شورایعالی امنیت ملی در دوره دولت سیزدهم در مذاکرات رفع تحریمها و بازگشت همه طرفها به اجرای برجام، چند تضمین مهم از ابتدا مطرح کرده و ظاهرا تا همین روزها بر آنها اصرار ورزیده است. در اینجا فقط می‌خواهم درباره تضمین پایبندی آمریکا به برجام بپردازم، یعنی «آمریکا بار دیگر از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد» (باقری کنی، 3 آذر 1400).
به گزارش بولتن نیوز، مقدمتاً تصریح کنم که مبنا (یا علت) و نیز هدف از مطالبه این تضمین را کاملاً تصدیق میکنم اما درباره چگونگی تحقّق آن ملاحظاتی دارم که ذیلا به آنها میپردازم.
1ـ ما از قوه مجریه دولت آمریکا در قبال مطالبه خود دقیقاً چه انتظاری داریم؟ آیا می‌خواهیم رئیس جمهور آمریکا به عنوان رئیس قوه مجریه بیانیهای کتبی صادرکند؟
در این صورت، آیا روشن نیست که این قبیل بیانیهها و امضاها میتوانند با همان سرعت و سهولتی که صادر میشوند لغو و نقض شوند، توسط همان رئیس جمهور و یا رئیس جمهور بعدی؟ واضح نیست که این قبیل بیانیهها مطلقاً هیچ بار حقوقی ندارند؟ یعنی نمیتوان این نقض را در هیچ محکمه یا دیوان بینالمللی مورد شکایت و تعقیب قضائی قرارداد؟
2ـ آیا برای این تضمین می‌خواهیم رئیس سنا از طرف شخص خود بیانیهای حاکی از تضمین وفاداری مستمر به توافقنامه برجام صادرکند؟
در این صورت، آیا روشن نیست که اولا چنین تضمینی برجام را تبدیل به معاهدهای لازم‌الاتباع و نقص‌ناپذیر نخواهد کرد؟ و ثانیاً، چنین تضمینی از جانب بسیاری از سناتورها به شدت مورد اعتراض و انتقاد قرار خواهد گرفت؟ آیا با توجه به نامه مورخ 18/11/1400 سی و سه سناتور از هر دو حزب (ر.ک به یادداشتم “آیا برای نظام دورنمای مذاکرات هسته‌ای روشن است؟” مورخ 13/12/1400) کمترین تردیدی وجود دارد که مجلس سنا سخت در مقابل این اقدام رئیس سنا خواهد ایستاد و آن بیانیه شخصی غیر لازمالاتباعِ نقض‌پذیر را تبدیل به کاغذپارهای خواهد کرد؟ آیا به نحو خیرهکنندهای دلالت‌آمیز نیست که سی و سه سناتورِ اکثرا قدرتمند در آستانه نهایی‌شدن مذاکرات، سرگشادهای سراپا هشدارهای مشخص و دقیق رویهای یا روشی به رئیس جمهور میدهند؟ توپ و تشرهای سناتورها کلیگوییهای مرسوم بسیاری از سیاستمداران نیست بلکه به طور مشخص به جوزف بایدن هشدارهای کاملاً قانونی در حیطه اختیارات مجلس سنا میدهند که «هر توافقی درباره برنامه هسته‌ای … پاره خواهد شد»، نیز «ما سناتورها تکرار میکنیم که هر گونه … مشورت و موافقت سنا را الزامی میکند».
3ـ آیا برای این تضمین می‌خواهیم سخنگوی مجلس نمایندگان از طرف شخص خود بیانیهای حاکی از تضمین وفاداری مستمر به توافقنامه برجام صادر کند؟
مطالبه تضمین پایبندی آمریکا
در این صورت، آیا آشکار نیست که چنین تضمینی برجام را مطلقاً تبدیل به معاهدهای لازم‌الاتباع و نقض‌ناپذیر نخواهد کرد؟ و ثانیاَ، به فرض که سخنگوی مجلس نمایندگان چنین بیانیهای را صادر کند، با توجه به نامه مورخ 27/بهمن/1400 یکصد و شصت و پنج نماینده جمهوریخواه مجلس نمایندگان به رئیس جمهور آمریکا کمترین تردیدی وجود دارد که اکثریت نمایندگان جمهوریخواه مجلس نمایندگان به شدت در مقابل این اقدام سخنگو خواهند ایستاد و آن تضمین شخصی نقض‌پذیر را در بدو تولد تبدیل به کاغذ پارهای خواهند کرد؟ لازم میدانم برخی از نکات بسیار مهم این سرگشاده سرا پا هشدار و تهدید به رئیس جمهور آمریکا را که در آستانه نهایی‌شدن مذاکرات هسته‌ای به وی نوشته شده بازگو کنم تا هم فضای سیاسی در مراکز بسیار قدرتمند تصمیمگیری در واشنگتن ملموس شود و هم مشخص شود آیا ایران گزینههایی برای اخذ تضمین از دولت آمریکا (شامل قوه مجریه و کنگره) دارد، و اگر دارد آنها چیستند؟
نمایندگان با اشاره به تضمینی که ایران برای پایبندی مستمر آمریکا به برجام مطالبه میکند، به شخص رئیس جمهور یادآوری میکنند که «شما چنین قدرتی ندارید که چنین ضمانتی را تأمین کنید» (27/11/1400).
در واقع، اگر شما بدون تأیید رسمی کنگره چنین توافقی با رهبر عالی ایران صورت بخشید، آن توافق موقتی و غیر الزامآور خواهد بود و به همان سرنوشتی دچار خواهد شد که برجام.».
این سرگشاده بسیار مهم و مبنایی حاوی هفت بند تهدید و هشدار و شروط مفصلی است که طرح آن فرصت دیگری میطلبد. در اینجا فقط به نقل آخرین جمله آن میپردازم: “ما قویاً از شما می‌خواهیم که این مسیر را تغییر دهید. از شکستهای برجام درس بگیرید و با کنگره کار کنید تا فشار حداکثری را بر رژیم ایران وارد کنیم.».
اینک به عوض اینکه فضای سیاسی جامعه را بی‌هیچ منطق و عقلانیتی، بدنبال رویای تعبیرناپذیر لغو نظام تحریمها، منتظر و ملتهب و تشنه توافق کنیم خوبست از خود سوال کنیم:
1ـ چه تضمینی می‌توانیم از رژیم آمریکا انتظار داشته باشیم؟ آیا با این دو سرگشاده سناتورها و نمایندگانِ بعضا بسیار متنفذ و قدرتمند هر دو مجلس، آشکار نیست که مطلقا مطلقا هیچ تضمینی برای تداوم برجام نه در دوره این دستگاه اجرایی و نه در بعدی وجود ندارد؟؟
2ـ مبنایی‌تر از اینکه هیچ‌گونه تضمینی وجود ندارد اینکه، اساسا با فضای موضع‌گیری‌های سیاسی در واشنگتن و اندیشکده‌های متعدد سیاست خارجی و امنیت ملّی آمریکا نسبت به ایران، هیچ تضمینی نمی‌تواند وجود داشته باشد. و این، یعنی هر دو سرگشاده سناتورها و نمایندگان بلند و صریح و پوست‌کنده فریاد می‌زنند که هرگونه توافقی الّا و لابد باید سر از سلّاخ‌خانه کنگره درآورد تا آن را در پای افزایش امنیت ملی و بسط سیطره قدرت آمریکا و همدستانش در منطقه، خرد و خمیر و پاره کنند.
مطالبه تضمین پایبندی آمریکا
3ـ موضع‌ام ابدا این نیست که پس باید از فکر مطالبه تضمین برای تداوم پایبندی آمریکا به برجام صرفنظر کنیم. نیز، موضع‌ام ابدا این نیست که بدنبال لغو نظام تحریمها نباید بود. و این هم نیست که پس مذاکرات غیرمستقیم یا، از آن بهتر، مستقیم با آمریکا را باید رها کرد! ابدا! این شیوه‌های ترغیبی و اقناعی مرسوم روزگار ما همگی تنها و تنها طریقیت دارند، فرصتی هستند برای شناختن عمیق‌تر سیاست خارجی آمریکا نسبت به امنیت ملّی و اقتدار ملّی ایران، و شناساندن هر چه موثّرتر آن سیاست به جهانیان و از جمله به افکار عمومی در ایران و در آمریکا!
4ـ می‌خواهم مطلب راهبردتری را خاطرنشان کنم: خواه تضمین مطالبه کنیم خواه نه، خواه چیزی بنام تضمین تحویل‌مان دهند یا نه، رژیم آمریکا (شامل کنگره و قوه مجریه) در هر حال منظر و هدفی کاملا فراتر از اسقاط تمام تاسیسات هسته‌ای ایران دارد. آمریکا مصمّم است امنیت ملّی و قدرت ملّی و سیاست خارجی ایران را لوله کرده منقاد و مطیع خود گرداند. بعوضِ فریادهای خام‌اندیشانه‌ی «توافق! توافق!» و برغم مطالبه بلافرجام لغو نظام تحریمها، کافیست این دو سرگشاده را با دقت از صدر تا ذیل موشکافانه مطالعه کنیم شاید از رویای پریشان لغو تحریمها رها شویم و به فکر سامان بخشیدن به خانه نابسامان و سخت گرفتار مفسدان و مفاسد بیافتیم.
