1. واشنگتنپست در این گزارش به وضعیت زرادخانه موشکی ایران پرداخته و پیش بینی میکند که در شرایط فعلی، ایران برای حفظ استراتژی محور مقاومت بهسمت سرمایهگذاری بیشتر در این قابلیت خود پیش خواهد رفت. در ادامه ویژگیها و امکانات موشکی ایران بر شمرده شده و پیش بینی میشود که ایران سامانه موشکی خود را به لحاظ سرعت، نفوذ، تاکتیک و… افزایش خواهدداد. در بخش آخر این گزارش، تحلیلگر واشنگتنپست ضمن هشدار اینکه اگر ایران به سمت هستهای شدن هم پیش برود شرایط برای اسرائیل و آمریکا سختتر خواهد شد، پیشنهاداتی سیاستی برای چگونگی مقابله اسرائیل و آمریکا با ایران ارائه دادهاست. در ادامه به نکات مهم این تحلیل اشاره شدهاست.
2. موشکهای بالستیک ایران و استراتژی نظامی
• زرادخانه موشکی ایران: ایران به شدت بر روی موشکهای بالستیک سرمایهگذاری کرده است، به ویژه پس از حملات گسترده در ۱۳ آوریل و ۱ اکتبر به اسرائیل که نتایج محدودی داشت.
o سهگانه استراتژی نظامی ایران:
o ارتشهای نیابتی در نبردهای دور از مرزهای ایران.
o سیستمهای ضربهزننده با برد بلند (موشکها و پهپادها).
o نیروی دریایی ساحلی که تهدیدی برای ناوبری در تنگه هرمز است.
• مشکلات بخش نیابتی: شکستهای حماس، حزبالله و دیگر نیروهای نیابتی ایران به کاهش اثربخشی این بخش کمک کرده است.
3. بررسی نتایج حملات موشکی ایران
• حملات آوریل و اکتبر ۲۰۲۴: آسیبهای محدود به اهداف اسرائیلی و تعداد زیادی موشک و پهپاد سرنگون شدند.
• نتیجهگیری: کارایی موشکهای ایران نسبت به منابع مصرفی اندک بوده است.
4. ویژگیهای موشکهای بالستیک ایران
• ویژگیهای فنی و تاکتیکی:
o موشکهای ایران با ویژگیهایی مانند سرعت بالا، آیرودینامیک بهبود یافته و استفاده از مواد کامپوزیتی برای کاهش شناسایی طراحی شدهاند.
o سیستمهای ورود سهگانه (RV) و وسایل قابل مانور برای فرار از دفاعهای موشکی.
• پیشرفتهای آتی:
o دقت بیشتر و بهبود سیستمهای هدایت.
o تاکتیکهای پیشرفته شامل حملات هماهنگ و تغییر مسیرهای غیرمنتظره.
o افزایش توانایی نفوذ به سیستمهای دفاعی دشمن.
5. چالشها و راهکارهای پیشرفته
• حملات موجی: ایران ممکن است به شلیک موجهای بزرگتر از موشکها برای شکست دفاعهای موشکی اسرائیل روی آورد.
• توسعه وسایل نفوذ: شامل فتیلههای حرارتی و جمرها برای مختل کردن رادارهای دشمن.
• وسایل نقلیه فرود آمدهای هایپرسونیک: پیشرفت در استفاده از موشکهای هایپرسونیک با سرعت بالا و قابلیتهای مانور.
• وسایل نقلیه فرود آمده قابل هدفگذاری: استفاده از یک موشک برای هدف قرار دادن چندین هدف و پیچیدگی بیشتر در دفاع.
6. توصیههای سیاستی
• رویکرد یکپارچه و پیشگیرانه برای مقابله با تهدیدات موشکی ایران.
• استقرار سیستمهای دفاعی پیشرفته برای نابود کردن موشکهای ایرانی در مراحل مختلف پرتاب و پرواز.
• تقویت توان دفاعی از طریق شراکتهای دفاع هوایی و موشکی و افزایش هدفگیری تأسیسات تولید موشک ایران.
• دیپلماسی عمومی برای نشان دادن هزینههای سنگین برنامه موشکی ایران.
7. چالشها برای ایالات متحده و متحدانش
• مقابله با پیشرفتهای موشکی ایران نیازمند تقویت دفاعهای موشکی، از جمله استفاده از موشکهای هیپرسونیک و رهگیرهای جدید.
• ایجاد یکپارچگی در شراکتهای دفاعی برای مقابله مؤثرتر با تهدیدات نوظهور.
واشنگتن پست؛ با وجود سوالات درباره کاربرد مؤثر زرادخانه بزرگ موشکی ایران که اهمیت آن از زمان فروپاشی «محور مقاومت» بیشتر شده است، احتمالاً ایران بر این قابلیت سرمایهگذاری بیشتری خواهد کرد تا از پایداری استراتژی نظامی خود اطمینان حاصل کند.
نتیجه حملات گسترده ایران در تاریخ ۱۳ آوریل و ۱ اکتبر به اسرائیل سوالاتی را درباره کاربرد نیروی موشکی ایران و استراتژی نظامی مبتنی بر آن ایجاد کرده است. در حمله آوریل، ایران حدود ۱۱۰ تا ۱۳۰ موشک بالستیک به سوی اسرائیل پرتاب کرد. حدود نیمی از آنها پس از پرتاب دچار مشکل شدند، تقریبا نیمی دیگر رهگیری شدند و حدود ۷ تا ۹ موشک به هدف رسیدند که آسیب کمی وارد کردند و هیچ کشتهای نداشتند (۱۸۵ پهپاد و ۶ موشک کروز نیز پرتاب شدند که همه در مسیر سرنگون شدند). در ماه اکتبر، ایران حدود ۲۰۰ موشک بالستیک پرتاب کرد: ۲۰ مورد ظاهراً پس از پرتاب دچار مشکل شدند؛ بیش از ۳۰ موشک به اسرائیل برخورد کردند و باعث آسیب به پایگاه هوایی نواتیم و چند منطقه مسکونی شدند؛ و تعداد نامعلومی در مسیر سرنگون شدند. یک فلسطینی در کرانه باختری به دلیل بقایای موشک کشته شد و یک اسرائیلی به دلیل حمله قلبی ناشی از حمله موشکی جان باخت. به طور خلاصه، نتایج هر دو حمله نسبت به منابع مصرفی، نسبتاً اندک بود.
موشکهای بالستیک: ارکان استراتژی نظامی ایران
از زمان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، موشکهای بالستیک بخش مرکزی استراتژی نظامی تهران بودهاند، استراتژیای که بر اساس یک سهگانه بازدارندگی/جنگی بنا شده است که شامل موارد زیر میشود: (۱) ارتشهای نیابتی که قادر به درگیر شدن در نبردها و انجام اقدامات تروریستی دور از مرزهای ایران هستند؛ (۲) سیستمهای ضربهزننده بلندبرد، که عمدتاً موشکها و پهپادهای هوایی هستند، که قادر به هدف قرار دادن نقاط مختلف در سراسر منطقهاند؛ (۳) نیروی دریایی ساحلی چابک که میتواند تهدیدی برای ناوبری در تنگه هرمز باشد. (علاوه بر این، استراتژی پوشش هستهای مقداری بازدارندگی پنهان در برابر تهدیدات علیه رژیم فراهم میآورد.)
از زمان جنگ ایران و عراق در دهه 1980، موشکهای بالستیک بخش اصلی استراتژی نظامی ایران بودهاند. این استراتژی بر پایه یک مثلث بازدارندگی و جنگی استوار است که شامل سه بخش است: (1) ارتشهای نیابتی که قادر به درگیری و انجام عملیات تروریستی دور از مرزهای ایران هستند؛ (2) سیستمهای ضربهزننده با برد بلند، از جمله موشکها و پهپادهای هوایی، که میتوانند اهداف مختلفی را در سراسر منطقه هدف قرار دهند؛ (3) نیروی دریایی ساحلی سریع و چابکی که قادر است به ناوبری در تنگه هرمز تهدیدی جدی وارد کند. علاوه بر این، استراتژی هستهای نیز به نوعی بازدارندگی در برابر تهدیدات علیه رژیم میافزاید.
با این حال، در ماههای اخیر، بخش نیابتی این مثلث ضربات شدیدی را متحمل شده است. حماس در غزه به طور عمده نابود شده و حزبالله در لبنان به شدت ضعیف شده است و شانس کمی برای تامین مجدد در کوتاهمدت دارد. ایران همچنان تلاش خواهد کرد تا عناصر رادیکال فلسطینی در کرانه باختری را مسلح کند، اما سقوط رژیم اسد در سوریه نیز باعث اختلال در خط تأمین این سلاحها خواهد شد. همچنین، ایران سعی خواهد کرد تا نیروهای نیابتیاش در عراق و شریکان حوثیاش در یمن را تقویت کند، اما هر دو بسیار از اسرائیل دور هستند و تهدید بزرگی به شمار نمیروند. توانایی تهران در انجام عملیاتهای تروریستی نیز در سالهای اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است، به دلیل همکاریهای بهتر اطلاعاتی بین کشورهای مختلف پس از حملات 11 سپتامبر و کاهش حرفهای بودن سرویسهای اطلاعاتی و نیروهای نیابتیاش.
بخش دریایی این مثلث شمشیری دو لبه است که تنها در شرایط بحرانی میتوان از آن استفاده کرد. بستن تنگه هرمز میتواند چین (بزرگترین مشتری نفت منطقه) را از ایران دور کند، تلاشها برای ایجاد اختلاف میان عربستان سعودی و ایالات متحده را تضعیف کند و اقتصاد شکننده ایران را فلج کند، چرا که تقریباً تمام واردات و صادرات نفتی ایران از طریق این تنگه عبور میکند.
در مقابل، زرادخانه موشکهای بالستیک ایران که پیش از حملات امسال بیش از ۳۰۰۰ فروند برآورد میشد، میتواند در عرض چند ساعت پس از دریافت دستور عملیاتی شود و اهدافی را در فواصل دور هدف قرار دهد. اگر به تعداد کافی شلیک شوند تا بتوانند از دفاعهای دشمن عبور کنند، میتوانند تأثیر فیزیکی و روانی بسیار بیشتری نسبت به حملات تروریستی داشته باشند. اما حملات آوریل و اکتبر اکنون سوالاتی را در مورد کارایی این بخش از استراتژی ایران به وجود آوردهاند..
با وجود تغییرات در موقعیت ایران در منطقه، استراتژی این کشور احتمالاً تغییرات زیادی نخواهد کرد، زیرا ساختار نیروهای ایران و محدودیتهایی که دارد مانع از تغییرات عمده در رویکرد کنونی خواهد شد. همانطور که تحلیلگر اریک اولسون اشاره کرده، سرمایهگذاری زیاد ایران در موشکهای بالستیک باعث ایجاد وابستگیهایی میشود که تغییر آنها سخت خواهد بود. بنابراین، ایران احتمالاً بیشتر بر موشکها تمرکز خواهد کرد و تلاش خواهد کرد راههایی پیدا کند تا این موشکها بتوانند از دفاعهای هوایی و موشکی دشمن عبور کرده و دقت بیشتری داشته باشند.
موشکهای بهبود یافته، تاکتیکهای پیشرفته
موشکهای ایران در حال حاضر ویژگیهایی دارند که احتمالاً برای مقابله با دفاعهای دشمن طراحی شدهاند. در واقع، حملات آوریل و اکتبر نشان میدهند که ایران به طور مداوم در حال نوآوری فنی و تاکتیکی است و این روند نیاز به نوآوریهای بیشتری برای مقابله با تهدیدات خواهد داشت.
برای مثال، طبق ارزیابیای که در سال ۲۰۱۰ توسط مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک منتشر شد، برخی از موشکهای ایران (قائم-۱/۲، قدر، عماد، خرمشهر-۲ و سجیل) دارای وسایل ورود سهگانه (RV) هستند که با بهبود آیرودینامیک، سرعتهای پایانی بیشتری به دست میآورند و این امر باعث میشود که رهگیری آنها سختتر شود. بدنههای موشکهای قائم-۱ و خرمشهر نیز فاقد باله دم هستند که ممکن است برای کاهش سطح مقطع راداری و دشوارتر کردن شناسایی آنها طراحی شده باشد. علاوه بر این، وسایل ورود (و در برخی موارد بدنهها) برخی از موشکها از مواد کامپوزیتی پیشرفته ساخته شدهاند که شناسایی آنها را دشوارتر میکند. همچنین، موشکهای عماد، خرمشهر-۲/۴، خیبرشکن-۱/۲ و فتاح-۱/۲ دارای وسایل ورود قابل مانور هستند که میتوانند از موشکهای رهگیر فرار کرده و دقت بالاتری داشته باشند.
در آینده، ایران تلاش خواهد کرد تا کارایی نیروی موشکی بالستیک خود را از طریق روشهای مختلف بهبود بخشد، از جمله دقت بیشتر، تاکتیکهای پیشرفته، بهبود کمکهای نفوذ و تدابیر مقابلهای، و وسایل ورود سریعتر و پیشرفتهتر.
دقت بیشتر: با این قابلیت، موشکهایی که از دفاعهای دشمن عبور میکنند، احتمالاً هدف خود را با دقت بیشتری خواهند زد. هرچند دقت موشکهای ایران در سالهای اخیر بهبود زیادی یافته، اما هنوز نتواستهاند به دقت ادعایی خود که قادر به اصابت به هدف در فاصلههای چند ده متر باشد، دست پیدا کنند. ایران میتواند برای افزایش دقت، سیستمهای ناوبری اینرسی موشکهای خود را با ورودیهایی از منابع دیگر تکمیل کند. در دیگر کشورها نیز از سیستمهای هدایت دوگانه استفاده میشود، مانند موشک بالستیک زیر دریایی Trident II (D5) ایالات متحده که از ترکیب ناوبری اینرسی با سیستم مرجع ستارهای بهره میبرد.
تاکتیکهای پیشرفته: ایران ممکن است از تاکتیکهای نوین برای افزایش اثربخشی حملات خود استفاده کند. این تاکتیکها میتواند شامل حملات هماهنگ به اهداف مختلف، تغییر مسیرهای حمله بهطور غیرمنتظره، یا استفاده از حملات روانی برای ایجاد ابهام در دفاع دشمن باشد. با استفاده از این روشها، ایران میتواند به موشکهای خود کمک کند تا تاثیر بیشتری بر دشمن بگذارند و کارایی آنها را در میدان جنگ افزایش دهند.
کمکهای نفوذ و تدابیر مقابلهای بهبود یافته: ایران ممکن است برای مقابله با سیستمهای دفاع موشکی پیشرفته دشمن، از روشهای مختلف برای نفوذ به دفاعهای هوایی و موشکی استفاده کند. این میتواند شامل استفاده از سامانههای تقویتشده برای تغییر مسیر موشکها در حین پرواز یا استفاده از تکنیکهای الکترونیکی برای اختلال در سیستمهای دفاعی دشمن باشد.
وسایل ورود سریعتر و پیشرفتهتر: یکی دیگر از روشهای ایران برای بهبود موشکهای خود، توسعه وسایل ورود سریعتر و پیشرفتهتر است. این تکنولوژی میتواند به موشکها کمک کند تا از سیستمهای دفاعی دشمن عبور کنند و با سرعت بیشتری به هدف برسند. با این ویژگی، ایران میتواند قدرت حملات خود را بهطور قابل توجهی افزایش دهد و تهدیدات بیشتری به دشمن وارد کند.
تاکتیکهای پیشرفته: با توجه به اینکه ایران نتواسته است خسارت قابل توجهی به پایگاههای نظامی و مراکز اطلاعاتی اسرائیل وارد کند با شلیک موجی از 100-200 موشک، این احتمال وجود دارد که ایران سعی کند دفاعهای موشکی اسرائیل را با شلیک موجهای بزرگتر از موشکها از بین ببرد. با این حال، این تاکتیک ممکن است به سرعت موجودی موشکهای رژیم را تمام کند، در زمانی که ایران نمیتواند به سرعت ذخایر مصرفشده را بازسازی کند به دلیل حمله هوایی اسرائیل در 26 اکتبر به تأسیسات تولید موشکهای جامد خود. علاوه بر این، برای شلیک موجهای بیشتر ممکن است ایران مجبور شود به استفاده از موشکهایی که از پایگاههای زیرزمینی شلیک میشوند، تکیه کند که این میتواند مکان پورتالهای شلیک ناشناخته را لو بدهد و هدفگیریهای بعدی را تسهیل کند. ایران همچنین ممکن است به دفاعهای موشکی دشمن حمله کند تا راه را برای حملات بعدی به اهداف استراتژیک باز کند (تاکتیکی که ایران ادعا میکند در اکتبر استفاده کرده است)
وسایل نفوذ و تدابیر مقابلهای: این شامل فتیلههای حرارتی، جمرها و فریبدهندهها برای خنثی کردن دفاعهای موشکی دشمن میشود. گزارشها حاکی از آن است که روسیه از فریبدهندههای 9B899 با موشکهای SS-26 Iskander-M در اوکراین برای مختل کردن و فریب دادن رادارهای دشمن استفاده کرده است. اگر ایران از وسایل نفوذ خود راضی نباشد، ممکن است مسکو (و شاید کره شمالی) به رژیم کمک کنند تا آنها را بهبود داده یا وسایل جدیدی بسازد. در واقع، یک مدل شبیهسازی شده از یک وسیله نقلیه فرود آمده (RV) از موشک غدیر با محمولهای که گفته میشود شامل چندین نوع از زیرمهمات و وسایل نفوذ است، در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دانشگاه علم و فناوری فضایی عاشورا در تهران به نمایش گذاشته شده است. گزارشهای رسانهای ایران ادعا میکنند که وسایل نقلیه فرود آمده پر از فریبدهندهها و زیرمهمات در حملات اخیر به اسرائیل استفاده شدهاند.
وسایل نقلیه فرودآمده هایپرسونیک قابل مانور: ایران پیشرفتهای قابل توجهی در زمینه توسعه موشکهایی با وسایل نقلیه فرود آمده (RV) که قادر به حفظ سرعتهای هایپرسونیک و انجام اصلاحات میانهپروازی یا مانورهای گریز در فاز پایانی پرواز هستند، داشته است (با استفاده از پیشرانههای موشکی یا سطوح آیرودینامیکی متحرک به ترتیب). این موشکها شامل Khoramshahr-4، Kheibar Shekan-1/2 و Fattah-1/2 میباشند. سال گذشته، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موشکی را معرفی کرد که رسانههای ایرانی آن را وسیله پروازی کروز هایپرسونیک در حال سر خوردن نامیدند و به عنوان مرحله دوم مایعسوز موشک بالستیک Fattah-2 که تهران ادعا میکند در حمله اکتبر استفاده کرده است، به نمایش گذاشته شد.
وسایل نقلیه فرود آمده قابل هدفگذاری مستقل( MIRVها) .استفاده از یک موشک برای ارسال چندین مهمات به سمت اهداف مختلف، کار دفاع در برابر حملات ایران را بسیار پیچیدهتر میکند. اگرچه تهران هنوز سرجنگی MIRVed را توسعه نداده است، موشک بالستیک میانبرد جدید روسیه به نام Oreshnik این قابلیت را در اوکراین به نمایش گذاشته و احتمالاً ایران را به تلاشهای مشابه ترغیب خواهد کرد.
نیاز به توسعه راهکارهای بیشتر برای مقابله با سامانههای دفاع موشکی اسرائیل و ایالات متحده به این معناست که تهران ممکن است مجبور باشد تغییرات و اصلاحاتی در طراحی موشکهای خود اعمال کند تا از کارایی آنها اطمینان حاصل کند. برخی از این تغییرات ممکن است به مصالحههای طراحی نیاز داشته باشند که میتواند عملکرد وسایل نقلیه فرود آمده (RVها) را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، برخی از انواع وسایل مقابلهای ممکن است نیاز به درک عمیقتری از سامانههای دفاعی اسرائیل و ایالات متحده داشته باشند که ایران در حال حاضر آن را ندارد، هرچند که به طور قطع درسهای مهمی از تجربیات اخیر آموخته است.
توصیههای سیاستی
تلاشهای ایران برای بازسازی توان موشکی خود احتمالاً چالشهای جدیدی برای ایالات متحده و متحدانش ایجاد خواهد کرد که نیاز به رویکردی یکپارچه، پذیرش ریسک فعالتر برای مقابله با این موشکها دارد. این موضوع اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد اگر ایران سلاحهای هستهای به دست آورد. برای مقابله با این چالشها، ایالات متحده، اسرائیل و سایر اعضای شراکت دفاع هوایی و موشکی نوظهور تحت رهبری ایالات متحده در خاورمیانه باید اقداماتی را انجام دهند که عبارتند از:
تلاش برای افزایش یکپارچگی و دیجیتالیسازی شراکتهای موجود در زمینه دفاع هوایی و موشکی برای تسهیل پاسخ مؤثرتر به تهدیدات موشکی نوظهور و در عین حال اطمینان از اینکه این تلاش بهطور مناسب تأمین منابع شود.
تأکید بر پیشگیری و دفاع پیشرفته برای نابود کردن، در صورت امکان، موشکهای ایرانی در زمین و مقابله با حملات در فازهای اولیه پرتاب، صعود و میانه مسیر پرواز—یعنی قبل از اینکه RVهای پیشرفته و ابزارهای نفوذی مستقر شوند.
توسعه ویا استقرار سیستمهای زیر به تعداد بالا: موشکهای هیپرسونیک پرتابشده از زمین مثلاً موشک Dark Eagle ارتش ایالات متحده) و موشکهای بالستیک پرتابشده از هوا برای نابودی موشکهای بالستیک ایرانی قبل از پرتاب؛ موشکهای رهگیر پرتابشده از هوا (مثلاً موشک جدید AIM-174B) برای نابودی موشکها در حین پرواز؛ رهگیرهای فاز تقویت (مثلاً گروههایی از پهپادهای تهاجمی که بر فراز سایتهای پرتاب پرسه میزنند) و سیستمهای اضافی قادر به رهگیری در میانه مسیر و خارج از جو (مثلاً موشک SM-3 نیروی دریایی ایالات متحده)
تأکید بیشتر بر هدفگیری تأسیسات تولید موشک ایران، همانطور که اسرائیل در ماه اکتبر انجام داد.
توسعه توانایی تشخیص بین RVهای مسلح به سلاحهای متعارف و هستهای با استفاده از قابلیتهای هوش مصنوعی برای ترکیب اطلاعات، دادههای ردیابی و سایر علائم.
نشان دادن از طریق دیپلماسی عمومی که برنامه موشکی ایران چه هدررفت عظیمی از منابع است، و چطور این برنامه پرهزینه برای پیشبرد جاهطلبیهای هژمونیک رژیم به ضرر نیازهای مردم استفاده شده است.
با تقویت کارآمدی تلاشهای دفاع موشکی خود از طریق این و دیگر روشها، ایالات متحده و متحدانش میتوانند ارکان اصلی استراتژی نظامی ایران را تضعیف کرده، توانایی خود را برای مقابله با محتملترین روشهای ایران برای تحویل یک سلاح هستهای آینده ارتقا دهند و سرمایهگذاری عظیم رژیم در زمینه موشکها را بیارزش کنند.
مایکل آیزناشتات، محقق ارشد و مدیر برنامه مطالعات نظامی و امنیتی در مؤسسه واشنگتن است. فارزين ندیمی، محقق ارشد در همان مؤسسه میباشد.