عدم توجه به بحران آب و خشکسالی در ایران، ممکن است به‌بهای نابودی کشور و تمدنی چندهزار ساله باشد و این معضل عمیق، باید اولی‌ترین مسئله ممکن برای حاکمیت تلقی شود. بر خلاف برخی تعابیر، بحران از آنچه تصور می‌کنیم، به ما نزدیک تر است!
برخلاف پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته در تابستان امسال مبنی بر وضعیت نرمال بارش‌ها در پاییز، امسال وضعیت نزولات جوی به هیچ وجه مناسب نبوده و در مقایسه با سال گذشته، افت محسوسی دارد و همین مسئله، نگرانی‌های زیادی را برای تامین منابع آبی سال بعد ایجاد کرده است. عدم بارش‌ها موجب شده تا وضعیت پرشدگی سدهای کشور وضعیت بحرانی به‌خود گیرد؛ به‌گونه‌ای که میزان پرشدگی برخی سدها به ۲ درصد رسیده و باید دید آیا در فصل زمستان این کمبودها جبران خواهد شد یا نه.
پاییزی کمتر از حد نرمال
فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در رابطه با میزان بارش‌ها در پاییز می‌گوید: «طبق ارزیابی‌ها تا پایان پاییز بارش چندانی در کشور شاهد نخواهیم بود و پاییز امسال با بارش کم و حتی کمتر از نرمال به پایان خواهد رسید. البته میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۲) برای برخی مناطق خوب و برای برخی مناطق نامناسب بوده است.»
وی با اشاره به وضعیت کشت پاییزه محصولات کشاورزی در استان خوزستان، افزود: «بارندگی‌های در استان خوزستان در پاییز خیلی کمک کرد تا رهاسازی آب از سدها را کاهش دهیم و اتفاق‌های خیلی خوبی رقم زد، البته بارش‌ها در بالادست رخ نداده است؛ به همین دلیل در ورودی مخازن تأثیر آن‌چنانی نداشته است.»
سخنگوی صنعت آب تصریح کرد: «در مجموع ۲۰۰ میلیون مترمکعب ورودی آب به مخازن سدهای حوضه آبریز کارون بزرگ، دز و کرخه با همین بارندگی اخیر داشتیم، ولی از آن جهت که در پایین‌دست یک آب به‌هنگامی در اختیار کشاورزی قرار گرفت، میزان ذخایر مخازن در این بخش بهبود یافت.»
قاسم‌زاده ادامه داد: «البته در سایر مناطق کشور میزان بارندگی‌ها مطلوب نبوده است، به‌خصوص در استان‌های تهران و البرز که چند سالی با خشکسالی مواجه بودیم و اکنون با کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها در این دو استان مواجهیم.»
وی خاطرنشان کرد: «چند سال متوالی کاهش بارش در هیدرولوژی منطقه و آورد رودخانه‌ها اثر داشته است و بر همین اساس وضعیت سدها در شرایط خوبی قرار ندارند.»
مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آبی کشور گفت: «پیش‌بینی‌ها از بارش‌ها برای کوتاه‌مدت و دو هفته آینده افق روشنی را پیش‌رو قرار نمی‌دهد و تا پایان پاییز بارش چندانی در کشور نخواهیم داشت. پاییز امسال کم‌بارش و کمتر از نرمال خواهد بود، مگر آنکه اتفاق خاصی در سامانه‌های بارشی رخ دهد.
بارش‌ها در ۲۹ استان منفی شد!
بر اساس داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، تا ۱۷ آذرماه امسال به جز دو استان خراسان شمالی و گلستان بارش‌ها در سایر استان‌های کشور منفی شده است. در این استان‌ها به ترتیب بارش‌ها نسبت به دوره بلند مدت ۳۱/۲ و ۱۰/۵ درصد افزایش یافته است.
بیشترین کاهش بارش در استان قزوین با ۶۹ درصد ثبت شده است. پس از این استان قم قرار دارد که بارش‌ها در آن نسبت به دوره بلندمدت ۶۵/۲ درصد منفی شده است.
بارش‌ها در استان خراسان جنوبی ۶۳/۸ درصد، لرستان ۶۱/۹ درصد و در مرکزی نیز ۶۰/۶ درصد رشد منفی داشته است. در استان‌های گیلان و مازندران کاهش بارش‌ها به ترتیب ۴۶/۸ و ۵ درصد کاهش یافته است.
در مجموع بارش‌ها در کشور نسبت به دوره بلندمدت ۳۹/۲ درصد کاهش یافته است.
۱۷ سد مهم تامین آب کشور با ذخیره زیر ۲۰ درصد!
بررسی آخرین آمار رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که در میانه آذرماه مجموع ذخایر آبی سدهای کشور حدود ۱۹/۹ میلیارد مترمکعب است که این میزان ذخیره آب، نشان‌دهنده میزان پرشدگی ۴۰ درصدی است؛ درواقع حدود ۶۰ درصد ظرفیت مخازن سدهای کشور هم‌اکنون خالی است.
از میان سدهای مهم تأمین آب شرب و کشاورزی کشور، ۱۷ سد، میزان پرشدگی زیر ۲۰ درصد دارند و بیش از ۸۰ درصد ظرفیت مخازن این سدها خالی است.
بحران از آنچه تصور می‌کنیم عمیق‌تر است!
تقاطع بحران‌های سایه‌افکنده بر کشور در حوزه‌های گوناگون، تمرکزها را از چالش آب دور کرده اما پیش از هر مسئله‌ای، خشکسالی و تامین آب، مهم‌ترین معضلی است که ایران ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند. خشکسالی و کم‌آبی از مرحله هشدار عبور کرده و چالشی مزمن تبدیل‌شده که کوچک‌ترین اثر آن، عدم توانایی برای تامین منابع آبی مصرفی است.
اما بحران عمیق‌تر و فراگیرتری که کشور با آن روبروست، مسئله فرونشست زمین به‌دلیل برداشت‌های بیش از حد و غیراصولی از منابع‌آبی زیرزمینی است که شهرهای زیادی را را درنوردیده و امروز به یک واقعیت غیرقابل انکار تبدیل شده است؛ به‌گونه‌ای که برخی کارشناسان هشدار داده‌اند که شهرهایی چون اصفهان به‌دلیل بروز این پدیده ممکن است در سال‌های آینده خالی از سکنه شوند و این وضعیت به دیگر شهرها هم تسری می‌یابد.
شرایط موجود حاکی از آن است که با توجه به تغییر اقلیم در منطقه غرب آسیا، خشکسالی ادامه‌دار خواهد بود و مشخص نیست که این منطقه چه‌زمانی وارد دوره ترسالی شود. بنابراین سیاست‌گذار باید با فرض بدترین شرایط، دست به سیاست‌ورزی زده و به‌دنبال راهکارهایی برای کنترل مصرف در حوزه‌های مختلف و همچنین جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی باشد.
عدم توجه به بحران آب و خشکسالی در ایران، ممکن است به‌بهای نابودی کشور و تمدنی چندهزار ساله باشد و این معضل عمیق، باید اولی‌ترین مسئله ممکن برای حاکمیت تلقی شود. بر خلاف برخی تعابیر، بحران از آنچه که تصور می‌کنیم، عمیق‌تر است!
