به نظر می رسد علت اول و اساسی مواضع تند علیف و مقامات باکو و ترکیه در مورد ضرورت ایجاد کریدور زنگزور و عطش آنها برای آغاز جنگی دیگر و اشغال جنوب ارمنستان به هر بهانه ای است. باکو و ترکیه هیچ استقبالی از طرح چهارراه صلح پاشینیان برای تبدیل این کشور به قطب کریدوری هم نداشته اند و علیرغم تقدیم قراباغ کوهستانی به باکو از مطامع ارضی بیشتر بر علیه ارمنستان دست برنداشته و حاضر به عقب نشینی از دیگر نقاط اشغال شده ارمنستان از سال ۲۰۲۰ به این سو، تعیین دقیق مرزها، ازاد کردن زندانیان و اسرا و غیره نیستند.
مدتی است که مقامات دولت پاشینیان و شخص نخست وزیر این کشور به شکل مقطعی از موضع گیری های تند علیه روسیه دست برداشته اند و این در حالی است که روند غربگرایی در ارمنستان در مجموع ادامه دارد.
در این شرایط این سوال به ذهن متبادر می شود که علت این تغییر چیست؟
به نظر می رسد علت اول و اساسی مواضع تند علیف و مقامات باکو و ترکیه در مورد ضرورت ایجاد کریدور زنگزور و عطش آنها برای آغاز جنگی دیگر و اشغال جنوب ارمنستان به هر بهانه ای است. باکو و ترکیه هیچ استقبالی از طرح چهارراه صلح پاشینیان برای تبدیل این کشور به قطب کریدوری هم نداشته اند و علیرغم تقدیم قراباغ کوهستانی به باکو از مطامع ارضی بیشتر بر علیه ارمنستان دست برنداشته و حاضر به عقب نشینی از دیگر نقاط اشغال شده ارمنستان از سال ۲۰۲۰ به این سو، تعیین دقیق مرزها، ازاد کردن زندانیان و اسرا و غیره نیستند.
دولت ارمنستان متوجه شده در شرایطی که اروپا و آمریکا با بحران های متعدد و در حال تشدید در اوکراین، غرب آسیا و چین مواجه هستند اهمیت چندانی به تجاوز تازه باکو به ارمنستان نخواهد داد. به خصوص که باکو از اهرم انرژی برای تطمیع غرب برخوردار است و ایروان در مقایسه با این اهرم پرقدرت چیز خاصی برای ارائه ندارد.
در این شرایط اگر ارمنستان بخواهد روسیه را نیز از خود برنجاند، با وضعیت بسیار دشواری مواجه خواهد شد و به غیر از ایران دیگر روی حمایت هیچ کشوری نمی تواند حساب کند. لذا دولت ارمنستان فعلا کرکره درگیری با پوتین را پایین کشیده است.
نکته دوم این است که پاشینیان نمی خواهد در فاصله چند ماه به برگزاری انتخابات پارلمانی در این کشور که نتیجه آن نخست وزیر تازه این کشور را تعیین می کند، روسیه را تحریک به برنامه ریزی برای کنار زدن خود و تقویت اپوزیسیون کند. هر چند روسیه همیشه در حوزه قدرت نرم و دیپلماسی عمومی ضعف داشته، ولی پاشینیان قصد دارد هرگونه احتمال مقابله کرملین با خود در عرصه سیاست داخلی را به حداقل برساند. همچنین ممکن است ایروان اطلاعاتی دال بر برنامه ریزی مسکو برای مقابله میدانی و تند با غربگرایی پاشینیان دریافت کرده باشد که بر عملکرد دولت این کشور تاثیر گذاشته باشد.
در عین حال این شرایط که مشخص نیست تا کی ادامه می یابد، فرصتی مناسب در اختیار ایران گذاشته تا بر نفوذ و حضور خود در ارمنستان بیفزاید. فراموش نکنیم ارمنستان تنها کشور قفقاز جنوبی است که دسترسی زمینی ایران به این منطقه و نیز کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را ممکن می کند و قطع این دسترسی که باکو،ترکیه،اسراییل و ناتو برای آن برنامه ریزی می کنند، مخاطرات غیرقابل جبران برای ایران در پی خواهد داشت و موجب محاصره کشور توسط نیروهای ضدایرانی و خفگی ژئوپلتیک کشور می شود. از همین رو باید از فرصت های این چنینی برای بیشینه کردن تعاملات اقتصادی و وابستگی تجاری و اقتصادی ارمنستان به ایران استفاده کرد.
رفع نیازهای ارمنستان در حوزه نفت و گاز و بنزین، انواع محصولات ساختمانی، غذایی و … توسط ایران بسیار ضروری است و نباید گذاشت بازار این کشور به تدریج تحت سلطه ترکیه و غرب درآید. از همین رو مدیران دستگاه های تصمیم گیر باید با درک اهمیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ارمنستان برای آینده ایران و نیز نیاز ایروان به ایران برای دسترسی به آب های آزاد از طریق چابهار و … زمینه توسعه بیش از پیش روابط دو کشور را فراهم آورند.
کنار گذاشتن موازی کاری ها و کاغذبازی های زائد و نیز برخی سنگ اندازی ها در برابر صادرات انواع محصولات خدمات به ارمنستان از سوی طرف ایرانی ضروری است. از سوی دیگر طرف ارمنی نیز باید درک کند ایران یک شریک اقتصادی و تجاری ابدی و قابل اعتماد است که با تسهیل شرایط کسب و کار و حذف تشریفات زائد گمرکی و بانکی و ارزی می تواند نیازهای این کشور را برطرف کند. دو طرف همچنین برای تولید و صادرات محصولات مختلف به طور مشترک می توانند ابتکارعمل های متنوعی را اجرا کنند. مسئولان ایرانی باید از فضای تنفس فعلی نهایت استفاده را به عمل آورند، زیرا ممکن است فضای سیاسی و اقتصادی و امنیتی ارمنستان بعد از برگزاری انتخابات در این کشور به گونه ای دیگر باشد که مطلوبیت آن برای ایران به اندازه شرایط فعلی نباشد. زیرا غرب برای بیرون کردن ایران و روسیه از ارمنستان در کمین است.
