«پسماند صفر» به نوعی از سبک زندگی گفته می‌شود که در آن فرد تصمیم می‌گیرد مسئولیت زباله‌هایی که در طول شبانه‌روز تولید می‌کند را به‌طور کامل بر عهده بگیرد همچنین سعی می‌کند تولید زباله را به نقطه صفر نزدیک کند. در سبک زندگی پسماندصفر، افراد سعی می‌کنند در ابتدای امر تا جایی که ممکن است از مصرف‌گرایی و زندگی تجملاتی بپرهیزند چراکه در ذات مصرف‌گرایی اسراف نهفته است. در مرحله بعد افراد با این سبک زندگی سعی می‌کند تا جایی که ممکن است زباله تولید نکنند. در مواقعی که تولید زباله اجتناب‌ناپذیر است، فردی که پسماند صفر است به‌طور منظم و دقیق به تفکیک صحیح زباله می‌پردازد. افرادی که زندگی آنان بر پایه پسماند صفر تعریف شده، همواره سعی می‌کنند زباله‌های تر خود را خشک و زباله‌های خشک را تا حد امکان بازیافت کنند.
محمد الموتی – دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور- در گفت‌وگو با ایسنا درباره مفهوم «پسماند صفر» اظهارکرد: در مورد این مفهوم در دنیا اقدامات متعددی انجام شده است. در ایران نیز تقریبا افراد به‌طور شخصی سعی در انجام اقداماتی در این زمینه داشته‌اند. به‌تازگی این مفهوم در حال وارد شدن به برنامه‌های آموزشی حوزه‌های دولتی است. به عنوان نمونه در حوزه دهیاری‌ها، شهرداری‌ها، سازمان محیط زیست یا صداوسیما در برنامه‌های آموزشی به این مفهوم اشاره می‌شود.
وی مفهوم پسماند صفر را یک فعالیت و فرآیند کاملا شخصی و شهروندی دانست که دارای اصول، قواعد و راهکارهایی است.
الموتی ۱۰۰ درصد صفر شدن میزان پسماندها را مقداری دور از ذهن و واقعیت دانست اما می‌توان با ترفندها و اصلاح رفتارهایی تولید پسماند را نزدیک به صفر رساند.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور به انواع ضعف‌ها در حوزه مدیریت پسماند در دو دهه گذشته اشاره کرد و افزود: با عبور از مرحله هفتگانه در مدیریت پسماند مانند دفن، دفع، پردازش مناسب در حمل‌ونقل به مرحله «تفکیک از مبدا» رسیده‌ایم که بسیار بر این مورد کار شده است.
وی با بیان اینکه طی سه سال اخیر مسئله «تولید پسماند» مورد توجه قرار گرفته است، اظهارکرد: اگر بتوانیم ریشه مسئله تولید پسماند را مدیریت و حل کنیم، مراحل بعدی در مدیریت پسماند از قبیل تفکیک از مبدا، انتقال، پردازش، دفن و دفع کنترل خواهد شد.
الموتی به روش‌های موجود برای رساندن پسماند به صفر اشاره کرد که در فضای مجازی قابل دسترس است و می توان از آن روش‌ها استفاده کرد.
وی اظهار کرد: درحال حاضر در دنیا هیچ نمونه منحصر به‌فردی نداریم که بتوانیم صفر مطلق پسماند را از آن برداشت کنیم البته به‌صورت مقطعی اقداماتی انجام شده است اما برای رسیدن به مرحله پسماند صفر رفتار شهروندی یا تغییر در سبک زندگی شهروندان و روستاییان به‌تنهایی نمی‌تواند کمک کننده باشد بلکه به مجموعه‌ای از فرآیندها نیاز داریم برای اینکه به پسماندصفر یا پسماند نزدیک به صفر برسیم.
وی با اشاره به خرید اقلام مورد نیاز زندگی گفت: در صورت رعایت سبک زندگی پسماند صفر راهی نداریم جز خودداری از خرید اقلام یا خرید در مدل‌های مختلفی که پسماند نداشته باشد اما در نهایت در جایی نیازمند خرید با بسته‌بندی های دارای پسماند خواهیم شد.
الموتی تاکید کرد: تولید نیز باید به سمتی برود که بسته‌بندی‌ها، تجدیدپذیر و قابل بازگشت به طبیعت باشند. با این روش مقداری به پسماند صفر نزدیک خواهیم شد.
دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور اضافه کرد: اگر در سیستم دولتی در حوزه ارایه آموزش‌ها و مشوق‌ها بیشتر کار کنیم به نتایج بهتری در زمینه کاهش تولید پسماند می‌رسیم اما اگر بعضی از واحدها به‌تنهایی در جهت رعایت اصول سبک زندگی پسماند صفر تلاش کنند، به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید بنابراین لازم است از تولیدکننده تا مصرف‌کننده در این جهت تلاش کنند.
الموتی مهم‌ترین زیرساخت برای سبک زندگی پسماند صفر را وجود زیرساخت فرهنگی دانست و گفت: معمولا افراد اغلب به زیرساخت فیزیکال توجه می‌کنند اما فرهنگ‌یابی دارای اهمیت بالاتری است.
وی فرهنگ‌یابی را به معنای پیدا کردن مجموعه‌ها و بسته‌های فرهنگی و هنجاری در میان زندگی مردم ایران یا مردمی درنقاطی از جهان که توانسته‌اند در این حوزه موفق باشند، دانست و گفت: پیدا کردن و ترویج چنین فرهنگی مرحله اول است.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور به فرهنگ‌یابی یک کارخانه تولیدی اشاره کرد و گفت: انجام کار فرهنگی و ایجاد زیرساخت فرهنگی در یک کارخانه تولیدی با حجم بالای تولید پسماند باعث کاهش تولید پسماند در روند تولید خواهد شد.
وی به مرحله پس از ایجاد زیرساخت فرهنگی اشاره و اظهار کرد: پس از زیرساخت فرهنگی باید تجهیزات خود را به‌روز کنیم.
الموتی یکی از بزرگترین مشکلات جامعه را غلبه تولیدات مصرفی بر جامعه دانست و افزود: اغلب تولیدات در حوزه مواد مصرفی خانگی، تغذیه و … برای مردم هستند و بسته‌بندی «بسیار اغراق‌آمیزی» دارند. گویی رقابت در تولید بسته‌بندی پر زرق و برق و متنوع‌تر است. از موادی در بسته‌بندی استفاده می‌کنند که در ظاهر جذاب است اما جزو مواد غیر قابل تجدید است یا فرآیند بازیافت بسیار سختی را دارد و عملا غیرقابل بازیافت محسوب می‌شود.
وی تاکید کرد: مسائل بسته‌بندی در حوزه تولید نیازمند توجه است و کارشناسان حوزه پسماند و بازیافت باید با کارخانه‌های تولیدی در ارتباط باشند.
الموتی دولت را مصرف کننده بزرگ کشور دانست و گفت: « به نظر می‌رسد باید ابتدا از خود دولت شروع کنیم و زیرساخت‌ها جای خود را پیدا کنند تا در نهایت بتوانیم به پسماند نزدیک به صفر برسیم.»
وی به رابطه پسماند صفر با زندگی مصرف گرایی و تجملاتی اشاره کرد و گفت: اولین مرحله در بحث مدیریت پسماند، تولید پسماند است که بین مصرف، میزان تقاضا و تنوع تقاضا در سبک زندگی ایرانی رابطه مستقیمی وجود دارد.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور با توجه به الگوی اقتصادی مبتنی بر مصرف‌گرایی در دنیا توضیح داد: ایران به‌طور قطع از جهان جدا نیست، بدین جهت تولید پسماند براساس این الگو مبتنی بر دور ریختن و نوسازی مداوم است. به عنوان نمونه تلفن‌های همراه به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که بعد از گذشت حدودا سه سال مجبور به تعویض آن هستیم.
الموتی به معضل پسماندهای روزانه در بسته‌بندی مواد غذایی اشاره کرد و افزود: مواد خوراکی مسئله پسماندهای روزانه است. به عنوان نمونه بسته‌های چیپس و پفک، باتوجه به حجم مواد خوراکی درون بسته می‌توان از یک‌سوم بسته‌بندی فعلی استفاده کرد اما با تزریق سه برابر هوا بیشتر از مواد داخل بسته، بسته‌بندی سه برابر بزرگ‌تر خواهد شد و در نهایت سه برابر پسماند بیشتر تولید می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: این موضوع در ارتباط مستقیم با سبک زندگی مصرف مداوم است که «جنون‌آمیز» استفاده از انواع محصولات را مورد هدف قرار داده است. بدین جهت ابتدا باید به منظور مصرف بهینه و کاهش تولید پسماند، بسته فرهنگی به عنوان زیرساخت اولیه تهیه و ارایه کنیم. با عمل به این بسته می‌توان تقاضا و مصرف را هم در خانواده و هم در مدرسه به‌گونه‌ای پایدار مدیریت و از این طریق بخشی از مشکلات جامعه در حوزه پسماند را حل کرد.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور درباره وضعیت فعلی پسماند در کشور اظهارکرد: با میلیاردها تومان هزینه در مدیریت این حجم پسماند شکست خورده‌ایم و با کوه‌های منحصر به فرد زباله‌ای روبه‌رو هستیم که شاید بتوان گفت نمونه‌های اول در دنیا به حساب می‌آیند. این موارد به چالش‌های بزرگی برای سلامتی و زندگی افراد در نقاط مختلف کشور تبدیل شده است.
الموتی افزود: با هزاران برابر هزینه کمتر می‌توان مشوق‌هایی را در نظر گرفت. این خواسته همیشگی ما بوده است که دولت باید مشوق‌هایی را در نظر بگیرد که وقتی شهروندی به‌صورت شخصی سبک الگوی زندگی پسماند صفر یا نزدیک به صفر را پیگیری می‌کند، دارای انگیزه شود و این انگیزه را نیز ترویج کند. به عبارتی با دریافت امتیاز اجتماعی برای داشتن زندگی سالم، اعتبار اجتماعی نیز دریافت کند.
وی تشویق برای این افراد را لزوما به‌صورت مادی یا پول ندانست و اظهار کرد: حتی در ازای تحویل پسماند، دریافت بلیت اتوبوس نوعی تشویق است که در دنیا امری عادی است.
الموتی در زمینه تولید پسماند به نمایش نمونه‌های مختلف زندگی مصرف‌گرایانه در فضای مجازی و اینستاگرام اشاره کرد و گفت: به جای تقلید از این سبک زندگی، اگر مردم به کاهش تولید پسماند تشویق شوند و از این طریق اعتبار اجتماعی به‌دست آورند، به‌طور قطع سایرین نیز به سمت دریافت این اعتبار اجتماعی گرایش پیدا می‌کندد چراکه دریافت این امتیاز و اعتبار اجتماعی لذت‌بخش است.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور، مهم‌ترین راهکار نزدیک شدن به پسماند صفر را توجه به بسته فرهنگی باتوجه به زیرساخت فرهنگی دانست و گفت: ابتدا باید بتوانیم در کنار سایر اقدامات و بخش های تولید، صنعت، خدمات و دولت شهروند ایرانی را دارای انگیزه کنیم که خود به‌صورت فردی به سمت سبک زندگی پسماند نزدیک به صفر بروند.
وی در ادامه اظهار کرد: مدت‌هاست مسئولان به این نتیجه رسیده است که چاره‌ای جز تاکید بر رفع ریشه این معضل یعنی تولید پسماند وجود ندارد اما در مقابل تمام این تلاش‌ها برای کاهش تولید پسماند، بزرگترین دشمن «مافیای پسماند» است که از تولید پسماند سود کلان و سرشاری می‌برد. تا زمانی که این مورد کنترل و جلوی آن‌ها گرفته نشود، تلاش برای دستیابی به پسماند صفر سخت است و عملا کاری را نمی‌توان از پیش برد.
الموتی تاکید کرد: علاوه بر توجه به زیرساخت‌های فرهنگی باید مقابله با مافیای پسماند در دستور قرار گیرد این در حالیست که زندگی مافیای پسماند به سودهای کلان هزار میلیاردی از تولید پسماند وابسته است، بدین جهت با هر نوع فرهنگ‌سازی مقابله می‌کنند و مصرف‌گرایی را رواج می دهند.
وی به ترفندهای زیرکانه مافیای پسماند اشاره کرد و گفت: معمولا افراد متوجه این ترفندها نمی‌شود به عنوان نمونه در عرصه تبلیغات به‌گونه‌ای محصول دارای پسماند بسیار و غیرقابل بازیافت را تبلیغ کنند که فروش بیشتری داشته باشد و یا سبک زندگی مردم را به سمت مصرف بیشتر سوق می‌دهند.
الموتی در پایان خواستار شد: دولت باید جلوی گلوگاه‌های حوزه مدیریت پسماند را بگیرد تا تلاش‌ها برای فرهنگ‌سازی در جهت کاهش تولید پسماند از بین نرود.
