استیون کوک؛ پژوهشگر ارشد مطالعات خاورمیانه و آفریقا در شورای روابط خارجی، ستون‌نویس فارین پالسی.
به گزارش فرارو به نقل از فارین پالیسی؛ پیش از حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه دیدگاه غالب در واشنگتن این بود که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه استاد بازی ژئوپولیتیک است. او یک ماشین جنگی کاملا مسلح و توانا داشت و توانسته بود نفوذ مسکو را فراتر از روسیه در خارج از کشور نزدیک به آفریقا، آمریکای لاتین و خاورمیانه گسترش دهد. با این وجود، روند تحولات در جهت دیگری حرکت کرده است.
جنگ مسکو با اوکراین مطمئنا روسیه را ضعیف نشان داده است و به ناچار نفوذ جهانی پوتین را تضعیف خواهد کرد. با این وجود، علیرغم تمام کاستی های نظامی روسیه و تلاش غرب برای تبدیل کردن مسکو به یک یاغی بین المللی پوتین نه تنها یک بازیگر توانا در خاورمیانه باقی می ماند بلکه شرکای مشتاقی نیز در آنجا دارد.
روز سه شنبه شاید در واکنشی مستقیم به سفر اخیر “جو بایدن” رئیس جمهور آمریکا به منطقه پوتین برای دیدار با همتایان ایرانی و ترک خود در روند صلح آستانه به تهران سفر کرد تلاشی سه جانبه برای مدیریت منافع رقابتی سه دولت در منطقه تحت درگیری یک دهه ای سوریه. روسیه و ایران که پیش تر شرکای ناآرام در نجات رژیم بشار اسد بودند از زمان حمله روسیه به اوکراین به یکدیگر نزدیک تر شده اند. تهران تخصص هایی دارد که مسکو خواهان آن است به ویژه در مورد بهترین راه به منظور دور زدن تحریم های غرب. هم چنین، ایران تجهیزات نظامی مورد نیاز روس‌ها را تولید می کنند مانند پهپادهای مرگبار برای حمله به تسلیحات پیشرفته اوکراین که توسط غرب ارائه شده است. ایران هم چنین دارای اهمیت تاریخی و جغرافیایی فعلی برای روسیه است و به عنوان دروازه ورود به بسیاری از خاورمیانه و خلیج فارس عمل می کند.
“رجب طیب اردوغان” رئیس جمهور ترکیه در دیدار با پوتین و “ابراهیم رئیسی” رئیس جمهور ایران دستور کار خاص خود را داشت. اردوغان پس از ریاست بر شورای همکاری سطح عالی ترکیه و ایران هدف اصلی خود را دنبال کرد: توافق برای آغاز یک تهاجم دیگر ترکیه به شمال سوریه جایی که اردوغان می خواهد یک منطقه امن برای بازگشت اجباری پناهجویان سوری ایجاد کند. در هر حال، انتخابات دشوار اردوغان در داخل ترکیه در پیش است و باید پیش از آن کاری انجام دهد.
مسکو مدت هاست در برابر تهاجم ترکیه مقاومت می‌کند زیرا کنترل ارضی ترکیه در شمال دیدگاه پوتین را برای پیروزی در سوریه به عنوان یک کشور متحد تحت رهبری اسد به خطر می اندازد. با این وجود، پوتین ممکن است مایل به مقابله با تهاجم محدود و موقت ترکیه نباشد زیرا این امر ماموریت ایالات متحده در سوریه را پیچیده می کند و تنش ها در ناتو بر سر رابطه آنکارا با مسکو تشدید می شود.
پوتین و اردوغان علیرغم اختلافات شان بر سر سوریه، لیبی و قره باغ کوهستانی هر دو از دستورات تحت رهبری ایالات متحده در مناطق اطراف شان به ویژه در اروپا، مدیترانه شرقی و خاورمیانه انتقاد می کنند. این جایی است که کشورهای خلیج فارس وارد عمل می شوند. اگر سفر اخیر بایدن به عربستان سعودی تا حدی برای تقویت این نظم در عصر رقابت قدرت های بزرگ بود به نظر نمی رسد که او دستاوردهای زیادی داشته است. این بدان خاطر است که دولت های انگشت شماری در خاورمیانه می خواهند بین واشنگتن و مسکو یا واشنگتن و پکن یکی را انتخاب کنند.
دوستان واشنگتن در خاورمیانه بدون شک خواهان تضمین های امنیتی و تسلیحات فراوان ایالات متحده هستند. با این وجود، ترکیب دو دهه شکست در منطقه تمایل آشکار ایالات متحده به عدم تاکید بر منطقه به نفع آسیا و ناکارآمدی مداوم سیاسی داخلی ایالات متحده پرسش هایی را در میان قدرتمندان منطقه در مورد تعهد واشنگتن به ثبات منطقه و امنیت آنان ایجاد می کند. نتایج ناچیز سفر بایدن به منطقه حاکی از آن است که هیچ یک از بازیگران منطقه ای به ویژه در حوزه خلیج فارس مایل به دست کشیدن از روابط خود با روسیه و چین نیستند.
در جریان سفر بایدن به منطقه “محمد بن سلمان” ولیعهد عربستان سعودی توضیح داد که توافق او با رئیس جمهور آمریکا برای تولید بیش تر نفت منوط به شرایط بازار و توافق اعضای اوپک پلاس است. با انجام این کار ولیعهد عربستان که شاید برای تاثیرگذاری در داخل و در منطقه موضع گیری می کرد تلویحا به این نکته اشاره کرد که روابط با ایالات متحده بر روابط او با روسیه مهم ترین عضو بخش “به علاوه” اوپک پلاس تاثیری ندارد.در این میان، محمد بن سلمان هم چنان به دلیل موضوع قتل خاشقجی به سختی بازی خواهد کرد و در عین حال به دنبال کسب امتیازات بیش تر از سوی ایالات متحده به ویژه در زمینه معاملات تسلیحاتی و اقتصادی است.
در حال حاضر، تلاقی منافع سعودی‌ها با روس‌ها بر سر قیمت نفت بسیار بیش تر از منافع آمریکا در امنیت منطقه است. دلیل آن این است که سعودی ها و دیگران اعتماد خود را نسبت به تعهد ایالات متحده به امنیت و ثبات منطقه از دست داده اند. به عنوان شواهد آنان به مجموعه ای طولانی از اقدامات ایالات متحده اشاره می‌کنند از جمله حمله سال 2003 میلادی امریکا به عراق تا توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 میلادی تا انفعال “دونالد ترامپ” رئیس جمهور سابق آمریکا در پاسخ به حملات ایران به عربستان سعودی در سال 2019 میلادی که به ضرر شرکای امریکا در خلیج فارس تمام شد. این بدان معنا نیست که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تجهیزات و یا دکترین نظامی روسیه را ترجیح می دهند یا خواستار آن هستند. با این وجود، آنان کماکان می خواهند روس ها پای میز مذاکره حضور داشته باشد.
در خارج از خلیج فارس “عبدالفتاح السیسی” رئیس جمهور مصر نیز از منزوی کردن مسکو خودداری می ورزد. در فاصله سال های 2017 تا 2021 میلادی روسیه بزرگترین تامین کننده تسلیحات مصر بود و پس از آن فرانسه و ایتالیا قرار داشتند. ایالات متحده پس از آلمان در جایگاه پنجمین تامین کننده تسلیحات مصر بود. مصر و روسیه در کنار امارات متحده عربی در لیبی نیز همکاری کرده اند جایی که گروه “واگنر” ارتش خصوصی مسکو در کنار ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال “خلیفه حفتر” جنگیده است. به طور کلی، رهبران مصر همانند سایر دولت های حاشیه خلیج فارس نمی خواهند مجبور به انتخاب میان ایالات متحده، روسیه و چین شوند. از برخی جهات این به سیاست “بیطرفی مثبت” دوره جمال عبدالناصر باز می گردد که طبق آن سیاست او تلاش می کرد تا میان قدرت های بزرگ برای گرفتن بیش ترین امتیاز ممکن بازی کند.
هنگامی که صحبت از اسرائیل به میان می آید بین “یائیر لاپید” نخست وزیر موقت و سلف اش “نفتالی بنت” در مورد انتقاد از روسیه برای حمله به اوکراین اختلاف نظر وجود داشت. اسرائیلی ها هم چنان به روس‌ها در سوریه برای انجام جنگ در سایه خود علیه ایران نیاز دارند (تلاشی که احتمالا با نزدیک تر شدن مسکو و تهران چالش برانگیزتر می شود).
با توجه به تمام رخدادهایی که از زمان آغاز جنگ در اوکراین رخ داده قدری عجیب به نظر می رسد اما واقعیت آن است که خاورمیانه چندان متفاوت از دوره پیش از حمله روسیه به اوکراین در تاریخ 24 فوریه به نظر نمی رسد. واقعیت آن است که مسکو تقریبا با تمام شرکای واشنگتن در منطقه دارای مجموعه ای مجزا از اهداف مشترک است از قیمت بالای انرژی گرفته تا نظم جهانی چند قطبی تر.
این موضوع کاملا متفاوت از کاهش جنگ سرد است که برخی تحلیلگران استنباط می کنند. در عوض، این یک محیط آشفته تر و چالش برانگیزتر برای سیاستگذاران ایالات متحده است که در مورد خاورمیانه دوسوگرا هستند. از دید سعودی ها، مصری ها، اماراتی ها، ترک ها، اسرائیلی ها و دولت های دیگر منطقه روسیه بازیگری مشروع است به گونه‌ای که سفر طوفانی بایدن رئیس جمهوری امریکا به خاورمیانه به زودی تغییری در منطقه ایجاد نخواهد کرد.
