوری‌های موجود در کشور چیزی در حدود یک سوم ذخایر قابل برداشت هستند که امروزه این مسئله نیز یکی از مشکلات جدی صنعت نفت ایران است.
مسئله این است که حتی اگر بتوانیم همه ذخایر نفت کشور را استخراج کنیم صادرات همه آن کار منطقی نیست. از نظر اقتصادی فروش نفت خام به نوعی فروش دارایی است. فرض کنید که شما هربار یکی از وسایل خانه‌تان را برای کسب درآمد بفروشید.
نفت میراث ملی یک کشور است و همه نسل‌ها از آن سهم دارند. با توجه به این که نفت یک انرژی تجدیدناپذیر هم به شمار می‌آید؛ ما حق نداریم همه نفت را صادر کنیم و دست نسل بعد را خالی بگذاریم.صادر کننده ای که واردکننده است.
اگر به لیست تولیدکنندگان یا همان استخراج‌کنندگان نفت در جهان نگاهی بیندازید آمریکا در رتبه اول این فهرست است، اما حتی جزو 10 کشور اول صادرکننده نفت هم نیست. این کشور برای بیش از یک دهه صادرکننده فرآورده‌های نفتی بوده اما همیشه یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت خام هم بوده است.
یعنی این کشور نفت خام را وارد کرده و با کمک فناوری‌های پیشرفته از آن محصولات و فرآورده‌های نفتی می‌سازد و سپس این فرآورده‌ها را به همان کشورها و دیگر کشورهای جهان با قیمت بالاتر می‌فروشد. به این ترتیب هم منابع نفتی خود را حفظ می‌کند و هم سود بالایی به دست می‌آورد.

خانه‌ای با یک ستون

صادرات نفت خام اشتباه بزرگی است که بسیاری کشورها از جمله ایران مرتکب آن می‌شوند. بخش عمده‌ای از صادرات نفت ایران به شکل خام است و همین امر کشور را در موضع ضعف قرار می‌دهد چرا که علاوه بر وابسته بودن اقتصاد به صادرات نفت، فرصت‌های بسیار زیادی در زمینه اشتغال آفرینی، کسب سود و پیشرفت فناوری در حوزه فرآورده‌های نفتی از بین می‌رود.
ضمن اینکه اقتصاد ایران بسیار متکی به نفت است، یعنی فرض کنید تمام وزن خانه روی یک ستون باشد. این امر بسیار کشور را در برابر تحریم‌ها در موضع ضعف قرار می‌دهد چرا که با محدود شدن صادرات نفت عملا اقتصاد کشور فلج خواهد شد.
رفتن به سمت اقتصاد غیر نفتی توصیه‌ای است که سالها کارشناسان به دولتهای مختلف وقت داشته‌اند اما هیچ‌گاه حرکتی جدی و اثرگذار در ابعاد بزرگ درباره‌اش انجام نشده است.

نویسنده: نگین بداغی‌روزبهانی