مقاومت واشنگتن در برابر تضمین به پایبندی، عامل کندی مذاکرات وین

جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در تازه‌ترین ارزیابی خود از روند مذاکرات وین گفته است؛ پیشرفت‌هایی در گفت‌وگوها حاصل شده و اکنون زمان دست کشیدن و ترک میز مذاکرات نیست. او برای تقویت موضع آمریکا در مذاکرات ادعا کرد، کشورهایی که در کنار واشنگتن با ایران مذاکره می کنند “توافق نظر دارند” اما باید دید چه اتفاقی رخ خواهد داد.

دور هشتم مذاکرات رفع تحریم‌ها با حضور دیپلمات‌های ارشد ایران و گروه ۱+۴ و اتحادیه اروپا از ششم دی‌ماه آغاز شده و گفت‌وگوها به گردنه تصمیم‌گیری‌های سیاسی رسیده است.

هیات آمریکایی به ریاست رابرت مالی نماینده ویژه این کشور در امور ایران به وین سفر کرده تا به صورت غیر مستقیم در روند گفت‌وگوها شرکت کند. تاکنون چندین جلسه میان هیات آمریکایی و نمایندگان گروه ۱+۴ برای بررسی آخرین وضعیت گفت‌وگوها برگزار شده است. ایران و ایالات متحده نیز از طریق متن مکتوب غیررسمی، نظرات خود را در موضوعات چهارگانه رفع تحریم‌ها، اطمینان از رفع موثر تحریم‌ها، تعهدات هسته‌ای و راستی آزمایی ارائه می‌کنند.

جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از تجربه اقدامات غیرقانونی دولت سابق آمریکا و بد عهدی طرف‌های اروپایی، روی دو محور راستی آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین در مذاکرات متمرکز است.  اما ایالات متحده اصرار دارد که قادر به ارائه ضمانت‌های مورد نظر ایران نیست.

آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا در گفت‌وگویی پیرامون آخرین وضعیت مذاکرات وین عنوان کرد: یکی از خواسته های ایران  ضمانت برای عدم خروج دوباره آمریکا از توافق است. اما سیستم ما به گونه‌ای است که نمی‌توانیم چنین ضمانت قاطع و سریعی را ارائه کنیم.

وی افزود: رئیس جمهور بایدن بدون شک می‌تواند بگوید که در صورت پایبندی ایران به توافق، چه کارهایی انجام خواهد داد یا انجام نخواهد داد. اما ما نمی‌توانیم روسای جمهور آینده آمریکا را ملزم به این کار کنیم.

این در حالی است که آمریکا با خروج یکجانبه خود از برجام، دلیل اصلی مشکلات کنونی است و اینکه ادعا می‌کند نمی تواند خود را ملزم به ضمانت درباره اجرای برجام کند بدین معناست که این کشور به قطعنامه‌های فصل هفتمی شورای امنیت و منشور ملل متحد که سرآمد همه معاهدات بین المللی است وقعی نمی‌نهد. ناظران معتقدند که چنین رویکردی نماد یکجانبه گرایی و دلیل بی اعتمادی جهانی به آمریکا است.

ایران پس از امضای توافقی با گروه ۱+۵ در سال ۱۳۹۴ با هدف لغو تحریم های ظالمانه، به عنوان کشوری مسئولیت پذیر، تعهدات خود را بدون عیب و نقص اجرا کرد و این مساله در ۱۶ گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد تائید قرار گرفت.

اما پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ (دی ماه ۱۳۹۵) و پس از چند اقدام مقدماتی، نهایتاً با اتخاذ مواضع مغایر با مفاد برجام، با خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از آن در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸)، در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران بازگردانده شد.

اجرای نامتوازنِ این توافق از یک طرف و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از طرف دیگر، باعث شد تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، نهایتاً در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۸ می ۲۰۱۹) شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند.

تدابیر جبرانی ایران در کاهش تعهدات هسته ای نیز بر اساس متن توافق یاد شده صورت گرفت که به ایران اجازه داد تعهدات داوطلبانه خود را در پاسخ به عدم اجرای قابل توجه دیگران کاهش دهد.

این درحالیست که خروج ایالات متحده فراتر از نقض اصل توافق بلکه اقدام یکجانبه بی دلیل با هدف نابودی کامل سندی بود که توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد تایید شده است.

دولت دموکرات جو بایدن پس از روی کار آمدن در ژانویه ۲۰۲۱، اقدام یکجانبه دولت سابق این کشور را برای خروج از توافق ایران و گروه ۱+۵ محکوم کرد اما تاکنون دربرابر هرگونه اقدام معتبر برای جبران رفتار نادرست گذشته کوتاهی کرده است.

جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات وین خواستار ضمانت‌هایی است که مانع اعمال تحریم‌های جدید و بازگشت تحریم بعد از برداشته شدن آن است. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در این باره می‌گوید: ما خواهان لغو تحریم هایی هستیم که از سوی دونالد ترامپ بر ایران تحمیل شد، به ویژه تحریم هایی که مغایر توافقنامه هسته ای است. وی اضافه کرد که ایران درباره عدم اعمال تحریم های جدید و بازگشت تحریم های کنونی پس از لغو شدن آن، به تضمین نیاز دارد.

وزیر امور خارجه ایران، صادرات نفت ایران و دستیابی به درآمدهای آن را از جمله این تضمین ها برشمرد و افزود: در حال حاضر تبادل غیر رسمی پیام با آمریکایی ها در وین با هدف تسهیل مذاکرات وجود دارد.

میخائیل اولیانوف مذاکره کننده ارشد روسیه نیز در این رابطه معتقد است که ایران حق دارد از آمریکا تقاضای ضمانت کند. وی با انتشار پیامی در توئیتر خود نوشت: برخی از افراد نمی‌خواهند از سیاست شکست خورده فشار حداکثری درس بگیرند. اما ایرانی‌ها کاملا حق دارند در برابر تکرار این ماجراجویی فاجعه‌بار خواستار تضمین باشند.

همچنین وانگ کوان مذاکره کننده ارشد چین با تاکید بر نقش سازنده ایران خاطر نشان کرد که پکن از مطالبات منطقی جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کند.

قریب به اتفاق کشورهای مشارکت‌ کننده در گفت‌وگوهای وین و حتی دولت فعلی آمریکا هم قبول دارند که رفتار کاخ سفید پس از انعقاد برجام در عدم اجرای تعهدات خود، یک اقدام یکجانبه خودسرانه، غیرقانونی و غیر سازنده بوده است. همه آنها قبول دارند که باید تضمینی وجود داشته باشد که این رفتار بار دیگر تکرار نشود و همگان در آینده طبق قطعنامه ۲۲۳۱ باید به تعهدات خود پایبند بمانند.

اما تاکنون هیچ‌یک از سه کشور اروپایی و آمریکا به عنوان طرف نقض کننده توافق، ابتکار قابل توجهی اعم از سیاسی، حقوقی و عملی برای تضمین تداوم اجرای تعهدات این توافق مهم و استراتژیک در آینده ارائه نکرده‌اند و این درحالیست که حقوق بین‌الملل، نهادهای سیاسی چون شورای امنیت سازمان ملل متحد و ایجاد مکانیسم‌های تبادلات بانکی، ظرفیت‌های زیادی برای ایجاد این تضمین دارند.

جمهوری اسلامی ایران که با جدیت و اراده برای دست یابی به توافق نهایی در مذاکرات حاضر شده است، تاکید دارد که سرعت رسیدن به توافق خوب، به تصمیمات خاص سیاسی واشنگتن درباره مسائل باقی‌مانده و رفع تحریم‌ها، بستگی دارد.