فرصت ارتقای جایگاه ایران به هاب گازی منطقه با سوآپ گاز قطر

بررسی مقاصد سفر رئیس جمهور کشور نشان می‌دهد که تجارت گاز از جمله موضوعات محوری است که در دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفته است زیرا روسیه و قطر به ترتیب نخستین و سومین دارندگان بزرگ گاز دنیا هستند. انعقاد قرارداد گازی با ترکمنستان و احیای روابط اقتصادی با این کشور به عنوان چهارمین دارنده گاز دنیا نیز اهمیت دیپلماسی گازی در دولت سیزدهم را نشان می‌دهد.

* 20 درصد از صادرات گاز LNG در دنیا متعلق به کشور قطر است

در حال حاضر ذخایر اثبات شده گازی کشور قطر 24.7 تریلیون مترمکعب گزارش شده است و این کشور بعد از روسیه و ایران در جایگاه سوم از لحاظ ذخایر گازی در جهان قرار دارد. میدان گازی اصلی قطر در شمال این کشور به نام «گنبدشمالی» با «پارس‌جنوبی» ایران مشترک بوده ولی اغلب ذخایر گازی این میدان عظیم متعلق به قطر است.

با توجه‌ به جمعیت 3 میلیون نفری قطر و تقاضای پایین مصرف داخلی در این کشور، بیش از 60 درصد از تولید گاز طبیعی قطر صادر می‌شود. گاز طبیعی قطر بخش بزرگی از عرضه جهانی LNG را شامل می‌شود، به‌طوری که 20 درصد از صادرات گاز LNG توسط قطر پوشش داده شده است. از جمله مقاصد صادرات LNG قطر می‌توان به کشورهای هندوستان، کره جنوبی، ژاپن، چین، پاکستان، انگلستان و کویت اشاره کرد.

* فرصت ارتقای جایگاه ایران به هاب گازی منطقه با سواپ گاز قطر

بررسی‌ها نشان می‌دهد قطر در نظر دارد طی فرآیند توسعه میادین گازی در سال‌های پیش‌رو، ظرفیت صادراتی گاز خود را افزایش دهد، ضمن آنکه تعدادی از قراردادهای مهم گازی این کشور در سال‌های بین 2021-2025 نیز منقضی خواهد شد.

این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «مقایسه صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جی»، صادرات LNG عمدتاً برای مسافت‌های بالای 6 هزار کیلومتر توجیه اقتصادی دارد و سناریوی اقتصادی برای صادرات گاز در مسافت‌های کمتر از 6 هزار کیلومتر، صادرات از طریق خط لوله است.

با این وجود قطر گاز خود را در مسافت‌های کوتاه به کشورهای منطقه از جمله همسایه‌های ایران نیز به‌ صورت LNG صادر می‌کند. در نتیجه فرصت همکاری بین ایران و کشورهای منطقه فراهم است تا گاز قطر در مسیر خط لوله از ایران به‌صورت سوآپ و یا ترانزیت صادر شود. در این صورت علاوه بر ایجاد حاشیه اطمینان در تامین گاز داخلی، روابط تجاری ایران با قطر و سایر کشورهای واردکننده گاز قطر نیز تقویت خواهد شد.

در این‌باره محمدمهدی علیزاده، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به بازی برد-برد ایران و قطر در تجارت گاز گفت: غیراقتصادی بودن صادرات گاز در مسافت‌های کوتاه به صورت LNG این انگیزه را برای قطر ایجاد می‌کند که از طریق شبکه خط لوله ایران اقدام به صادرات گاز کرده و سود خود را افزایش دهد.

وی ادامه داد: ‌از طرفی ایران نیز می‌تواند از این فرصت علاوه بر کسب مزیت اقتصادی، برای ایجاد همبستگی گازی بیشتر بین کشورها و تقویت جایگاه خود به عنوان هاب گاز منطقه استفاده کند.

*رمزگشایی از نقشه دولت سیزدهم در تعامل با کشورهای دارنده گاز

با وجود آن که ایران دارنده دومین ذخایر گاز طبیعی است، در سال 2020 از مجموع 249 میلیارد مترمکعب گاز قابل مصرف، تنها 11.5 میلیارد مترمکعب را به دیگر کشورها صادر کرده و مابقی در بازارهای داخلی به مصرف رسیده است.

تصویر 1 مقایسه میزان مصرف داخلی و صادرات گاز ایران و قطر را نشان می‌دهد.

تصویر 1

دلایل مصرف بالای گاز در ایران را می‌توان در مشکلات موجود در سیاست‌گذاری انرژی، بی‌توجهی نسبت به اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی، ثابت ماندن تعرفه‌های گاز در سال‌های اخیر و اوج گرفتن مصارف بی‌رویه گاز خانگی جستجو کرد، به‌نحوی‌که این وضعیت نه‌ تنها امکان صادرات پایدار را از کشور سلب کرده بلکه به قطعی گاز در دوره‌ای از فصول سال نیز انجامیده است.

در نتیجه تا زمانی که اصلاحات اساسی در شیوه مصرف گاز در داخل کشور انجام شده و گاز مازاد برای صادرات ایجاد شود، ایران می‌تواند نسبت به توسعه بازارهای منطقه‌ای با تکیه بر گاز سایر کشورها اقدام کند که نمونه آن در همکاری گازی با قطر قابل‌ پیگیری است، به‌طوری‌که سوآپ گاز قطر از مسیر ایران می‌تواند قسمتی از این پازل باشد.

پیش از این، قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان از مسیر ایران نیز در این چارچوب تحلیلی پیگیری و اجرا شده است. حتی پیشنهاد سوآپ گازی از روسیه به کشورهای حوزه خلیج فارس نیز با توجه محدودیت گاز ایران و از طرفی لزوم نقش آفرینی در بازار گاز منطقه در مرحله بررسی و تفاهم است.