بدون روسیه می توان برجام را احیا کرد؟/روسیه چه هدفی را از طرح مسائل جدید دنبال می کند و ایران چه باید بکند؟

پس از اظهارات سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه مبنی بر اینکه آمریکا باید به روسیه در رابطه با منافع اقتصادی حاصل از احیای برجام در روابط با تهران تضمین بدهد، فضای مذاکرات هسته ای در وین وارد وضعیت جدید و شاید بتوان گفت بحرانی شده است.

از یک سو، روس ها موضوع و مسئله جدیدی را وارد مذاکرات کرده اند و از طرف دیگر و براساس چنین وضعیتی، آمریکا حاضر به پذیرش خواسته های منطقی ایران نیست. بدین جهت است که مذاکرات متوقف شده و دورنمای مشخصی در رابطه با آن وجود ندارد.

در این رابطه، تابناک در گفتگو با دکتر حیدرعلی مسعودی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس مسائل هسته ای در گفتگو به رویکرد جدید روس ها در مذاکرات پرداخته است.

 چرا روس ها در دقایق پایانی مذاکرات تغییر رویکرد داده اند؟ عامل جنگ اوکراین تا چه حد مهم بوده؟

حیدر علی مسعودی: در رابطه با نقش روسیه و تاثیری که جنگ اوکراین بر مذاکرات می گذارد سه سناریو قابل تصور بوده است:

نخست اینکه این بحران منجر به تسریع مذاکرات بشود؛ به دلیل اینکه غربی ها بتوانند به اولویت اصلی امنیتی شان یعنی مسئله اوکراین با تمرکز بیشتر برسند و تلاش کنند مذاکرات احیای برجام به نتیجه برسد و در ادامه به مسئله اوکراین برسند.

حالت دوم این بود که به دلیل تنشی که بین روسیه و غرب به وجود آمده، نقش تسهیل گری و واسطه گری روسیه در مذاکرات احیای برجام کاهش پیدا کند. چون در شرایطی که ایران و آمریکا مذاکرات مستقیمی با یکدیگر نداشته اند، روس ها نقش مهم و تعیین کننده ای در رد و بدل کردن پیام ها و طرح ها پیرامون چالش های باقی مانده بین دو طرف، داشتند. می شود گفت در در مجموع نقش روسیه در این رابطه مثبت بود. به دلیل اینکه برخی راه حل ها و پیشنهادات و ابتکارات از طرف روسیه مطرح می شد و یا اینکه یک طرف این ابتکارات بود.

حالت سوم یا سناریوی سوم گروکشی از مذاکرات توسط روسیه است که اصولا مذاکرات احیای برجام برای حل و فصل مسائل و اختلافات میان روسیه و غرب در ماجرای اوکراین به گروگان گرفته شود.

بنابراین هر کدام از این ها را در نظر بگیریم و حتی اگر سناریوی سوم یعنی گروکشی از مذاکرات احیای برجام را نپذیریم، آنچه اکنون مشخص است این است که روسیه دیگر آن نقش واسطه گری و تسهیل گری در مذاکرات احیای برجام را ندارد. این در حالی است که بنا بر گفته آقای شمخانی و برخی مقامات دیپلماتیک ایران هنوز مسائل حل نشده و باقی مانده ای وجود دارد. لذا با توجه به این شرایط حل و فصل مسائل و چالش های باقی مانده احتمالا زمان بر و طولانی تر از قبل خواهد شد.

 می توان توافق بدون روسیه را متصور بود؟ مکانیزمی در این رابطه وجود دارد؟

حیدر علی مسعودی: در رابطه با اینکه اصولا آیا توافقی بدون روسیه امکان پذیر است یا خیر، من فکر میکنم چنین توافقی بدون روس ها امکان پذیر نیست. به دلیل اینکه وقتی ما از احیای برجام صحبت می کنیم، یعنی همه کشورهایی که عضو برجام بودند بایستی در احیای برجام هم نقش داشته باشند، نظر مثبت شان احراز بشود و مهم تر اینکه اساسا کمک و همراهی روسیه برای احیای برجام بسیار ضروری است. بدین جهت که اجرای راه حل های توافق شده برای احیای برجام با کمک و مساعدت روسیه امکان پذیر است. از جمله اینکه بخشی از اورانیوم غنی شده مازاد ایران به روسیه منتقل شود یا مسائل دیگری که روسیه در آن نقش دارد.

بنابراین من فکر می کنم حضور روسیه در ادامه مذاکرات و اجرای توافقاتی که تا اینجا روی آنها جمع بندی شده ضروری است.

روسیه چه هدفی را از طرح مسائل جدید دنبال می کند و ایران چه باید بکند؟

حیدر علی مسعودی: نکته پایانی من این است که روسیه دو هدف را در رابطه با موضع خود برای گرفتن تضمین از آمریکا دنبال می کند: یکی چانه زنی با غرب بر سر اوکراین است و اینکه بتواند فشار تحریم ها را کمتر کند و در نظام تحریمی علیه خود ترک ایجاد کند. هدف دوم اینکه سهم بیشتری در اقتصاد ایران پسا احیای برجام داشته باشد. بنابراین به میزان اهمیت هرکدام از این دو عامل که برای روس ها وجود دارد، ایران می تواند نقشی برای حل این مشکل بازی کند.

اگر آن جنبه چانه زنی روسیه با غرب اهمیت اصلی را دارد، متاسفانه ایران در اینجا قدرت مانور چندانی ندارد. اما اگر عامل دوم برای روس ها دغدغه اصلی باشد، این مسئله تا حدودی قابل تعدیل و قابل حل باشد. از جمله توصیه هایی که می توان داشت این است که ایران یک هیات اقتصادی و تجاری بلندپایه را در طی روزهای آینده به روسیه اعزام کند و توافقات اولیه که در سفر آقای رئیسی به مسکو انجام شده را یک گام دیگر به جلو ببرند تا روسیه احساس کند می تواند سهم متناسب خودش در اقتصاد ایران را داشته باشد. چه بسا در این مذاکرات و رفت و آمدها بشود راه حل هایی را برای دور زدن تحریم ها در اختیار روس ها قرار داد و ایران تجارب اش با روسیه را به اشتراک بگذارد.