1. پروژه «جنگ طولانی» از سوی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (FDD) با هدف تحلیل و رصد فعالیت گروه‌های جهادی مانند داعش و القاعده راه‌اندازی شده است. این پروژه تحولات میدانی و استراتژی‌های ضدتروریستی آمریکا و متحدانش را مستندسازی می‌کند. باتوجه به اینکه تحرکات ایران هم یکی از مهم‌ترین پرونده‌های این پروژه است، این تحلیل با نگاهی به ازسرگیری روابط ایران و عربستان سعودی و سفر اخیر خالدبن سلمان، تحلیلی از تاریخچه ده ساله این روابط ارائه دادهاست.
2. در بحبوحه افزایش تنش میان ایران، آمریکا و اسرائیل، هم‌زمان با سفر خالد بن سلمان، تجهیزات نظامی آمریکا به اسرائیل منتقل شد و گزارش‌هایی از آمادگی تل‌آویو برای حمله احتمالی به تأسیسات هسته‌ای ایران منتشر شد، این در حالی است که ترامپ احتمال اقدام نظامی را رد نکرد.
3. زمان‌بندی سفر، سطح بالای هیئت اعزامی، و استقبال گرم و غیرمعمول در تهران نشان می‌دهد که عربستان تنها در پی اطمینان دادن به ایران نبوده، بلکه در ازای آن، به‌دنبال دریافت اطمینان خاطر نیز بوده است.
4. به‌نظر می‌رسد پادشاهی عربستان این پیام را منتقل کرده که در صورت وقوع درگیری مستقیم میان ایران و غرب، قصد ندارد درگیر شود و به‌طور ضمنی به تهران اطمینان داده که قلمرو و حریم هوایی عربستان در اختیار آمریکا برای انجام حمله قرار نخواهد گرفت.
5. . پیام تهران به ریاض در دیدار ۱۷ آوریل واضح بود: آمریکا دیگر به‌عنوان یک ضامن قابل‌اعتماد برای ثبات منطقه‌ای عمل نمی‌کند و کاهش تنش با ایران و نیروهای نیابتی آن به نفع پادشاهی سعودی است.
6. انتشار این تحلیل به معنای تایید تمام محتوای آن از سوی تیم دنیای تحلیل نیست.
FDD؛ در اقدامی بی‌سابقه، شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، در تاریخ ۱۷ آوریل به تهران سفر کرد تا در مذاکراتی سطح بالا با مقام‌های ارشد ایرانی، از جمله رهبر معظم انقلاب، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان و سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران و از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شرکت کند.
در حالی که بُعد نمادین این سفر توجه زیادی را به خود جلب کرد، دیدار خالد با فرماندهان ارشد نظامی ایران، به‌ویژه باقری، برجسته‌تر بود. باقری به طور خاص به ایالات متحده و اسرائیل اشاره کرد و گفت که مانورهای مشترک دریایی میان ایران و عربستان می‌تواند از «مداخلات خارجی» در منطقه جلوگیری کند.
در تأیید این دیدگاه، علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، خواستار تقویت هماهنگی نظامی شد و بر لزوم اتحاد کشورهای اسلامی برای مقابله با نقش “بی‌ثبات‌کننده” اسرائیل در خاورمیانه تأکید کرد.
هدف اصلی سفر خالد، رساندن نامه‌ای از سوی ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان، به رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله علی خامنه‌ای بود. در جریان این دیدار، خامنه‌ای بر اهمیت «همکاری منطقه‌ای» تأکید کرد و اظهار داشت: «کمک کردن به یکدیگر بهتر از تکیه بر دیگران است» که اشاره‌ای ضمنی به روابط دیرینه امنیتی ریاض با واشنگتن دارد.
رهبر انقلاب بلافاصله جزئیات این دیدار را در حساب خود در شبکه اجتماعی X منتشر کرد و در مجموع هفت پیام در این رابطه به اشتراک گذاشت. در یکی از این پیام‌ها، از دو کشور خواسته شده بود که بر «انگیزه‌های خصمانه» مخالفان بهبود روابط غلبه کنند. در پیامی دیگر، ایران آمادگی خود را برای حمایت از عربستان «در حوزه‌هایی که جمهوری اسلامی در آن پیشرفت داشته» اعلام کرد، که به احتمال زیاد اشاره‌ای است به زرادخانه گسترده پهپادها و موشک‌های بالستیک ایران، که بزرگ‌ترین زرادخانه در منطقه محسوب می‌شود و به کشورهای مختلف نیز صادر می‌گردد.
زمان‌بندی راهبردی در میان تنش‌های فزاینده منطقه‌ای
این اقدام دیپلماتیک کاملاً هماهنگ‌شده در حالی صورت گرفت که تنش‌ها میان تهران، واشنگتن و اورشلیم (قدس) رو به افزایش بود. در همان روز سفر خالد، بمب های نفوذی به پناهگاه و دیگر تجهیزات پیشرفته نظامی آمریکا به پایگاه هوایی نواتیم در نزدیکی تل‌آویو منتقل شد. هم‌زمان، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه مقام‌های دفاعی اسرائیل خود را برای حمله‌ای احتمالی به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران در اوایل ماه مه آماده می‌کنند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در واکنش به این گزارش‌ها، از رد احتمال اقدام نظامی در پاسخ به گسترش برنامه هسته‌ای ایران خودداری کرد.
زمان‌بندی سفر، سطح بالای هیئت اعزامی، و استقبال گرم و غیرمعمول در تهران نشان می‌دهد که عربستان تنها در پی اطمینان دادن به ایران نبوده، بلکه در ازای آن، به‌دنبال دریافت اطمینان خاطر نیز بوده است. به‌نظر می‌رسد پادشاهی عربستان این پیام را منتقل کرده که در صورت وقوع درگیری مستقیم میان ایران و غرب، قصد ندارد درگیر شود — و به‌طور ضمنی به تهران اطمینان داده که قلمرو و حریم هوایی عربستان در اختیار آمریکا برای انجام حمله قرار نخواهد گرفت. این موضع‌گیری با گزارش‌های قبلی در اول آوریل هم‌راستا است، که بر اساس آن، عربستان سعودی، قطر و کویت به‌صورت محرمانه به مقام‌های ایرانی اطلاع داده بودند که از عملیات نظامی آمریکا علیه جمهوری اسلامی حمایت نخواهند کرد.
روند بهبود روابط پس از توافقی که در مارس ۲۰۲۳ تحت میانجی‌گری چین برای از سرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور حاصل شد، آغاز گردید و یک قطع روابط هفت‌ساله را پایان داد. بر اساس این چارچوب، ایران و عربستان سعودی متعهد شدند که سفارت‌های خود را دوباره باز کنند، به حاکمیت متقابل احترام بگذارند و از دخالت در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند. همچنین توافق کردند که توافق‌های دوجانبه‌ای را که شامل توافق همکاری امنیتی ۲۰۰۱ و یادداشت تفاهم ۱۹۹۸ در زمینه همکاری‌های تجاری، فناوری و فرهنگی می‌شود، احیا کنند.
روابط پرتنش در دوران ریاست‌جمهوری اوباما
تنش‌ها بین ریاض و تهران در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما تشدید شد. تنها دو روز پس از امضای برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در جولای ۲۰۱۵، عادل الجبیر، وزیر خارجه وقت عربستان سعودی، هشدار داد که لغو تحریم‌ها ممکن است ایران را ترغیب کند تا فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده خود را افزایش دهد. الجبیر هشدار داد: «امیدواریم که ایرانی‌ها از این توافق برای بهبود اقتصاد خود استفاده کنند […] نه برای ماجراجویی در منطقه.»
این نگرانی درست از آب درآمد. از سال ۲۰۰۹، ایران شروع به ارسال تسلیحات پیشرفته‌تری به حوثی‌ها در یمن کرد، از جمله موشک‌های بالستیک و سلاح‌های سبک. این حمایت قوی توانایی حوثی‌ها را به طور چشمگیری افزایش داد تا در برابر عملیات نظامی عربستان سعودی چالش ایجاد کنند. علیرغم کمپین هوایی مداوم ریاض، خط لوله تسلیحاتی تهران جنگ را زنده نگه داشت و هیچ پیروزی واضحی برای سعودی‌ها به چشم نمی‌خورد.
برای کاهش نگرانی‌های سعودی‌ها نسبت به برجام، دولت اوباما بسته تسلیحاتی یک میلیارد دلاری را برای حمایت از کمپین ضد حوثی‌های عربستان سعودی تأسیس کرد که بخشی از استراتژی گسترده‌تر برای تعادل در تعامل با تهران و تقویت قابلیت‌های نظامی متحدان آمریکا در خلیج فارس بود.
روابط نزدیک‌تر اما اقدام محدود تحت ریاست‌جمهوری ترامپ
روابط واشنگتن و ریاض در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ تقویت شد، به‌طوری که او عربستان سعودی را برای اولین سفر خارجی خود در سال ۲۰۱۷ انتخاب کرد. این سفر با یک توافق تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری به اوج رسید، که بخشی از بسته دفاعی و سرمایه‌گذاری ۳۵۰ میلیارد دلاری به مدت ۱۰ سال بود که هدف آن مقابله با نفوذ ایران بود.
در این دوره، ریاض مواضع انتقادی خود علیه تهران را بیشتر مطرح کرد. ولیعهد محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۷ رهبر جمهوری اسلامی را به هیتلر تشبیه کرد و در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که اگر ایران سلاح هسته‌ای به‌دست آورد، پادشاهی سعودی به دنبال برابری هسته‌ای خواهد بود.
وقتی ایران در ژوئن ۲۰۱۹ یک پهپاد تجسسی آمریکایی را سرنگون کرد و واشنگتن از انجام حملات تلافی‌جویانه خودداری کرد، جمهوری اسلامی موضع خود را تشدید کرد—با حمله به تأسیسات سعودی آرامکو در سپتامبر ۲۰۱۹ با ۱۸ پهپاد و سه موشک، توانایی‌های تهاجمی خود را نمایش داد و آسیب‌پذیری عربستان سعودی را به نمایش گذاشت.
چرخش حساب‌شده ریاض
به‌نظر می‌رسد که این تحولات باعث بازنگری عربستان سعودی در موضع استراتژیک خود شده است. پیام تهران به ریاض در دیدار ۱۷ آوریل واضح بود: آمریکا دیگر به‌عنوان یک ضامن قابل‌اعتماد برای ثبات منطقه‌ای عمل نمی‌کند و کاهش تنش با ایران و نیروهای نیابتی آن به نفع پادشاهی سعودی است.
عملیات نظامی عربستان سعودی علیه حوثی‌ها از زمان آتش‌بس تحت نظارت سازمان ملل در آوریل ۲۰۲۲ به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. تا سال ۲۰۲۳، روند عادی‌سازی دیپلماتیک با تهران آغاز شده بود. در سال ۲۰۲۴، پادشاهی سعودی دعوتنامه‌ای برای یک هیئت ایرانی ارسال کرد تا در نمایشگاه جهانی دفاع شرکت کند، که نشان‌دهنده سطح بی‌سابقه‌ای از شفافیت در بخش دفاعی میان دو رقیب پیشین بود.
جاناتان سایه تحلیلگر تحقیقاتی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها است که بر امور داخلی ایران و تأثیرات منفی منطقه‌ای جمهوری اسلامی تمرکز دارد.
