بازندگان و برندگان در جنگ اوکراین/ اروپای بازنده، چین برنده

جنگ اوکراین در 24  فوریۀ 2022 مصادف با 5 اسفند 1400 با حمله روسیه به شرق اوکراین آغاز شد. در 21 فوریه ولادیمیر پوتین استقلال دو منطقه دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس را به رسمیت شناخت. بهانه روسیه برای آغاز جنگ، تهدید پیوستن اوکراین به ناتو بود. در صورت پیوستن اوکراین به ناتو حضور این نهاد نظامی در مرز های غربی روسیه افزایش می یافت. پیش از این لتونی و استونی از اعضای ناتو در شمال غرب روسیه تهدید جدی برای این کشور محسوب می-شدند.

اما پیوستن اوکراین به ناتو علاوه بر تهدید زمینی، تهدید دریایی نیز برای روسیه در پی داشت. روسیه که در دسترسی به دریا وضعیت مطلوبی ندارد، افزایش حضور ناتو در دریای سیاه از نقاط مهم کشترانی برای روسیه و همچنین در دریای آزوف را نمی توانست برتابد. پیش از این روسیه با الحاق شبه جزیره کریمه به خاک خود در 2014  و تحت کنترل گرفتن تنگه کرچ سعی در کاهش تهدید اوکراین بر خود را داشت.

آمریکا و اروپا با آگاهی از این ضعف ژئوپلیتیکی سعی در فشار آوردن به روسیه بودند. اما با آغاز جنگ در شرق اروپا بحران انرژی و غذا سر تا سر جهان را در بر گرفت. روسیه و اوکراین هر دو جزو بزرگترین تولید کنندگان و صادرکنندگان گندم جهان هستند. با آغاز جنگ نگرانی ها بر افزایش نرخ گندم و امکان صادرات گندم به کشور های متقاضی افزایش جدی یافت.

علاوه بر مسئله گندم، روسیه یکی از بزرگترین دارندگان نفت و گاز جهان محسوب می شود. همچنین روسیه عمده تامین کننده گاز اروپا نیز هست.

در این مطلب می خواهیم به وضعیت و سود و زیان دولت ها در پی جنگ اوکراین بپردازیم:

روسیه و اقدامات گازی

روسیه جنگ را به شدت آغاز کرد و دستاورد های خوبی را بدست آورد و توانست تا دروازه های کی یف برسد. هدف روسیه تسخیر کی یف پایتخت اوکراین در مدت کوتاه بود. اما این امکان میسر نشد. اوکراین با حمایت دولت های غربی توانست خود را آماده جنگ کند. ارتش اوکراین در مقابل حملات منظم ارتش روسیه روش پارتیزانی را در پیش گرفت که مخل برنامه های روسیه شد. جنگ-های پارتیزانی همیشه مانعی بزرگ برای دولت های قدرتمند بوده است. روشی که ایران در هشت سال دفاع مقدس و محور مقاومت تا کنون توانسته در برابر قدرت های جهانی بایستد. جنگ پارتیزانی همراه شد با تجهیزات نظامی پیشرفته و اطلاعاتی جنگی ای که غرب در اختیار اوکراین قرار داد. در نهایت روسیه در تسخیر کی یف ناکام ماند. ارتش اوکراین، نظامیان روسی را که از بلاروس نزدیک کی یف شده بودند را بیرون راندن.

جنگ اوکراین برای روسیه همراه بود با تحریم های همه جانبۀ آمریکا و هم پیمانانش علیه روسیه. هم اکنون روسیه با بیش از 5000 تحریم از ایران پیشی گرفته و بیشترین تحریم را در دنیا دارد. تحریم نفت روسیه سبب شد که روسیه دست به دامن چین شود تا نفتش را خریداری کند. چین نیز با کمال میل نفت روسیه را با قیمتی پایین -حتی پایین تر از قیمت نفت ایران، طوری که روییترز مدعی شد این وضعیت بازار نفت ایران را دچار مشکل کند- بخرد. حذف نفت روسیه باعث رسیدن قیمت نفت به بیش از 100 دلار شد. روسیه برای جبران تحریم ها فشار گاز را روز به روز بر اروپا کم تر کرد و در انتظار است که فشار سرمای زمستان در آینده و نبود گاز اروپا را به زانو دربیاورد.

روسیه در مقابل محدودیت های انتقال پول بر استفاده از سیستم میر تاکید کرده. اما در امروز در جهان به جز روسیه شش کشور: کوبا، ونزوئلا، چین، قرقیزستان، تاجیکستان، مصر و بلاروس از سیستم میر استفاده می کنند. ایران نیز اعلام کرده که بزودی به این سیستم می پیوندد. آمریکا تهدید کرده که بانک هایی که از سیستم میر استفاده می کنند را تحریم می کند. از این رو چند کشور از جمله ترکیه این سیستم را کنار گذاشتند. اقدام دیگر روسیه  به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان گندم جهان تهدید به صادر کردن گندم خود تنها به کشور های دوست است. اقدامی که منجر به افزایش بیش از 50 دلاری قیمت گندم از پیش از جنگ تا کنون شده است و در آینده می توان انتظار بحران غذا را داشت.

اروپا بازندگان جنگ اوکراین هستند

اروپایی ها که با بازی آمریکا وارد ورطه اوکراین شده اند از بازندگان جنگ هستند. اقتصاد اروپا که بسیار وابسته به انرژی است، اکنون دچار بحران شده. تحریم نفت روسیه موجب رسیدن قیمت نفت به 100 دلار شده است. همچنین این مسئله قیمت گاز طبیعی را یک دلار افزایش داده که انتظار می-رود به اعداد بالاتری برسد. از سوی دیگر اهرم فشار روسیه برای مقابله با تحریم های اروپا محدود و قطع کردن گاز اروپا است.

تاثیر قطعی گاز روسیه در اروپا را می توان در تنش دولت های اروپایی مشاهده کرد. استعفای مسئولین، اختلاف نظر در اتحادیۀ اروپا و اعتراضاتی مردمی از جمله تنش ها در اروپا است. اروپایی ها برای جبران گاز روسیه ابتدا به قطر -به عنوان سومین دارنده گاز جهان- رجوع کردند که قطر اعلام کرد که به دلیل قرارداد های بلند مدت با کشور های شرق و جنوب شرق آسیا امکان تامین گاز اروپا را ندارد. گزینه دیگر اروپا جایگزینی نفت و گاز ایران با روسیه بود. از این رو در مذاکرات هسته ای سعی بسیاری نمودند که به نتیجه نرسید. این موضوع با شروع اغتشاشات در ایران و اتهام ارسال تسلیحات نظامی ایران به روسیه منتفی شد.

اکنون جنگ اوکراین برای اروپا جنگی فرسایشی محسوب می شود. باید مقاومت بیشتری از خود نشان دهند تا شاید روسیه عقب بکشد. برخی از کشور های اروپایی نیز به سراغ سوخت های جایگزین رفتند که پروسه طولانی ای می طلبد. اما در دسترس ترین این انرژی ها سوخت هسته ای است. تعدادی از کشور ها از جمله فرانسه و انگلیس این امکان را دارند در صورت اقدام سریع بخشی از انرژی مورد نیاز خود را از بخش هسته ای تامین کنند.

سود کلان برای آمریکا

آمریکا را می توان محرک اصلی روسیه برای حمله به اوکراین دانست. آمریکا با حمایت از پیوستن اوکراین به ناتو روسیه را وارد یک جنگ فرسایشی کرد که آمریکا بدون دیدن خسارت خاصی وتنها با پرداخت  پول و ارسال تسلیحات نظامی به اوکراین، روسیه را تضعیف کند.

گزارش ها حاکی از آن است که شرکت های نفتی آمریکا علی رغم تورم در آمریکا در پی جنگ اوکراین سود کلانی را بدست آورده اند. آمریکا خود را ملزم به مقابله با روسیه می دانست و مطمعنا این مقابله برای آمریکا هزینه هایی داشت. اکنون آمریکا مقابله با روسیه را با هزینه بسیار پایین تر با بازیگری اوکراین انجام می دهد. می توان جنگ اوکراین با روسیه را جنگ نیابتی آمریکا با روسیه قلمداد کرد. همین برنامه را آمریکا برای چین طرح ریزی کرده. آمریکا می داند که با اقتصاد جلو دار چین نیست. از این رو با تحریک چین با حمایت از تایوان سعی دارد در یک جنگ نیابتی دیگر قدرت بزرگ چین را زمین بزند.

چین برنده جنگ اوکراین

چین را می توان برنده بزرگ جنگ روسیه و اوکراین دانست.  درحالی که غرب دچار بحران نفت و گاز است؛ چین نفت مورد نیاز خود را با تخفیف بسیار از ایران و چین خریداری می کند. در حوزه گاز نیز روسیه که با مازاد تولید در پی جنگ اوکراین رو به رو است، این گاز را به کشور های آسیایی از جمله چین صادر می کند. تورم چین در این وضعیت جهان در ماه سپتامبر 2.5 بوده است. در حوزه گندم نیز روسیه اعلام کرده: گندم صادراتی خود به کشور های دوست صادر خواهد کرد.
از سوی دیگر اروپا در پی بحران اقتصادی با کاهش تولید رو به رو است که فرصتی خوب برای چین است که بازار های اروپایی را اشغال کند.

سود 95 دلاری عربستان سعودی

عربستان در طول جنگ اوکراین سود خوبی بدست آورد. هزینه استخراج نفت در عربستان حدود 5 دلار است و با احتساب نفت 100 دلاری، عربستان در هر بشکه 95 دلار سود بدست آورده است. آمریکا که در دوره بایدن دست از حمایت از عربستان کشیده بود و علاوه بر آن به دنبال مذاکره با ایران بود، در پی افزایش تولید نفت توسط عربستان بود که با پاسخ منفی بن سلمان مواجه شد. تلافی عربستان به اینجا ختم نشد و عربستان در اجلاس اوپک پلاس پیشنهاد کاهش تولید نفت را داد.

این پیشنهاد آمریکایی ها را بسیار عصبانی کرد. سایر اعضای اوپک پلاس نیز که افزایش قیمت نفت در پی کاهش تولید به مزاجشان بد نیامد با لابی روسیه از پیشنهاد عربستان حمایت کردند. در اجلاس 5 اکتبر اوپک پلاس با اکثریت آراء مصوب شد که از ماه نوامبر تولید نفت دو میلیون بشکه کاهش پیدا کند. با این اتفاق پیش بینی برخی کارشناسان دربارۀ نفت 200 دلاری دور از انتظار نیست.

عربستان سعودی با این اقدام در جنگ علاوه بر بدست آوردن سود بسیار بالا؛ انتقام خالی کردن پشت عربستان توسط آمریکا را از بایدن گرفت.

ایران همیشه بی‌طرف

موضع ایران در جنگ اوکراین بسیار محتاطانه بود. ایران اعلام کرد که علت حمله روسیه به اوکراین دخالت های آمریکا و غرب بود. ایران هرگز مستقیما از حمله روسیه به اوکراین حمایت نکرد. ایران حتی در رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل دربارۀ تمامیت ارضی اوکراین شرکت نکرد (رای نداد). در این رای گیری 143 کشور رای موافق با تمامیت ارضی اوکراین و 5 کشور مخالف و 35 کشور ممتنع  دادند. با این سیاست به روابط ایران و روسیه خدشه وارد نمی شود و همچنین از اتهامات جهانی مبری می شود.

از آنجایی که مشتری اصلی نفت ایران چین است، نفت ارزان روسیه بازار نفت ایران را دچار مشکل کرد. گزارش های شرکت های نفتی ایران حاکی از افزایش سود آن ها به دلیل افزایش بهای نفت طی جنگ اوکراین است. در پی جنگ اوکراین روسیه با ایران قرارداد ه های توسعه میدان پارس جنوبی را امضا کرد. امید آن است که این قرارداد ها مانند بسیاری از قرارداد هایی که با خارجی ها برای توسعه میادین نفت و گاز بسته ایم بی سرانجام نماند. در قبال این سرمایه گذاری روسیه، ایران قرارداد سوآپ گازی با روسیه امضا کرد. سوآپ بدین صورت است که گاز را در یک نقطه دریافت و در نقطه ای دیگر معادل آن را به نقطه ای دیگر تحویل دهیم. روسیه که بازار اروپا را از دست داده، به دنبال ایجاد بازار در جنوب غرب آسیا است. این اقدام ممکن است باعث از دست رفتن بازار های گازی ما در عراق و ترکیه و… شود. اقدام بهتر آن بود که گاز را با قیمت پایین تر از روسیه خریداری کرده و با قیمتی بالاتر به کشور هدف بفروشیم.

همکاری و تجارت با روسیه  در حین جنگ اوکراین منجر به خشم غرب شده است و تحریم هایی از جمله تحریم هواپیماهای باری که بین ایران و روسیه بار جا به جا می کردند به ایران اعمال شده. اخیرا نیز اوکراین ادعا کرده است که ایران به روسیه پهباد ارسال کرده است. این ادعا معادلات غرب را بهم ریخته و اروپا و آمریکا به دنبال تحریم های شدید علیه ایران است. البته این ادعای اوکراین توسط وزارت خارجه ایران تکذیب شده است.

جنگ اوکراین حادثه ای غم انگیز است برای همۀ مردم جهان مانند هر جنگی علیه هر کشوری. در همین حین کشور هایی که تاثیر مستقیمی در جنگ ندارند می توانند با اقداماتی از آب گل آلود ماهی بگیرند و به دنبال کسب منفعت برای کشورشان باشند. مانند چین و عربستان که فارغ از فضای جنگ سود بسیاری بدست آوردند.