🔹 تلگرام، از پیام‌رسان تا سلاح جنگی
جنگ اوکراین، مستندترین نبرد تاریخ بشر، چهره تازه‌ای از جنگ را نشان می‌دهد: جایی که میدان نبرد فقط در جبهه‌های دونباس و خارکیف نیست، بلکه در گوشی‌های مردم و کانال‌های تلگرام جریان دارد.
از فوریه ۲۰۲۲ تاکنون، این اپلیکیشن از یک ابزار ارتباطی به پلتفرمی چندوجهی تبدیل شده که همزمان نقش شبکه امدادرسانی، اتاق عملیات، تریبون تبلیغاتی و حتی مرکز جذب جاسوس را ایفا می‌کند.
🔹 تلگرام، خبرگزاری غیررسمی اوکراین
تا پیش از حمله روسیه، تلگرام محبوب بود، اما جنگ باعث شد بیش از ۷۲٪ از اوکراینی‌ها در سال ۲۰۲۳ آن را منبع اصلی اخبار بدانند. در شرایطی که شبکه‌هایی چون فیس‌بوک و توییتر در روسیه مسدود شده بودند، تلگرام به پناهگاه دیجیتال اوکراینی‌ها تبدیل شد — جایی برای دریافت هشدارهای حملات هوایی، مسیرهای امن و محل پناهگاه‌ها.
حتی پناهجویان اوکراینی در اروپا از همین طریق مسیر فرار و کمک‌های بشردوستانه را پیدا می‌کردند. میلیون‌ها اوکراینی خارج‌نشین نیز با اسکرول کردن مداوم در کانال‌های خبری، به‌دنبال نشانه‌ای از خانواده یا شهرشان بودند.
🔹 دفاع مدنی از طریق چت‌بات‌ها
دولت اوکراین از همان هفته‌های نخست، تلگرام را به ابزار حیاتی امنیت ملی بدل کرد. کانال‌های رسمی شهرها اطلاعات اضطراری را منتشر می‌کردند و در مقابل، شهروندان با استفاده از ربات‌های تلگرامی موقعیت خودروهای زرهی روسی و تحرکات مشکوک را گزارش می‌دادند.
در یک مورد، نیروهای امنیتی اوکراین اعلام کردند که اطلاعات مردمی از طریق تلگرام باعث انهدام چندین خودروی روسی در حوالی کی‌یف شده است. این تحول، مرز بین شهروند و نظامی را در هم شکست و مردم را به بخشی از سامانه اطلاعاتی کشور تبدیل کرد.
🔹 ورود سرویس‌های اطلاعاتی به عرصه عمومی
سازمان اطلاعات نظامی اوکراین (HUR) با ۲۴۰ هزار دنبال‌کننده، کانال رسمی خود را به تریبون عمومی بدل کرده است. این سازمان نه‌تنها اطلاعیه‌های رسمی بلکه مکالمات شنودشده، ویدیوهای عملیاتی و حتی فراخوان‌های همکاری مردمی را در تلگرام منتشر می‌کند.
این سطح از شفافیت برای یک نهاد اطلاعاتی بی‌سابقه است و نشان‌دهنده تغییری بنیادی در مفهوم «جنگ اطلاعاتی» است.
🔹 نبرد روایت‌ها: از وبلاگ‌نویسان تا تبلیغات روسی
در سوی دیگر، تلگرام به میدان عملیات روانی روسیه نیز تبدیل شده است. کانال‌هایی چون “Arkhangel Spetsnaza” با بیش از ۱.۲ میلیون دنبال‌کننده، محتوای خشونت‌آمیز از میدان نبرد را با اشتراک پولی منتشر می‌کنند — و درآمد حاصل را صرف خرید پهپاد برای ارتش روسیه می‌دانند.
تحلیلگران از این پدیده با عنوان «پورنوگرافی جنگ» یاد می‌کنند؛ ترکیبی از شوک بصری و تبلیغات سیاسی برای تضعیف روحیه مردم اوکراین.
🔹 کارزارهای هماهنگ اطلاعات نادرست
تحقیقات تازه نشان می‌دهد بین ژانویه ۲۰۲۴ تا آوریل ۲۰۲۵، بیش از ۳۶۰۰ حساب جعلی روسی حدود ۳۱۶ هزار پیام تبلیغاتی در کانال‌های مرتبط با مناطق اشغالی اوکراین منتشر کرده‌اند. هدف: اشغال فضای دیجیتال همزمان با اشغال زمینی.
این عملیات بخشی از شبکه بزرگ‌تر وابسته به «آژانس تحقیقات اینترنتی» (IRA) است؛ همان نهادی که بعدها توسط یوگنی پریگوژین، رهبر واگنر، تأسیس آن تأیید شد.
🔹 تلگرام و جاسوسی در اروپا
از سال ۲۰۲۴، کانال‌های طرفدار جنگ روسیه از طریق تلگرام شروع به جذب داوطلبان برای جاسوسی از پایگاه‌های ناتو در اروپا کردند.
این کانال‌ها دستورالعمل‌هایی برای عکاسی از تأسیسات نظامی، خرید سیم‌کارت محلی و اجتناب از ردیابی دیجیتال منتشر می‌کردند.
دست‌کم در آلمان، لهستان و لتونی چندین نفر به اتهام جاسوسی و خرابکاری برای روسیه بازداشت شدند.
🔹 جمع‌بندی: میدان جنگ دوم، در گوشی‌های ماست
تلگرام در جنگ اوکراین، هم ناجی بود و هم سلاح. همان ابزارهایی که جان مردم را نجات دادند، برای انتشار دروغ، جذب جاسوس و پخش ترس نیز به‌کار رفتند.
این جنگ نشان داد که در قرن ۲۱، تسلط بر روایت‌ها و اطلاعات به اندازه‌ی تانک و موشک اهمیت دارد.
