تحریم‌های فزاینده آمریکا علیه ایران و متحدانش، در حالی که چین و روسیه شبکه‌های مالی جایگزین سوئیفت را با سرعتی بی‌سابقه گسترش می‌دهند، پرسشی جدی را پیش روی دولت ایران گذاشته است: آیا تهران همچنان در انتظار توافق با واشنگتن خواهد ماند، یا با ورود فعال به این سازوکارهای نوین، بخشی از نظم مالی بدون دلار خواهد شد
در روزهایی که تحریم‌ها هر روز علیه ایران و روسیه جدی‌تر می‌شود و چین نیز به جنگ تعرفه‌ای با آمریکا رفته، سازمان‌های منطقه‌ای مثل شانگهای و بریکس قوی‌تر از پیش شده‌اند، استفاده آمریکا از ابزارهای تحریمی هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود و این امر تبدیل به یک چاقوی دولبه برای این کشور شده است چرا که موجب می‌شود تحریمی‌های جدید در دنیا باشگاهی تشکیل داده و مناسبات تجاری خود را بطور کلی از مناسبات تجاری رسمی دنیا که زیر نظر هژمونی آمریکا عمل می‌کنند جدا کنند. امروز آمریکا از ابزارهایی نظیر سوئیفت و نهادهایی مثل FATF برای کنترل تجارت دنیا استفاده که نه سوءاستفاده می‌کند. همین امر کشورهای دیگر را به فکر آن انداخته که برای آن جایگزینی پیدا کنند.
1- سیستم پیام‌رسان مالی روسیه (SPFS):
آلا باکینا، رئیس دپارتمان سیستم پرداخت ملی بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که در مجموع ۱۷۷ مؤسسه مالی از ۲۴ کشور در حال حاضر در سیستم پیام‌رسانی مالی روسیه (SPFS) مشارکت دارند که به عنوان جایگزینی برای سیستم پرداخت جهانی (سوئیفت) توسعه یافته است. باکینا که روز گذشته در برابر دوما (مجلس سفلی پارلمان روسیه) سخنرانی می‌کرد، اظهار داشت که کشورهای دوست علیرغم شرایط فعلی، تمایل خود را به سیستم SPFS نشان داده‌اند. وی افزود که در سال ۲۰۲۴، ۱۸ مؤسسه خارجی دیگر از چهار کشور به سیستم پیام‌رسانی مالی روسیه پیوسته‌اند که این امر تعداد کل مشارکت‌کنندگان را به ۱۷۷ مؤسسه از ۲۴ کشور رسانده است. باکینا تأکید کرد که SPFS ارتباط بین بانک‌ها را به روشی «محرمانه و امن» تضمین می‌کند. پس از بحران کریمه، چندین بانک روسی از سوئیفت حذف شدند. مسکو در سال ۲۰۱۴ سیستم پرداخت اختصاصی خود به نام SPFS را توسعه داد که قبل از راه‌اندازی رسمی آن در دسامبر ۲۰۱۷، آزمایش و استفاده با کشورهای منتخب را آغاز کرد. تحریم‌های غرب علیه بانک‌های روسیه از طریق سوئیفت به دلیل جنگ جاری در اوکراین، در سال‌های اخیر تشدید شده است.
2- سیستم تسویه مرزی RMB دیجیتال در چین:
بانک خلق چین در ۱۷ مارس ۲۰۲۵، به طور ناگهانی اعلام کرد که سیستم تسویه مرزی RMB دیجیتال به طور کامل به ۱۰ کشور آسه آن و ۶ کشور خاورمیانه متصل خواهد شد، به این معنی که ۳۸ درصد از حجم تجارت جهان از سیستم سوئیفت تحت سلطه دلار آمریکا عبور خواهد کرد و مستقیما وارد “لحظه RMB دیجیتال” خواهد شد. با این اقدام ۳۸ درصد از حجم تجارت جهان از سیستم سوئیفت تحت سلطه دلار آمریکا عبور خواهد کرد و مستقیما وارد “لحظه RMB دیجیتال” خواهد شد. این بازی مالی که The Economist آن را «نبرد برتون وودز سیستم ۲.۰ Outpost Battle» نامیده است، در حال بازنویسی کد‌های اساسی اقتصاد جهانی با فناوری بلاک چین است. در حالی که سیستم سوئیفت هنوز با تاخیر ۳ تا ۵ روزه در پرداخت‌های فرامرزی دست و پنجه نرم می‌کند، پل ارز دیجیتال توسعه‌یافته توسط چین سرعت تسویه را به ۷ ثانیه کاهش داده است. در اولین آزمایش بین هنگ کنگ و ابوظبی، یک شرکت از طریق RMB دیجیتال به یک تامین کننده خاورمیانه پول پرداخت کرد.
وجوه دیگر از طریق ۶ بانک واسط نمی‌رفت، بلکه به صورت بلادرنگ از طریق دفتر کل توزیع شده دریافت می‌شد و کارمزد رسیدگی ۹۸ درصد کاهش یافت. این قابلیت «پرداخت برق آسا» باعث می‌شود سیستم تسویه سنتی تحت سلطه دلار آمریکا ناکارآمد به نظر برسد. آنچه غرب را بیش از پیش هراسان می‌کند، خندق فنی ارز دیجیتال چین است. فناوری بلاک چین که توسط RMB دیجیتال استفاده می‌شود، نه تنها تراکنش‌ها را قابل ردیابی می‌کند، بلکه به طور خودکار قوانین ضد پولشویی را نیز اعمال می‌کند. در پروژه “دو کشور، دو پارک” چین و اندونزی، بانک صنعتی از RMB دیجیتال برای تکمیل اولین پرداخت برون مرزی استفاده کرد که از تایید سفارش تا رسیدن وجوه فقط ۸ ثانیه طول کشید که ۱۰۰ برابر کارآمدتر از روش‌های سنتی بود. این مزیت فنی ۲۳ بانک مرکزی در سراسر جهان را قادر می‌سازد تا به طور فعال به آزمایش پل ارز دیجیتال بپیوندند که در میان آنها معامله گران انرژی خاورمیانه هزینه‌های تسویه حساب را تا ۷۵ درصد کاهش داده‌اند.
تأثیر عمیق این انقلاب فناوری در بازسازی حاکمیت مالی نهفته است. زمانی که ایالات متحده تلاش کرد ایران را با سوئیفت تحریم کند، چین قبلاً یک حلقه بسته از پرداخت‌های یوان در جنوب شرقی آسیا ایجاد کرده بود. داده‌ها نشان می‌دهد که حجم تسویه مرزی RMB کشورهای آسه آن، از ۵.۸ تریلیون یوان در سال ۲۰۲۴ فراتر رفته است که افزایشی ۱۲۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ داشته است. ۶ کشور از جمله مالزی و سنگاپور RMB را در ذخایر ارزی خود لحاظ کرده‌اند و تایلند اولین تسویه نفت را با RMB دیجیتال تکمیل کرده است. این موج «دلارزدایی» بانک تسویه حساب‌های بین المللی را وادار کرد که فریاد بزند: «چین قوانین بازی را در عصر ارز دیجیتال تعریف می‌کند».
اما چیزی که واقعا جهان را شوکه کرد، طرح راهبردی چین بود. RMB دیجیتال نه تنها یک ابزار پرداخت، بلکه حامل فنی راهبرد «کمربند و جاده» است. در پروژه‌هایی مانند راه‌آهن چین – لائوس و راه‌آهن پرسرعت جاکارتا – باندونگ، RMB دیجیتال عمیقاً با ناوبری Beidou و ارتباطات کوانتومی برای ایجاد یک “جاده ابریشم دیجیتال” ادغام شده است. زمانی که شرکت‌های خودروسازی اروپایی از RMB دیجیتال برای تسویه بار در مسیر قطب شمال استفاده می‌کنند، چین از فناوری بلاک چین برای افزایش کارایی تجارت تا ۴۰۰ درصد استفاده می‌کند. این راهبرد مجازی-واقعی باعث می‌شود هژمونی دلار آمریکا برای اولین بار یک تهدید سیستماتیک را احساس کند.
امروزه ۸۷ درصد از کشورهای جهان انطباق سیستم دیجیتال RMB را تکمیل کرده‌اند و مقیاس پرداخت‌های فرامرزی از ۱.۲ تریلیون دلار آمریکا فراتر رفته است. در حالی که ایالات متحده هنوز در حال بحث است که آیا ارز دیجیتال وضعیت دلار آمریکا را تهدید می‌کند، چین بی سر و صدا یک شبکه پرداخت دیجیتال ایجاد کرده است که ۲۰۰ کشور را پوشش می‌دهد. این انقلاب مالی خاموش تنها در مورد حاکمیت پولی نیست، بلکه تعیین می‌کند چه کسی می‌تواند حیات اقتصاد جهانی آینده را کنترل کند.
همانطور که مشخص است، تحریم‌های آمریکا موجب شده در مقابل این کشور یک سری سیستم‌های مالی مقابله‌ای تشکیل شود که نظارت آمریکا بر این فرآیند را منقطع می‌کند. سوال اساسی این است که ایران در کجای این ماجرا قرار داد و چقدر این موضوعات را جدی گرفته است؟ آیا همچنان قرار است دولت ایران شب‌ها خواب مذاکره با آمریکا را ببیند و صبح‌ها همچنان در بی‌عملی دست و پا بزند یا فعالانه وارد این حوزه‌ها خواهد شد. سوالی که باید دولت پزشکیان پاسخی واضح برای آن داشته باشد.
