شرط شمخانی برای شکل گیری توافق هسته ای
۱۴۰۰/۱۱/۱۶ – ۱۸:۰۹
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی عصر امروز (شنبه) در واکنش به اظهارات یک مقام دولت بایدن که از تمدید معافیت تحریمی ایران خبر داد، نوشت: انتفاع اقتصادی واقعی، موثر و قابل راستیآزمایی ایران، شرط لازم برای شکلگیری توافق است.
وی تصریح کرد: نمایش رفع تحریم اقدامی سازنده تلقی نمیشود.
میخائیل اولیانوف که نمایندگی روسیه را در مذاکرات وین با موضوع رفع تحریمهای غیرقانونی و یکجانبه اعمال شده علیه ایران برعهده دارد، به خبرها درباره احیای معافیت تحریمی درباره برنامه هستهای ایران واکنش نشان داد.
میخائیل اولیانوف نماینده دائم روسیه در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین و نماینده مسکو در مذاکرات وین با موضوع برداشتن تحریمهای ایران در پیامی توییتری از این اقدام آمریکا استقبال کرد.
اولیانوف نوشت: «تصمیم ایالات متحده برای احیای معافیتهای “هستهای”، اقدامی در مسیر درست است. این (اقدام) به تسریع احیای برجام و بازگشت متقابل آمریکا و ایران به پایبندی به توافق ۲۰۱۵ (برجام) کمک خواهد کرد. همچنین میتوان آن را نشانه ورود مذاکرات وین به مرحله نهایی دانست».
«رابرت مالی» نماینده ایالات متحده آمریکا در امور ایران در مصاحبه با شبکه «سی ان بی سی» با تأکید بر اینکه زمان احیای برجام رو به اتمام است گفت در صورت احیای توافق هستهای ایران، واشنگتن تحریمهای ناسازگار با برجام را رفع خواهد کرد اما تحریمهایی که غیرمرتبط با برنامه هستهای ایران است، همچنان حفظ خواهد شد.
مالی در آغاز مصاحبه خود ضمن فاجعهبار توصیف کردن تصمیم دولت «دونالد ترامپ» رئیسجمهور سابق آمریکا برای خروج یکجانبه از برجام تصریح کرد: «موضع جو بایدن و آنتونی بلینکن و دیگر اعضای تیم این است که بازگشت به برجام در راستای منافع ایالات متحده آمریکا است و تا حد زیادی برای مشاهده توقف پیشرفت ایران برای دستیابی به بمب و جلوگیری از تنشها در خاورمیانه (غرب آسیا) ضروری است».
وی با اینحال بار دیگر توپ را به زمین ایران انداخت و گفت که زمان برای بازگشت به برجام رو به اتمام است و ادامه داد: «ما به وضوح به ایران گفتهایم که تنها چند هفته برای بازگشت به برجام زمان داریم».
مالی تصریح کرد: «محدود کردن برنامه هستهای ایران در راستای منافع ایالات متحده است و ما میتوانیم پس از آن به بسیاری دیگر از مسائل مرتبط با ایران رسیدگی کنیم…موضع کنونی ما و کشورهای اروپایی این است که بهترین مسیر پیش رو بازگشت به توافق هستهای ایران در شرایطی است که ایران آمادگی داشته باشد به طور کامل به تعهداتش بازگردد».
نماینده آمریکا در امور ایران در ادامه در خصوص اظهارات اخیر «نفتالی بنت» نخستوزیر رژیم صهیونیستی مبنی بر اینکه جهان اقدامی برای توقف چرخش سانتریفیوژهای ایران انجام نداده، گفت: «ما همکاری نزدیکی با دولت اسرائیل داریم اما در خصوص این موضوع با آنها اختلاف نظر داریم. جهان نباید اقدامی برای توقف چرخش سانتریفیوژهای ایران انجام میداد بلکه این برجام بود که ثابت کرد میتواند سانتریفیوژهای ایران را متوقف کند و تجربه سه ساله خروج از برجام نشان داد که سیاست فشار حداکثری برنامه هستهای ایران را تسریع بخشید».
مالی با اشاره به این موارد ادامه داد: «هماکنون ما آمادگی داریم در صورت آمادگی ایران به توافق بازگردیم و سهم خود را در لغو تحریمهایی که رئیسجمهور ترامپ مجدداً علیه ایران وضع کرد و با برجام ناسازگاری داشت، ایفا کنیم اما اگر ایران مسیر دیگری را انتخاب کند، ما نیز مجبور میشویم مسیر دیگری را در پیش بگیریم تا اطمینان حاصل کنیم ایران به بمب دست پیدا نخواهد کرد. در دیپلماسی باز است».
این دیپلمات آمریکایی سپس ادامه داد: «ما همچنان در دیپلماسی را باز نگه میداریم اما از دیگر ابزار استفاده میکنیم تا اطمینان حاصل کنیم که ایران به سلاحهای اتمی دست پیدا نخواهد کرد و به سمت ساخت بمب حرکت نخواهد کرد».
راب مالی در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه به چه دلیل با شرایطی که ایالات متحده آمریکا در خروج از برجام و نقض این توافق و ترور فرمانده قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به وجود آورده، جمهوری اسلامی ایران باید به آمریکا اعتماد کند، گفت: «من نمیتوانم خود را به جای آنها بگذارم اما این مسئله حقیقت دارد که در سیستم ما، ما نمیتوانیم رئیسجمهور بعدی را ملزم کنیم. دولت بعدی تصمیمات خود را خواهد گرفت».
نماینده آمریکا در امور ایران سپس حرف خود را اینگونه ادامه داد:« دولت بایدن به وضوح اعلام کرده است که تا زمانیکه ایران به تعهداتش پایبند باشد، آمریکا نیز به تعهداتش ذیل برجام پایبند خواهد بود. بیایید هرچه سریعتر به برجام بازگردیم که این به نفع هر دو کشور ایالات متحده و ایران است و به آن برای رسیدن به درک و تفاهم در دیگر مسائل تکیه کنیم».
راب مالی سپس در خصوص تحریمها و لغو آنها علیه جمهوری اسلامی ایران گفت: «ما بخشی از تحریمها علیه ایران را حفظ میکنیم و این تحریمها ارتباطی به موضوع هستهای ایران ندارد و به رفتار این کشور بازمیگردد اما اکثر تحریمهای ناسازگار با برجام رفع خواهدشد».
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گفتوگو با شبکه العربیه، گفت که رسیدن به توافق طی روزهای آتی ممکن اما موضوع پیچیدهای است.
العربیه در ادامه به نقل از وی نوشت: «بدون التزام ایران و همکاری همه طرفها توافق هستهای صورت نخواهد گرفت. از وجود مواد هستهای اعلام نشده در سایتهای ایران نگران هستیم.»
گروسی همچنین تأکید کرد که گفتوگوهای هستهای ایران علیرغم موانع، در مسیر صحیحی قرار دارد و آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز برای رسیدن به توافق تلاش زیادی میکند و هر میزان طرفها گفتوگو میکنند، از میزان اختلافات کاسته و نظرات به یکدیگر نزدیک میشود.
مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی افزود: «تاکنون طرفها موفق به توافق نشدهاند، اما امیدمان قطع نشده است، دشواریها همچنان وجود دارد، اما چارهای جز حل یکی پس از دیگری آنها وجود ندارد و ما از نزدیک تحولات را دنبال کرده و منتظر حل و فصل دیپلماتیک هستیم.»
او همچنین گفت که گفتوگوها اکنون در سطح سیاسی است و اینکه از نظر سیاسی طرفهای مذاکره کننده چه میخواهند و سؤال مهم این است که آیا بازگشت به توافق ۲۰۱۵ ممکن است یا نه.
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی امروز (شنبه) در توئیتی نوشت: حق قانونی ایران برای ادامه تحقیق و توسعه و حفظ توانمندیها و دستاوردهای صلحآمیز هستهای در کنار تامین امنیت آن در برابر شرارتهای حمایت شده با هیچ توافقی قابل محدود شدن نیست.
دبیر شورای عالی امنیت ملی پیش از این نیز در توئیتی با بیان اینکه تاکنون ارتباط با هیأت آمریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیر رسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود، اعلام کرد: این روش تنها زمانی با روشهای دیگر جایگزین میشود که توافق خوب در دسترس باشد.
انتخاب: روزنامه لبنانی الاخبار، چاپ بیروت ادعا کرده است که یک نشست امنیتی بلند پایه بین مسئولان ایران و آمریکا انجام شده تا راه را برای گامهای بیشتر هموار کند؛ و در حالی که همه روی این نشست و مکان آن سرپوش میگذارند، منابع آگاه تصریح میکنند که نشست مذکور در آلمان و در جریان سفر پنهانی ویلیام برنز، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، به برلین، انجام شده. به گفته منابعی از تهران، که با الاخبار مرتبط هستند، هیئت ایرانی از همراهی آمریکا برای تسهیل توافق بر سر یک سوم نکات مورد بحث، متعجب شده است و همین امر، باعث شده هیئت ایرانی سریعا به کشور خود بازگشته و به پوششی برای دست یابی به گفتگوهای نهایی دست یابد.
الاخبار، چاپ بیروت در مطلبی به قلم ابراهیم الأمین نوشت: بررسی آنچه در وین جریان دارد، دشوار است، اما خوش بینی طرف ایرانی در هفتههای اخیر منعکس کننده یک پیشرفت بزرگ در مذاکرات است، آنچه که باعث شد اسرائیل، توافق هستهای را امری غافلگیر کننده نداند و حتی اسرائیلیها معتقدند در صورت نبود گزینه جایگزین، یعنی حمله به ایران به رهبری آمریکا، رسیدن به توافق، خوب است.
در ادامه این مطلب آمده است: عملا، همه طرفها به گونهای رفتار میکنند که گویا هفتههای سرنوشت سازی را پیش رو داریم. در غرب، در مورد دورههای مذاکره، بویژه در ماه جاری صحبت میشود و در ایران بعید نمیدانند که تا قبل از عید نوروز توافقی حاصل شود. اما نکته جدید موافقت اولیه آمریکا با چارچوب توافقی که روسیه به اتفاق ایران ارائه کرده، مربوط است، در این میان، اشارههایی هم به تغییر واضح موضع اروپا میشود، که پیش از این، انعطاف کمی از خود نشان میداد.
نمیتوان با قاطعیت در مورد نوع مذاکراتی که قبل از توقف ناگهانی آن صورت گرفت، سخن گفت. اما آنچه در نتیجه نشستهای غیر علنی اتفاق افتاد، مسیر را برای دست یابی به تفاهمی هموار کرد که به روند مذاکرات سرعت داد. براساس اطلاعات الاخبار، یک نشست امنیتی بلند پایه بین مسئولان ایران و آمریکا انجام شده تا راه را برای گامهای بیشتر هموار کند؛ و در حالی که همه روی این نشست و مکان آن سرپوش میگذارند، منابع آگاه تصریح میکنند که نشست مذکور در آلمان و در جریان سفر پنهانی ویلیام برنز، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، به برلین، انجام شده، ضمن اینکه وال استریت ژورنال این خبر را منتشر کرده و گزارش داد این سفر یک هفته قبل از سفر وزیر خارجه آمریکا به منطقه صورت گرفته و تنها به موضوع روسی-اوکراین مربوط است.
چارچوب توافق
در حالی که در مورد نتایج تماس امنیتی آمریکا-ایران، سکوت میشود، تغییر بزرگ و ناگهانی در ترکیب هیئت مذاکره کننده آمریکا در مذاکرات وین، پس از سفر برنز و استعفای دو عضو این هیئت، جالب توجه بود. به نظر میرسد این دو استعفا به اختلافات داخلی هیئت آمریکایی در مورد ساز و کار تعامل با طرف ایرانی انجام شده، چرا که دو مقام مستعفی، کاملا در مقابل رابرت مالی جبهه داشتند، همان شخصی که بازهای دولت آمریکا وی را متهم به حمایت از توافقی به نفع تهران میکنند. اما مساله مهمتر تحول در موضع آمریکا در مذاکرات است. به گفته منابعی از تهران، که با الاخبار مرتبط هستند، هیئت ایرانی از همراهی آمریکا برای تسهیل توافق بر سر یک سوم نکات مورد بحث، متعجب شده است و همین امر، باعث شده هیئت ایرانی سریعا به کشور خود بازگشته و به پوششی برای دست یابی به گفتگوهای نهایی دست یابد.
در همین رابطه، منابع میگویند: جلسات آخر بین هیئها، شاهد گفتگویی در مورد طرح ایران-روسیه در مورد رفع تحریمها و بازگشت به بندهای توافق هستهای بود. منابع مذکور تاکید میکنند که ایالات متحده با اغلب بندهای این طرح ایران-روسیه موافقت کرده و احتمال توافق جدید بین ایران و دیگر دولتهای حاضر، در هفتههای آینده زیاد است. ایشان میافزایند: مذاکراتی که در وین جریان داشت، حول محور طرح ایران و روسیه بود و اکنون، موافقت آمریکا با اغلب بندهای آن، مذاکره کنندگان ایرانی را غافلگیر کرده است.
توافق فعلی بین ایران و دولتهای مذاکره کننده، بر رفع تقریبا کامل تحریمهای امریکا علیه فروش نفت ایران و پرداخت تمام اموال بلوکه شده ایران در سرتاسر جهان استوار است. در مقابل، ایران براساس یک پیشنهاد جدید، غنی سازی ۶۰ درصدی اورانیوم خود را متوقف کرده و سطح آن را به ۲۰ میرساند.
دغدغههای و درخواستهای ایران
طبق اطلاعات، معاون وزیر خارجه ایران، علی باقر کنی به تهران بازگشت تا تحولات جدید را مطرح کرده و نه تنها از ابراهیم رئیسی، بلکه از رهبری جمهوری اسلامی کسب تکلیف واضح تری کند.
با توجه به موضع گیری جدید امریکا و موافقت رهبری ایران با نقشه راهی که مشخص شده، شانسهای عقد شکل جدیدی از توافق هستهای با ایران، افزایش یافته است، که روسیه در آن نقش اجرایی مهمی را ایفا میکند. همزمان، منابع اگاه گزارش دادند که احتمال کارشکنی در توافق و مخالفت احتمالی مشاور امنیت ملی کاخ سفید، جک سالیوان و بازهای دولت آمریکا که مخالف نرمش در قبال تهران هستند، وجود دارد.
به موازات این بحث، تحلیلگران میگویند که مشکل تنها بندهای مذاکرات فعلی نیست، بلکه مساله به مرحله پس از توافق هم مربوط است، چرا که ایران تمایلی برای بازگشت سریع به توافق ۲۰۱۵ بدون این ضمانتها ندارد.
– رفع تمام تحریمهای آمریکا و اروپا و تحریمهای بین المللی تحت عنوان مقابله با برنامههای هسته ای، در مقابل پایبندی ایران به توقف غنی سازی، همراه با حق آن برای دست یابی به تعهدی که ضامن بازپس گرفتن اورانیوم ذخیره سازی شده ایران در مسکو، در صورت خروج هر یک از طرفهای غربی از توافق باشد.
– رفع تحریمهایی که مانع از صادرات نفت و گاز ایران به دولتها مختلف جهان میشود و آزادسازی تمام عملیات مالی مربوط به معاملات آن.
– ازادی بخش تجارت جهانی ایران و فراهم شدن زمینهای برای همکاری آن با هر شرکتی در جهان در تمام سطوح زیربنایی و حیاتی تا صنایع شهری.
– آمریکا مانع از هر گونه اقدام اسرائیل علیه ایران یا توافق هستهای شود، چرا که تهران با قاطعیت میداند هر عمل اسرائیل، ناشی از اقدام و اراده آمریکاست و اسرائیل به تنهایی و بدون پوشش امریکا، قدرتی ندارد.
– مقامات آمریکایی همه به توافق پایبند بمانند و تایید توافق، تنها منحصر به امضای آن توسط کاخ سفید نشود، یعنی دولت آمریکا در این باره باید با کنگره به توافقی برسد.
اروپا و قطر
از سوی دیگر، الاخبار مطلع شد که تماسهایی بین ایران و تعدادی از پایتختهای اروپایی ذینفع انجام شده تا چارچوب شراکتها در مرحله پس از توافق توسعه یابد. به نظر میرسد ایران بوضوح از اروپا شنیده که اماده توافقهای طولانی مدت، به شرط اجرای توافق با آمریکایی هاست، اما معتقد است که شرط اروپا نشان دهنده نقطه ضعف است.
همچنین طرف ایرانی خطاب به طرفهای اروپایی تاکید کرد تاکید کرد که هیچ یک از پروندههای مربوط به حوادث خاورمیانه نه در مرحله فعلی و نه در مراحل بعدی، جزئی از بندهای مورد مذاکره نخواهد بود.
در همین رابطه، به نظر میرسد برخی دولتها تلاش میکنند تا از نقش میزبانی به نقش میانجی فعال برسند، همانطور که قطر پیشنهاد داده است تا واسطه مذاکره بین ایران و امریکا در مورد پرداختن به پرونده روابط دو جانبه بین دو طرف باشد. دوحه برای این منظور به روابط استثنایی خود با دولت آمریکا و روابط مستحکم با ایران در دورههای گذشته، استناد میکند. ظاهرا قطریها تلاش میکنند از تجربه واسطه گری بین آمریکا و طالبان که منجر به توافق برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان شد، استفاده کنند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درباره موضوع معافیتهای تحریمی در خصوص برنامه صلحآمیز هستهای ایران توضیح داد.
“ند پرایس” جمعه شب به وقت محلی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: ما دقیقاً همان کاری را کردیم که دولت قبلی کرد؛ به شرکای بینالمللی خود اجازه می دهیم به خطرهای فزاینده مرتبط با عدم اشاعه و ایمنی هسته ای در ایران رسیدگی کنند در عین حال، تا زمانی که تهران به تعهدات خود در قالب برجام بازنگردد، معافیت تحریمی به ایران ارائه نکرده و نخواهیم کرد.
