بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط هاآرتص، خروج گروهی نخبگان و پژوهشگران اسرائیل فشار زیادی بر منابع مالی و علمی اسرائیل وارد کرده و روند توسعه پژوهش و نوآوری را کند کرده است.
گزارشهای رسمی از اسرائیل طی هفتههای اخیر نشان میدهد که نزدیک به ۲۰۰ هزار شهروند اسرائیلی از زمان تشکیل دولت بنیامین نتانیاهو اسرائیل را ترک کردهاند. این روند مهاجرت که ناشی از بحران قضایی و جنگ نوار غزه است، بیش از همه ظرفیتهای اقتصادی و علمی اسرائیل را هدف قرار داده است. خروج گسترده شهروندان بهویژه دانشآموختگان و پژوهشگران، نه تنها به کاهش نیروی کار متخصص منجر شده بلکه سرمایهگذاریهای کلان دولت در آموزش و پژوهش را نیز به هدر داده است.
فرار اکادمیسینها و تاثیر آن بر اقتصاد تحقیقاتی
روزنامه هاآرتص در گزارشی تازه اعلام کرده است که تعداد زیادی از دانشگاهیان اسرائیلی به دلیل کاهش بودجه تحقیق و پژوهش و سیاستهای خصمانه دولت علیه محیطهای دانشگاهی، مجبور به مهاجرت شدهاند. طبق دادههای مرکز آمار اسرائیل، نزدیک به ۵۵ هزار نفر از دارندگان مدارک کارشناسی تا دکترا در خارج از اسرائیل زندگی میکنند و حدود ۱۶ درصد از آنها دارای مدارک سطح سوم هستند.این مهاجرت بهویژه از مناطق پرجمعیت و اقتصادی اسرائیل مانند تلآویو و مرکز سرزمینهای اشغالی رخ داده است که پیشتر موتور اصلی اقتصاد علمی و نوآوری اسرائیل به شمار میرفت.این روند نه تنها منجر به کاهش نیروی کار متخصص شده بلکه هزینههای سرسامآور دولت در تربیت و آموزش این پژوهشگران را عملاً هدر داده است. پژوهشگران جوانی که سالها در آموزش و پژوهش علمی اسرائیل سرمایهگذاری شده بودند، اکنون در خارج از اسرائیل فعالیت میکنند و سهم بالقوه آنها در توسعه فناوری و رشد اقتصادی داخلی از دست رفته است.
خروج نخبگان در رشتههای کلیدی علمی
آمارها نشان میدهد که بیشترین خروجی از رشتههای علمی حساس اقتصاد اسرائیل بوده است. ۲۵.۴ درصد دارندگان دکترای ریاضی، ۲۱.۷ درصد دارندگان دکترای علوم کامپیوتر، ۱۹.۴ درصد دکترای ژنتیک، ۱۷.۳ درصد دکترای میکروبیولوژی، ۱۷ درصد دکترای فیزیک و ۱۴ درصد دکترای شیمی، مهندسی برق و زیستشناسی اکنون خارج از اسرائیل زندگی میکنند.همچنین، ۲۳ درصد فارغالتحصیلان مؤسسه وایسمن، ۱۸.۲ درصد فارغالتحصیلان تخنیون، ۱۵ درصد فارغالتحصیلان دانشگاه حیفا، ۱۰ درصد دانشگاه مستوطنة آریل و ۷ درصد دانشگاه بار ایلین در خارج از اسرائیل اقامت دارند. این آمارها نشان میدهد که بخش بزرگی از سرمایه انسانی کلیدی در حوزههای فناوری و تحقیقاتی عملاً از اقتصاد داخلی خارج شده است.
کاهش بازگشت و تشدید خسارت اقتصادی
در سال ۲۰۲۴ نرخ مهاجرت دارندگان دکترا به ۱۱.۹ درصد و دارندگان کارشناسی ارشد به ۸.۱ درصد رسیده است.روند بازگشت نخبگان که بیش از سه سال در خارج از اسرائیل زندگی کردهاند کاهش یافته و پس از سال ۲۰۲۲ هر سال تعداد بازگشتیها کمتر شده است. این موضوع به معنای ایجاد یک کسری بلندمدت در نیروی انسانی متخصص و کاهش ظرفیت تولید علم و فناوری در داخل اسرائیل است.(تصویر موسسه تحقیقاتی وایزمن که هدف پاسخ موشکی ایران قرار گرفت.)
دلایل اقتصادی فرار نخبگان
مهاجرت گسترده دانشگاهیان نتیجه مستقیم سیاستهای اقتصادی و آموزشی دولت اسرائیل است. کاهش بودجه پژوهش، مدیریت خصمانه مؤسسات دانشگاهی و اولویتبندی مالی به نفع بخشهای دیگر دولت باعث شده است که پژوهشگران به ادامه فعالیت در خارج از اسرائیل روی آورند. وزیر آموزش اسرائیل یواف کش با هدف کنترل مؤسسات آموزش عالی محدودیتهایی ایجاد کرده و منابع مالی دانشگاهها به جای توسعه پژوهش، صرف حمایت از جناحهای سیاسی و فعالیتهای تبلیغاتی شده است.بودجه آموزش عالی اسرائیل در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۴ میلیارد شِکل بوده و پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۶ نیز مشابه باقی بماند، در حالی که بودجه پژوهش طی پنج سال گذشته ۷۰۰ میلیون شِکل کاهش یافته است، از جمله ۱۹۰ میلیون شِکل از ابتدای سال تحصیلی جاری که به وزارت امنیت ملی و وزارت خارجه جهت تأمین بودجه کمپینهای رسانهای منتقل شده است.همچنین، دانشگاههای اسرائیلی به دلیل کاهش حمایت اتحادیه اروپا در پی جنگ غزه با کسری منابع مواجه شدهاند. کاهش بودجه تحقیق و پژوهش و خروج نخبگان علمی موجب کاهش کیفیت دانشگاهها، کاهش نوآوری و افزایش هزینههای اقتصادی برای دولت شده است.
پیامدهای اقتصادی بلندمدت
از سال ۲۰۰۰، تعداد دانشگاهیان مقیم خارج از اسرائیل نسبتاً ثابت بود اما تغییرات اخیر روند بازگشت نخبگان را مختل کرده است. اکنون نزدیک به ۵۵ هزار دانشگاهی از دارندگان مدارک کارشناسی تا دکترا در خارج از اسرائیل زندگی میکنند. این امر به منزله هدر رفتن سرمایه انسانی، کاهش توان رقابت اقتصادی، تضعیف زیرساختهای تحقیق و توسعه و افزایش وابستگی به فناوری خارجی است.خروج گسترده نخبگان علمی به ویژه از رشتههای کلیدی، اقتصاد اسرائیل را با خطر کاهش نوآوری، افت تولید علم و کاهش توان توسعه فناوری مواجه کرده و به یک بحران بلندمدت اقتصادی و علمی تبدیل شده است.
