میدان نفتی و گازی آرش، مناقشه ای چندین دهه ای بین ایران و کویت را به دلیل تعیین حدود نشدن محدوده آب های دو کشور دامن زد که امروز با وجود تاکید مسئولان کشور بر پیگیر بودن حق خود، مقامات کویتی و عربستانی آن را سهم خود می دانند نه ایران! درحالی که پیشتر به سهیم بودن ایران اذعان داشتند.
بیش از ۶ دهه از کشف میدان گازی آرش با ۵۷۰ میلیارد مترمکعب ذخایر گاز و ۳۱۰ میلیون بشکه نفت فوق‌سبک (میعانات گازی) می‌گذرد؛ میدانی مشترک میان ایران، کویت و عربستان که سمت ایرانی آن «آرش» و سمت عربی آن «الدوره» نام دارد.
از آنجایی که بخش‌هایی از آن در محدوده آب‌های تعیین حدود نشده بین ایران و کویت قرار گرفته بود، همین مسأله مناقشه چندین دهه‌ای دو کشور را بر سر تعیین مرز دریایی میان طرفین رقم زد. بعدها انجام عملیات لرزه‌نگاری موجب کشاندن گستره این میدان دریایی به سمت عربستان شد و اختلافات و ادعاهای کویت درباره مالکیت بخشی از میدان را افزایش داد.
گسترش اختلافات در میدان آرش
همه اینها در حالی است که گفت‌و‌گوهایی که در ادوار پیشین به تکرار میان این سه کشور و بر مبنای کنوانسیون تعیین حقوق دریایی کشورها انجام شد، به هیچ توافقی منتهی نشد و همین امر زمینه را برای گسترش دامنه اختلافات فراهم کرد تا جایی که در آذرماه سال گذشته شرکت آرامکوی عربستان و شرکت نفت کویت توافق کردند به صورت مشترک این میدان گازی را توسعه دهند و این در حالی بود که دولت سیزدهم به اعتراض در برابر این اقدام برخواست و این توافق را غیرقانونی توصیف کرد.
ادعای اخیر وزیر خارجه کویت مبنی بر نادیده گرفتن حق مالکیت ایران بر این میدان گازی، به موج‌سازی گروه‌هایی منجر شد که با شتابزدگی به تحلیل و واکاوی موضوعی پرداختند که دست بر قضا بسیاری از بخش‌های آن متوجه کم‌کاری دولت‌های گذشته بوده است؛ چرا که با روی کار آمدن رئیسی، دولت او اعلام کرد که حفاری در میدان گازی آرش را از سر می‌گیرد.
محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت در فروردین سال 1401 گفته بود که «هم‌اکنون مطالعات اولیه و لرزه‌نگاری میدان مشترک آرش انجام شده و برنامه توسعه آن‌هم در شرکت ملی نفت ایران مصوب شده است و بزودی اجرایی می‌شود.» بعد از آن جواد اوجی، وزیر نفت در ۹ فروردین ۱۴۰۱ در توئیتی نوشت که «مطالعات جامع میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل شده است و بزودی با نصب جکت (پایه) عملیات حفاری در این میدان آغاز خواهد شد.»
سخنگوی وزارت امور خارجه نیز ۲۲ فروردین 1401 تصریح کرد که «بین ما و کویت مرزهای تحدید نشده‌ای وجود دارد که باید تحدید حدود شود. جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است پیش از تحدید حدود نباید در میدان آرش بهره‌برداری انجام شود.»
به موازات کلید خوردن این اقدامات از سوی ایران بود که مواضع طرف‌های دیگر، ابعاد تازه‌ای به خود گرفت و تا انکار یکسره حق ایران در میدان دریایی آرش از سوی کویت پیش رفت.
خبرگزاری رسمی عربستان(واس)، 17 مرداد امسال اعلام کرد که یراسا اظهارات وزارت خارجه این کشور ، عربستان و کویت بر این مساله تاکید می کنند که مالکیت کامل میدان گازی آرش (الدره) تنها برای این دو کشور است.
وزارت خارجه عربستان در بیانیه ای تاکید کرد که حقوق و حاکمیت کامل این منطقه و بهره برداری از منابع آن تنها برای کویت و عربستان است.
در این بیانیه آمده است: بار دیگر و همانند گذشته جمهوری اسلامی ایران را به مذاکره در خصوص ترسیم حد شرقی منطقه بر اساس قوانین بین المللی و اصل حسن همجواری به گونه‌ای که ایران یک طرف مذاکره و عربستان و کویت طرف دیگر آن باشد دعوت می کنیم که این اظهارات با واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه مواجه شده است.
ایران در میدان آرش خواهان بهره برداری یکپارچه و مشترک است
اما اصحاب رسانه در نشست های هفتگی سخنگوی وزارت امور خارجه جویای این میدان گازی مشترک شده اند که در نخستین نشستی که این سوال از سخنگو پرسیده شد، ناصر کنعانی با تاکید براینکه ایران پیگیر حقوق خود در میدان آرش است از خبرنگاران خواست تا از طریق وزیر نفت موضوع را پیگیر شوند و وزیر نفت در حاشیه نشست هیات دولت و در حیاط پاستور در پاسخ به خبرگزاری موج و واکنشش نسبت به این ادعای کویت سه بار تکرار کرد: وزارت خارجه، وزارت خارجه، وزارت خارجه!
البته فردای همان روز یعنی روز پنجشنبه جواد اوجی در حاشیه نشست بررسی طرح‌ها و پروژه‌های میدان‌های مشترک نفت و گاز درباره میدان مشترک گازی آرش اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره از حل و فصل دوستانه مسائل مرزی و دریایی با همسایگان پشتیبانی می‌کند.
وی ادامه داد: درباره بهره‌برداری از میدان‌های مشترک نفت و گاز همیشه راه مذاکره و تفاهم با همسایگان را در پیش گرفته‌ایم؛ درباره میدان آرش نیز ایران خواهان بهره‌برداری یکپارچه و مشترک است. با این حال چنانچه تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد ایران تأمین حقوق و منافع و بهره‌برداری و اکتشاف از منابع یادشده را در برنامه قرار می‌دهد و هرگونه تضییع حقوق خود را برنمی‌تابد.
کنعانی بعد از این اظهارات وزیر نفت در نشست بعدی سخنگویی باز هم بر کوتاه نیامدن ایران از حقوقش تاکید کرد.
سرسوزنی از منافع ملت ایران نباید مورد خدشه قرار بگیرد
اما دوشنبه 24 مرداد بود که پس از نشست خبری سخنگوی وزارت خارجه، حسین امیرعبداللهیان در این باره گفت: در این ارتباط تا کنون دو بار با وزیر خارجه کویت رایزنی و گفت‌وگو کردیم. مباحث در این زمینه حقوقی و فنی است و موضوع رسانه‌ای نیست.
وی با بیان اینکه برای ما مهم است که از طریق مذاکرات حقوقی و ترسیم خط مبدا، این موضوع حل و فصل شود، تاکید کرد: بنابراین ما تلاش می‌کنیم که این موضوع را از مسیر دیپلماسی و مذاکره حقوقی نه جنجال رسانه‌ای پیگیری کنیم.
وی ادامه داد: پیگیری‌های ما در این زمینه ادامه دارد و برای ما مهم است که سر سوزنی از حقوق و منافع ملت ایران مورد خدشه قرار نگیرد.
اسناد متقن ارائه کنیم تا کشوری اجازه دست درازی به حقوق ایران را به خود ندهد
مجلس هم در این باره در گفتگو با خبرگزاری موج گفت که این اختلاف نظرها همیشه وجود داشت اما اینها دال بر این نیست که جمهوری اسلامی از حق خود کوتاه بیاید.
نوش آبادی تاکیدکرد: اسناد متقن و قویتر باید ارائه شود تا بتوانیم به حقوق خود در میدان آرش دست یابیم و از این منابع به نفع مردم ایران بهره برداری کنیم و در کنار آن، کشوری به خود جرات دست درازی به سرمایه ها و حقوق ما را ندهد.
هادی افقهی، دیپلمات پیشین ایران هم در گفتگو یا الشرق الاوسط با اشاره به سفر امیرعبداللهیان به عربستان یکی از محورهای این سفر را اختلافات میدان نفتی آرش اعلام و عنوان کرد: با استناد به مدارکی که طرف‌های ذیربط یعنی عربستان، ایران و کویت نسبت به میدان نفتی آرش دارند به این نتیجه می رسیم که اختلافاتی درخصوص این مساله وجود دارد و نیازمند راه‌حل جدی است.
بر اساس این گزارش، میدان مشترک گازی آرش در شمال خلیج فارس، در پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی دریایی جهان میان کشورهای ایران و کویت واقع شده است.
ذخیره درجا گاز طبیعی میدان آرش حدود ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود که سهم ایران را حدود ۴۰ درصد تخمین زده‌اند. عدم توافق میان ایران و کویت موجب شده است تا سرنوشت بهره‌برداری از میدان آرش در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد.
پیچیدگی‌های جغرافیای سیاسی در شمال خلیج فارس، مسائل تکنیکی و فنی بسیار زیاد، همینطور اختلاف حقوقی و برداشت‌های متفاوت از قوانین بین‌المللی و دریایی موجب شده است که اختلافات بر سر این میدان انرژی مهم برطرف نشود.
در مقاطعی دولت کویت و در زمان‌هایی دولت ایران به دنبال آغاز بهره‌برداری از ذخایر انرژی این منطقه حساس بود که به دلیل برطرف نشدن اختلافات و عدم امضای قراردادی دوجانبه به بعدها موکول شده است.
متأسفانه تسلط بریتانیا در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ در منطقه خلیج فارس منجر به آن شده که شکل‌گیری برخی کشورهای منطقه همراه با به وجود آمدن اختلافات متعدد و استخوان‌های لای زخم شود، به گونه‌ای که ده‌ها اختلاف مرزی و دریایی مختلف میان کشورهای حوزه خلیج فارس وجود دارد و میدان آرش یکی از آن ده‌ها مورد اختلافی است. هرچند کشورهای منطقه تلاش دارند با کاهش تنش‌ها و تداوم اصل توسعه روابط به دنبال حل و فصل اختلافات و گسترش همکاری‌ها حرکت کنند.
از سویی قطع روابط ۷ ساله ما با عربستان منجر به آن شد در مقاطعی دولت کویت با سو استفاده از این تنش ایران با سعودی‌ها بر سر میدان آرش، با ریاض هم پیمان شده تا توان دیپلماتیک خود را برای حل مسئله‌شان با ایران ارتقا دهند.
باید توجه داشت به لحاظ فنی و با در نظر گرفتن میزان محاسبه پهنه سواحل دریایی در مقاطع مختلف زمانی از ۳، ۶ تا ۱۲ مایل و نیز در نظر گرفتن جزیره‌های خارک ایران و «فیکله» کویت و همچنین وجود منطقه مشترک بی طرف میان کویت و عربستان، تفاهم بر سر میدان آرش را دچار پیچیدگی‌های گسترده کرده است. به عبارتی به گفته برخی کارشناسان پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی در کل دریاهای جهان را داراست.
حال که روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عربی مناسب، رو به بهبود و امیدوار کننده است بهتر است مقامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی در همین فضای خوب باب گفتگو را با کویت آغاز و بر پیگیری حقوقی که 60 سال مسکوت مانده است ابرام و اصرار کنند.
