اسرائیل در آستانه زلزله سیاسی؟/ پیامدهای خروج احتمالی نتانیاهو از صحنه سیاست

احتمال دست‌یابی بنیامین نتانیاهو و «آویخای مندلبلیط»، دادستان کل اسرائیل به توافقی پیشا محاکمه‌ای[1] بر سر پذیرش برخی از اتهامات و خروج از سیاست (برای دست‌کم 7 سال) در ازای خاتمه یافتن روند دادرسی و به زندان نیفتادن نتانیاهو در یک هفته اخیر افزایش یافته است. برخی رسانه‌ها با اشاره به این موضوع از تلاش وکلای بی بی برای راضی کردن وی نسبت به پذیرش این مصالحه خبر داده اند. در صورتی که نتانیاهو به هر ترتیبی این مصالحه را بپذیرد و از سیاست به صورت رسمی خارج شود، رخداد سیاسی بی­سابقه ای در سرزمین های اشغالی به وقوع خواهد پیوست که در سه سطح اصلی وضعیت سیاسی کنونی را متحول خواهد کرد:

1 – زلزله در جناح راست

خروج نتانیاهو از سیاست را می‌توان خروج مهم‌ترین و قدرتمند‌ترین سیاستمدار تاریخ رژیم صهیونیستی قلمداد نمود. نتانیاهوی امروز به معنای واقعی کلمه چیره دست ترین مهره شطرنج سیاسی در اسرائیل است، اگرچه که حدود 7 ماه پیش به ناچار از قدرت خارج شد. سناریوهای مختلفی درباره نحوه خروج احتمالی نتانیاهو از سیاست مطرح است، سناریوی نخست، به محدودیت زمانی این خروج برای مدت 7 سال اشاره می‌کند. حتی در صورتی که این سناریو تحقق یابد، بی بی 72 ساله، اگر بخواهد 7 سال بعد به سیاست بازگردد 80 ساله خواهد بود و لذا این محدودیت زمانی تقریباً تفاوتی با خروج همیشگی او ندارد و در بهترین حالت شاید بتواند، مقام ریاست جمهوری را احراز کند.

سیاستمداران راست‌گرای عضو کابینه تغییر در صورت خروج بی بی از سیاست، طبیعی‌ترین گزینه‌ها برای شراکت با لیکود خواهند بود.

سناریوی دیگر این است که نتانیاهو بتواند جایگاه خود به عنوان رهبر حزب لیکود را حفظ کند، اما از امکان کاندیدا شدن برای نخست وزیری و نمایندگی کنست محروم شود، این گزینه نسبت به خروج همیشگی نتانیاهو (در کوتاه مدت) آسیب کمتری را به حزب لیکود وارد خواهد کرد زیرا در صورت ابقای بی بی در صدر حزب لیکود این حزب درگیر بحران جانشینی نخواهد شد. همچنین میزان آرایی که در این سناریو از حزب لیکود جدا می‌شود کمتر از حالتی خواهد بود که بی بی کاملاً از حزب بیرون برود. گزینه دیگر این است که بی بی کاملاً از صحنه خارج شود ولی بتواند به عنوان مهره پشت پرده حزب لیکود فعالیت کند. این سناریو نیز تنها می‌تواند از ریزش حداکثری آرا جلوگیری کند.

آنچه به طور مسلم در همه سناریوها شاهد آن خواهیم بود ریزش بخشی از آرای حزب لیکود خواهد بود؛ آرایی که به دلیل حضور نتانیاهو در صدر لیکود به حساب این حزب ریخته می‌شد، بنابراین در صورت خروج نتانیاهو از رهبری لیکود، بخش عمده این آرا به سوی احزاب دست راستی تر، مانند صهیونیسم مذهبی خواهد رفت.

همچنین در صورت خروج دائمی نتانیاهو، این ریزش آرا به حداکثر ممکن خواهد رسید. طبق بیشتر نظرسنجی‌ها این حزب در حال حاضر بین 30 تا 33 کرسی را به دست می‌آورد. در صورت خروج نتانیاهو اما بسته به اینکه چه کسی جانشین وی شود، ممکن است لیکود تا 15 کرسی را از کف بدهد. بدین ترتیب رقابت شدیدی میان احزاب مختلف جناح راست و نیز جناح میانه بر سر آرای سرگردان بریده از لیکود درخواهد گرفت.

2 – زیر سوال رفتن فلسفه وجودی کابینه تغییر!

همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد، دوری­گزینی از حزب لیکود و عدم همکاری با نتانیاهو میان احزاب مختلف اسرائیلی پیشینه‌ای 10 ساله دارد. احزاب عربی که از مدت‌ها قبل مسیر همکاری ایجابی با حزب لیکود به رهبری بی بی را بسته بودند و البته نتانیاهو نیز نه‌تنها چنین خواسته‌ای نداشت، بلکه در پویش‌های انتخاباتی با «دگرسازی» در برابر احزاب عربی سعی در تهییج یهودیان راست‌گرا می‌کرد. اما سیاست بایکوت نتانیاهو از اواخر سال 2014 به بعد در سپهر سیاسی اسرائیل محسوس‌تر شد. نخستین بار «یائیر لاپید»، رهبر حزب یش عتید و «تصیپی لیونی»، رهبر حزب هاتنوعاه پس از اینکه نتانیاهو در دسامبر 2014 آنها را از کابینه اخراج کرد، سیاست بایکوت بی بی را در پیش گرفتند.

این سیاست نهایتاً تا سال 2021 طیف وسیعی از جناح چپ تا میانه راست را دربر گرفت به طوری که از 12 حزب اصلی حاضر در سپهر سیاسی اسرائیل (البته بجز لیکود) تنها 4 حزب حاضر به همکاری با لیکودِ نتانیاهو بودند. ورود «بنی گانتز» به عرصه سیاسی باعث شد کالبد کم جان اپوزیسیون نتانیاهو مجدداً به پیروزی امیدوار شود، اما این پیروزی به صورت کامل رقم نخورد و تنها باعث شد چهار انتخابات پیاپی در عرض کمتر از دو سال در اسرائیل برگزار شود. در آخرین انتخابات ائتلافی عجیب و غریب از سه حزب دست راستی، دو حزب میانه، دو حزب چپ‌گرا و یک حزب عربی، نهایتاً موفق شدند تا با تنها 61 نماینده حامی، کابینه ای جدید را به قدرت برسانند. در این کابینه همه احزاب بجز حزب یامیناه به رهبری نفتالی بنت و همچنین حزب فهرست متحد عربی به رهبری «منصور عباس» شدیداً خواستار برکناری نتانیاهو بودند و اصلی‌ترین و قوام‌ بخش ترین مولفه مشترک آنها در «مخالفت با نتانیاهو» خلاصه می‌شود.

کابینه تغییر در صورت کناره گیری نتانیاهو دست کم نیمی از موضوعیت خود را از دست خواهد داد.

اگرچه این مجموعه نامتجانس در 7 ماه گذشته نشان داده اند نسبت به سلف خود (کابینه وحدت ملی گانتز و نتانیاهو) عملاً اختلافات کمتری دارند و با تصویب لایحه بودجه و تقسیم کار نسبتاً تخصصی و مجزا نشان داده اند که به سطحی از «همکاری ایجابی» نیز رسیده اند، اما در صورت خروج بی بی از قدرت بخش مهمی از فلسفه وجودی کابینه تغییر از میان خواهد رفت؛ زیرا برای مثال دو حزب دست راستی یامیناه و اسرائیل خانه ما، که به دلیل حضور نتانیاهو در رأس لیکود از همکاری با این حزب رویگردان بودند، با کناره‌گیری وی، ممکن است به صرافت ائتلاف با این حزب بیفتند. این امر در مورد شخصیتی همچون «گیدئون صعر»، رهبر حزب امید جدید که از لیکودی های قدیمی است فراتر از صرف ائتلاف با لیکود نیز می‌رود و ممکن است صعر بخواهد مجدداً به حزب سابق خود برگردد و برای رهبری این حزب کاندیدا شود. در حال حاضر احزاب دست راستی اسرائیل روی هم رفته 72 کرسی در اختیار دارند که برای تشکیل کابینه ای قدرتمند کافی به نظر می‌رسد. حتی ممکن است گانتز نیز بخواهد به این کابینه بپیوندد.

اکنون باید دید که راست‌گرایان عضو کابینه تغییر چه تصمیمی برای آینده می‌گیرند. «شارن هسکل»، نماینده حزب امید جدید که سابقه عضویت در لیکود را دارد در این راستا گفته: «اگر بی بی کناره‌گیری کند هر اتفاقی ممکن است. اگر کسی جانشین نتانیاهو در رأس حزب لیکود شود، مطمئناً می‌تواند یک کابینه جدید تشکیل دهد.» همچنین «الی آویدار»، وزیر امور دفتر نخست وزیری از حزب اسرائیل خانه ما نیز در این باره می‌گوید: «با کناره گیری نتانیاهو، اوضاع به طرز چشمگیری تغییر می‌کند و مردم باید از این تغییرات آگاه شوند و این امر از طریق انتخابات میسر می‌شود.» آویدار همچنین پیش‌بینی کرده که اگر بنت با تشکیل کمیته حقیقت‌یاب بر سر پرونده موسوم به «فساد زیردریایی[2]» موافقت نکند بدین معناست که کابینه تغییر لرزان‌تر از قبل خواهد شد. به زعم آویدار اگر بنت با این تحقیق موافقت نکند یعنی برای خنجر از پشت زدن به کابینه تغییر آمادگی پیدا کرده است.

همچنین «آویگدور لیبرمن»، وزیر دارایی کابینه تغییر نیز پیش بینی کرده که نتانیاهو بدون جنگ تا آخرین لحظه راضی به خروج از سیاست نخواهد شد و اگر چنین شود، به محض خروج، «ییتصخاک هرتزوگ»، رئیس جمهور اسرائیل را برای دریافت عفو تحت فشار می‌گذارد. لیبرمن همچنین پیش‌بینی کرده که خروج بی بی از سیاست، باعث فروپاشی کابینه نمی‌شود.

3 – زلزله سیاسی در حزب لیکود

خروج احتمالی نتانیاهو از سیاست پیش و بیش از هر چیز حزب لیکود را تحت تأثیر شدید خود قرار خواهد داد. با خروج نتانیاهو از قدرت در اواسط ماه ژوئن 2021 تحرکاتی در درون این حزب برای راضی کردن نتانیاهو به کناره گیری از کرسی رهبری آغاز شد. «یولی ادلشتین»، وزیر پیشین بهداشت نام خود را به عنوان نخستین چالشگر رهبری نتانیاهو ثبت کرد. اما با جدی‌تر شدن احتمال کناره‌گیری بی بی شمار مدعیان به شدت افزایش یافته است. «اسرائیل کاتص»، وزیر دارایی پیشین سال‌هاست ادعا می‌کند پس از نتانیاهو او باید رهبر حزب لیکود باشد. اما «نیر برکت»، شهردار پیشین قدس نیز از مدعیان جانشینی بی بی است. «عمیر اوحانا»، وزیر پیشین امنیت عمومی و نیز «میری رگو»، وزیر پیشین فرهنگ و حمل و نقل نیز کاندیداتوری خود را برای رهبری لیکود اعلام کرده اند. این درحالی است که برخی رسانه‌ها از نتانیاهو نقل کرده‌اند که او جانشینی «یاریو لوین»، رئیس پیشین کنست را ترجیح می‌دهد. با این وجود به نظر می‌رسد ادلشتین، کاتص و برکت سه مدعی اصلی جانشینی نتانیاهو باشند. البته میزان قدرت و محبوبیت آنها نیز تقریباً با هم برابر است.

با این وجود به نظر می‌رسد سه سناریو اساسی پیش‌روی حزب لیکود قرار دارد که به ترتیب احتمال آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

1 – خروج کامل نتانیاهو از سیاست:

در صورت خروج کامل بی بی از سیاست، حزب لیکود از یک سو دچار ریزش آرا خواهد شد و از سوی دیگر بحران جانشینی بی بی به شدت این حزب را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در نتیجه رقابت میان 6 عضو ارشد لیکود[3] این حزب دچار تشتت شدیدی خواهد شد و ممکن است برخی از بازندگان این رقابت حاضر به پذیرش پیروزی رهبر جدید نشوند. چنین رویدادی ممکن است به انشعاب مجدد در حزب منجر شود. همچنین حتی در صورتی که شاهد این سناریوی رادیکال نباشیم، حزب لیکود در کوتاه مدت بخش مهمی از اندوخته مردمی خود را از دست خواهد داد.

2 – ابقای نتانیاهو در رأس حزب لیکود و محرومیت از نقش‌های سیاسی

باقی ماندن نتانیاهو در رأس حزب لیکود اگرچه ریزش آرای احتمالی را کاهش خواهد داد، اما ممکن است این حزب را با بحران شدیدی‌تری روبه‌رو سازد. در واقع این سناریو نزدیک‌ترین حالت به وضع فعلی است. در چنین وضعیتی دو رویداد محتمل خواهد بود؛ اولاً شانس بقای کابینه تغییر بیشتر از حالتی خواهد بود که نتانیاهو کاملاً عرصه را ترک کند. از سوی دیگر خیل مدعیان جانشینی بی بی که پس از سال‌ها فرصتی طلایی برای بیرون آمدن از سایه نتانیاهو پیدا کرده اند، دیگر بار از ایجاد هرگونه تغییری ناامید خواهند شد. چنین حالتی احتمال بروز انشعاب درون لیکود را حتی از وضعیتی که «انتخابات درون حزبی» برگزار شود و برخی بازندگان نتایج را به چالش بکشند، نیز بیشتر خواهد ساخت.

نتیجه گیری:

خروج احتمالی نتانیاهو از سیاست بی‌تردید مهم‌ترین رویداد سپهر سیاسی رژیم صهیونیستی در چند سال اخیر خواهد بود؛ کمترین تأثیر این امر ریزش بخشی از آرای حزب لیکود – دست‌کم در کوتاه مدت – خواهد بود. از سوی دیگر چنانچه بی بی از سیاست به طور کامل خارج شود، حزب لیکود دچار تشتت شدیدی برای انتخاب رهبر جدید خود خواهد شد. در این میان سناریوی باقی ماندن نتانیاهو به عنوان رهبر حزب لیکود در عین محرومیت وی از مناصب رسمی (نمایندگی و نخست وزیری)، احتمالاً برخی از مدعیان جانشینی وی را به صرافت انشعاب از این حزب خواهد انداخت. دیگر تأثیر مستقیم خروج نتانیاهو از قدرت، این است که موضوعیت کابینه تغییر تا حد زیادی از میان خواهد رفت، زیرا احزاب مختلف عضو این کابینه (به ویژه احزاب دست راستی) امکان ائتلاف با لیکود را مجدداً به دست می‌آورند.