در چهاردهمین اجلاس بریکس سال گذشته، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اقدامات این گروه برای ایجاد «ارز بین‌المللی» جدیدی را اعلام کرد. همچنین، چین از تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ نفت خواست تا تسویه بخشی از خرید‌ها به یوان باشد و عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت جهان، پاسخ مثبتی به پکن داده است. در سایر نقاط جهان، تلاش برای کنار گذاشتن دلار از مبادلات تجاری در حال افزایش است که آخرین آن درخواست ویلیام روتو، رئیس‌جمهور کنیا، از کشور‌های آفریقایی برای توقف تجارت با دلار آمریکا در مبادلات فرامرزی بین کشورهاست.
در حال حاضر حدود ۲۵ کشور برای پیوستن به بریکس درخواست داده‌اند. بریکس گروهی از اقتصاد‌های نوظهور است که در قاره‌های مختلف جهان از جمله چین، روسیه، برزیل، هند و آفریقای جنوبی گسترش یافته و در سال ۲۰۰۱ با هدف تقویت همکاری اقتصادی و تجارت بین کشور‌های عضو تأسیس شد. کشور‌های عضو این گروه ۴۱ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد و مجموع تولید ناخالص داخلی آن‌ها بیش از ۲۴.۴ تریلیون دلار آمریکا بوده که ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی است. اخیراً، تحولات متعدد بسیاری از جمله افزایش زیاد نرخ بهره توسط بانک فدرال رزرو برای مهار تورم داخلی، جنگ تجاری با چین و تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه و ایران، انگیزه جایگزینی برای دلار را افزایش داده است.
حتی متحدان دیرینه آمریکا، مانند فرانسه، از زمان تشدید تحریم‌های آمریکا، معاملات غیر دلاری انجام داده‌اند. در آوریل ۲۰۲۳، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گفت که اروپا باید وابستگی خود به دلار آمریکا را کاهش دهد تا «استقلال راهبردی» خود را حفظ و از «وابستگی» به آمریکا اجتناب کند. همچنین، دلار آمریکا شاهد کاهش ۸ درصدی سهم خود از ذخایر جهانی در سال ۲۰۲۲ بود که این پرسش را مطرح کرد که آیا دوران سلطه دلار به پایان رسیده است؟
ارز بریکس چیست؟
ارز بالقوه BRICS هنوز در دست بررسی و توسعه بوده، و فرض بر این است که به این کشور‌ها اجازه می‌دهد تا استقلال اقتصادی خود را با وجود رقابت در سیستم مالی بین‌المللی موجود، ابراز کنند. در ماه مارس سال جاری، الکساندر باباکوف، معاون رئیس دومای دولتی روسیه، اعلام کرد که روسیه در توسعه ارز جدید برای تجارت فرامرزی توسط کشور‌های بریکس نقش موثری خواهد داشت. روسیه اولین کشوری بود که موافقت‌نامه ایجاد «پول ذخیره» ۱۰۰ میلیون دلاری ارز خارجی را تصویب کرد که به عنوان «ذخیره اضطراری» شناخته می‌شود و اساساً یک ذخیره ارز خارجی است که کشور‌های عضو بریکس در صورت نیاز می‌تواند از آن استفاده کند.
داشتن ذخایر ارزی به تثبیت اقتصاد بریکس کمک می‌کند، چون تجارت و گردشگری را تشویق می‌کند و به معنای کاهش بیکاری است. همچنین BRICS معامله با ارز رمزپایه بیت‌کوین را در نظر گرفته که بزرگترین ارز رمزنگاری شده بر اساس ارزش بازار است. در راستای حمایت از ارز جدید پیشنهادی، کشور‌های بریکس در تلاش هستند تا ذخایر طلای خود را افزایش دهند که یک پشتیبان بالقوه برای این ارز خواهد بود. علاوه بر این، اعضای بریکس در حال بررسی امکان تاسیس «بانک توسعه بریکس» برای تامین مالی پروژه‌های زیربنایی در کشور‌های عضو و کاهش وابستگی به نهاد‌هایی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هستند.
در حال حاضر، دلار در ۸۴.۳ درصد از تجارت فرامرزی استفاده می‌شود در حالیکه این رقم برای یوان چین، ۴.۵ درصد است. همچنین، تقریباً ۱۰۰ درصد تجارت نفت با دلار انجام می‌شود. دلار آمریکا ۵۸.۳۶ درصد از ذخایر ارزی جهان را در سه‌ماهه چهارم سال گذشته به خود اختصاص داده و بر اساس داده‌های «ترکیب ذخایر ارزی خارجی صندوق بین‌المللی پول (COFER)»، یورو با حدود ۲۰.۵ درصد از ذخایر در جایگاه دوم قرار دارد. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۲، یوان چین – که به باور برخی‌ها بزرگترین تهدید برای دلار است – در بازه مذکور تنها ۲.۷ درصد از ذخایر را تشکیل می‌داد و نزدیک به یک‌سوم آن در اختیار روسیه است.
پیوستن کشور‌های عربی به بریکس
براساس گزارش بلومبرگ، عربستان درخواست رسمی خود برای پیوستن به ائتلاف بریکس را ارسال کرده است. یک مقام مسئول آفریقای جنوبی تایید کرد که پنج کشور خاورمیانه برای پیوستن به این گروه ابراز علاقه کرده‌اند. این پنج کشور عبارتند از عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، مصر و الجزایر. همچنین اخبار غیررسمی اعلام کرده که عراق، یکی از صادرکنندگان بزرگ نفت، برای پیوستن به ائتلاف بریکس ابراز علاقه کرده است. این کشور‌های مذکور سالانه میلیون‌ها بشکه نفت به غرب صادر می‌کنند و مبادلات خود را با دلار آمریکا انجام دهند. اگر این کشور‌ها درخواست داشته باشند که پرداخت‌های نفت و گاز به ارز پیشنهادی بریکس تسویه شود، احتمالاً تاثیر منفی زیادی بر دلار آمریکا، یورو و پوند استرلینگ خواهد داشت. این حرکت می‌تواند اقتصاد‌های پیشرفته غربی را به رکود بکشاند و نظم ژئوپلیتیک جهانی را از نو سامان دهد.
فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی اعلام کرد که ریاض بزرگترین شریک تجاری گروه بریکس در خاورمیانه است. بگفته او عربستان دارای ارزش‌های اساسی با کشور‌های بریکس است. مجموع تجارت دوجانبه با کشور‌های این گروه از ۸۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به ۱۲۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ و ۱۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت.
همچنین، مذاکرات عربستان سعودی برای تامین مالی بانک بریکس موسوم به بانک توسعه جدید (NDB) در صورت پیوستن به بریکس در جریان است. این بانک در سال ۲۰۱۴ ایجاد شد تا به عنوان وزنه تعادلی در برابر صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی عمل کند. اگر ائتلاف بریکس کمک‌های مالی عربستان را بپذیرد، منجر به رشد بیشتر این گروه خواهد شد. تامین مالی بالقوه عربستان سعودی از بانک بریکس نیز چالشی برای برتری دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره جهانی است. البته نباید فراموش کرد که عربستان سعودی و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس بخش بزرگی از سرمایه‌گذاری خود را به دلار دارند و همچنان با ایالات متحده و غرب در یک اتحاد امنیتی نزدیک در ارتباط هستند. با این وجود، جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، گفته است که آمریکایی‌ها باید منتظر کاهش قدرت دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی باشند.
توحید ورستان
