مذاکرات هسته‌ای در قالب وین ۷ به نقاط پایانی خودش نزدیک شده است. بنظر می‌رسد متن توافق فنی و برخی از مسائل برای احیا توافق هسته‌ای به جمع بندی کامل رسیده باشد.
اما وین ۷ هنوز موارد اختلافی مانده است که از قضا این موارد مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش احیا برجام است. موارد اختلافی بین ایران و ۴+۱ و آمریکا که خارج از کمیسیون مشترک برجام در حال رایزنی است؛ شامل تحریم مقامات، شرکت‌های اقتصادی، حاکمیتی و سپاه پاسداران است.
یکی از موارد اختلافی دیگری که در مذاکرات هسته‌ای برای حصول به توافق مانع ایجاد کرده است، عدم دادن تضمین اقتصادی توسط طرف غربی به ویژه آمریکاست.
آمریکایی‌های تضمین‌های جدی اقتصادی برای سرمایه گذاری شرکت‌های اقتصادی و تجاری در ایران تاکنون ارائه نکرده‌اند و تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران هم بر این موضوع پافشاری کرده است.
توافق نزدیک است؛ اما به تصمیم سیاسی آمریکا بستگی دارد
قبل از سال ۱۴۰۱ حرف و حدیث و اخبار زیادی برای رسیدن به توافق هسته‌ای منتشر می‌شد و حتی وزیر امور خارجه ایران در سخنرانی اعلام کرده بود که «به نقطه توافق نزدیک شدیم، اما موضوعات اندک و مهم صورت مانده است»؛ بنابراین بنظر می‌رسد آن ۳ درصد مسائل باقی مانده در جزئیات احیا توافق هسته‌ای بسیار برای ایران مهم است. در همین زمینه بود که سخنگوی وزارت امور خارجه بار‌ها اعلام کرد که همه چیز به تصمیم سیاسی طرف مقابل بازمی‌گردد؛ یعنی آمریکا!
از طرفی دیگر موضوعات پادمان و فنی بین ایران و آژانس بین الملل انرژی اتمی که شامل ۴ مرکز مورد ادعای آنها بود تا حدودی برطرف شده و سوالات آژانس درخصوص یک مرکز جمع بندی شده و سوال‌های آژانس با سفر گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران تا حدودی برطرف شده است.
در حوزه فنی قرار بر این شده است که آژانس باید سوال‌های خود مطرح می‌کرد و ایران تا فروردین امسال پاسخ سوال‌ها را برای آژانس ارسال کرد تا در زمان مشخص شده که ۱۰ خرداد اعلام شده است بیانیه رسمی دو طرف برای رسیدن به نقشه راهی جهت حل مشکلات فنی و سوال‌های ادعای آژانس بین الملل انرژی اتمی انجام شود.
اما در هفته‌های گذشته کاخ سفید نتوانسته که تصمیم سیاسی خود برای رفع تحریم‌های اقتصادی ایران به ویژه اشخاص و سپاه را بگیرد. در همین زمینه بود که وزیر امور خارجه در گفتگوی با المیادین اعلام کرد که: «ما در مذاکرات هسته‌ای به نقطه اجماع نزدیک شده ایم، اما آنچه برای ما مهم است نحوه لغو تحریم‌ها و تضمین هاست. در هفته‌های اخیر تلاش‌های زیادی از سوی آمریکایی‌ها برای مذاکره مستقیم با ما در مورد مسائل باقی‌مانده صورت گرفته است. اگر دولت بایدن جدی است، قبل از بررسی مذاکرات مستقیم باید حسن نیت خود را نشان دهد.
تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که معروف به «fto» است، سپاه را در لیست تروریستی قرار داده است، در صورتی سابق ندارد که نیروی نظامی رسمی یک کشور توسط آمریکا در لیست تروریستی قرار بگیرد. به همین دلیل ایران مصمم است که لغو تحریم مربوط به سپاه باید انجام شود تا مشکلات بعدی برای ایران در زمینه اقتصادی به وجود نیاید.
البته دولت بایدن همواره قصد داشته برای رفع تحریم سپاه، امتیازی از ایران دریافت کند. برخی از رسانه‌های آمریکایی اعلام کرده بود که دولت بایدن قصد داشت در ازای گرفتن تضمین کاهش تنش‌ها یا ممنوعیت تعقیب قاتلان سردار شهید سلیمانی سپاه را از لیست تحریم خارج کند که ایران هر دو طرح آمریکا را رد کرد.
برخی در داخل مدعی پیش‌نویس توافقی می‌شوند که دستگاه دیپلماسی آن را رد میکند
اما در چند روز اخیر موضوعی جنجالی باعث ایجاد تنش دوباره در داخل برای موضوع مذاکرات شد. علی خضریات، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در فضای مجازی مطالبی را منتشر کرد که به گفته خودش بخشی از متن توافق ایران با ۴+۱ و آمریکا در احیا برجام است.
او نوشته بود: «اما متاسفانه خطوط قرمز ترسیم‌شده نظام– حتی براین فرض که محور مذاکرات و نیز سقف مطالبات ما برجام باشد- رعایت نگردیده است، که اجمالا چند مورد را بیان میکنیم:
(۱) – متاسفانه بجای اخذ تضمین قانونی به عدم خروج آمریکا از برجام، سخنرانی بایدن در ۳۰اکتبر۲۰۲۱ (۸آبان۱۴۰۰) به عنوان یک تضمین محکم و روشن مورد قبول واقع شده است. (بند ۱-۵ تصمیم کمیسیون‌مشترک)
(۲) – سخنرانی بایدن به عنوان تضمین برای سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی در ایران مورد قبول و قابل تکیه قرار گرفته است. (بند۴-۵ تصمیم کمیسیون‌مشترک)
(۳) – آمریکا تعهد و تضمین نداده است که تحریم‌های رفع‌شده را دوباره وضع نکند، بلکه آمریکا در این توافق مجاز است ملت ایران را تحریم مجدد کند و صرفا به‌شرط پایبندی کامل ایران به برجام، به سرمایه‌گذاران، ۳۶۵روز فرصت داده است که از ایران خارج شوند. (بند۷-۵ تصمیم کمیسیون مشترک)
(۴) – قبل از اینکه آمریکا تحریم نفتی و بانکی را رفع کند، ایران موظف است وظایف زیر در حوزه هسته‌ای خودش را انجام دهد:
۱- غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصد متوقف کند،
۲- انباشت اورانیوم بالای ۵درصد را متوقف کند،
۳- ایران می‌تواند ۵/۲ کیلو مواد غنی‌شده تا ۲۰درصد را نگه دارد و بقیه را باید به زیر ۵درصد رقیق‌سازی کند،
۴- ساخت و نصب سانترفیوژ‌های اضافه بر سانترفیوژ‌های موجود را متوقف کند،
۵- تولید و تحقیق‌وتوسعه در مورد اورانیوم فلزی را متوقف کند،
۶- با آژانس در مورد اطلاعات لازم و پایه برای از سرگیری نظارت و راستی‌آزمایی برجام، همکاری کند،
۷- در اجرای بند «ز» بند ۲۰ این ضمیمه نسبت به ذخایر اورانیوم و سوخت‌ها، اقدامات ضروری را تسهیل کند،
(بند «ز» بند ۲۰ این ضمیمه: سطح غنی‌سازی باید ۶۷/۳ باشد،
۸- ذخایر اورانیوم – تا ۵درصد – خود را به ۳۰۰ کیلو برساند و بقیه را در ازای دریافت اورانیوم طبیعی تحویل دهد،
۹- از صفحات سوخت راکتور تهران و ضایعات، اورانیوم با غنای پایین بدست نیاورد. (بند۶پیوست بازاجرا)
(۵) – فروش نفت و میعانات ایران تا حدود ۴۵روز –در سقف ۵۰ملیون بشکه- آزاد بوده و لکن مشروط به صادرات به کشور‌هایی است که از جانب ایران و نیز آمریکا تعیین شده باشد، یعنی اگر آمریکا بگوید به کشور چین نباید نفت فروخته شود، ایران پذیرفته است که نظر آمریکا را تامین کند. (بند ۹ پیوست بازاجرا)
(۶) – راستی‌آزمایی رفع تحریم‌های آمریکا، به عهده خود آمریکا است و ایران دخالتی در آن ندارد. (بند۱۸ و ۲۵پیوست بازاجرا)
(۷) – راستی‌آزمایی اقدامات اتحادیه‌اروپا و سه‌کشور اروپایی نیز به عهده خود آنها است و ایران دخالتی در این مورد ندارد. (بند۱۹پیوست بازاجرا)
(۸) -، اما راستی آزمایی فعالیت‌های ایران در زمینه هسته‌ای به عهده ایران نیست بلکه آژانس باید فعالیت ایران را به‌طور کامل راستی‌آزمایی کند. (بند۲۰ پیوست بازاجرا)
درنتیجه، راستی‌آزمایی اقدامات آمریکا و اروپا در رفع تحریم‌ها به عهده خود آمریکا و اروپا است، اما راستی‌آزمایی فعالیت‌های ایران به عهده خودش نیست و آژانس باید آن را انجام دهد.
(۹) – بدون دخالت ایران، آمریکا به‌طور خودکار به برجام بر می‌گردد. (بند۲۸پیوست بازاجرا)
با ورود آمریکا به برجام، احتمال إعمال مکانیسم ماشه به‌صورت جدی وجود دارد.
(۱۰) – هیچ تعهد عملی نسبت به مشکل تبدیل ارز حاصل از فروش نفت ایران به ارز‌های مورد نظر ملت ایران داده نشده است، از این‌رو، مشکل اساسی کانورژن به حال خود باقی است و ملت ایران به‌راحتی قادر به دسترسی به منابع ارزی خود در خارج از کشور نخواهد بود. ()
(۱۱) – انتقال پول‌های مسدودشده ایران در خارج از کشور مشروط به تامین نظر آمریکا شده است».
البته صحبت‌های او با انتقاد از برخی از افراد، کارشناس و سخنگوی وزارت امور خارجه روبرو شد.
خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سوال خبرنگار دانشجو، درباره متن ادعای یکی از نمایندگان مجلس گفت: «کسی، خوانشِ گزینشی از مذاکرات نداشته باشد و هنوز هیچ متنی برای توافق هسته‌ای منتشر نشده است و شورای امینت ملی راهبری مذاکرات را دارد».
پیش نویسی نهایی نشده است
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی هم در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو گفت: «هنوز پیش نویسی به صورت رسمی آماده نشده است. بر اساس گزارش رسمی و مستندات مسئولان وزارت خارجه و تیم مذاکره کننده، اعضای کمیسیون امنیت ملی به این نتیجه نرسیدند که تخطی از خطوط قرمز و منافع ملی انجام شده باشد».
بودن یا نبودن پیش‌نویس توافق هسته‌ای شاید در زمان حاضر زیاد دارای اهمیت نباشد، موضوع اصلی که برای مردم و نظام مهم است اینکه برای رسیدن به توافق مجدد در چارچوب برجام؛ لغو تحریم‌های هسته‌ای، راست آزمایی جدی ایران جهت اطمینان از انجام تعهدات غربی‌ها و آمریکا، حفظ دستاورد‌های هسته‌ای و انتفاع حداکثری مردم ایران از رفع تحریم‌ها «در درجه اول مهم خواهد بود و تا نرسیدن ایران به این مهم شاید هیچ توافق با غربی‌ها انجام نشود.
