زمان برای دستیابی به توافق کوتاه است!

آخرین دور از مذاکرات با موضوع توافق هسته‌ای ایران در روز دوشنبه و پس وقفه کوتاهی ازسرگرفته شد؛ با اعمال فشار بر تهران این کشور باید با افزودن «فوریت واقعی» به مذاکرات موافقت کند درغیر این صورت شانس احیای توافق را از دست خواهد داد.

برخی از حاضران در مذاکرات اظهار داشتند که پنجره مذاکرات بازگشت به توافق 2015 می‌تواند در پایان ژانویه یا آغاز فوریه بسته شود البته برخی دیگر ادعا کردند که تاریخ دقیقی برای پایان یافتن مذاکرات وجود ندارد.

دیپلمات‌های اروپایی-فرانسه و آلمان- هفته گذشته درحالی‌که آن‌ها نمی‌خواستند «موعد ساختگی برای مذاکره» قرار دهند یادآور شدند که «هفته‌ها و نه ماه‌ها» برای ترمیم توافق فرصت باقی است. یکی از سخنگویان وزارت خارجه امریکا گفت ایران به افزودن «فوریت واقعی» در وین نیاز دارد.

توافق جامع اقدام مشترک (برجام) توافقی برای حمایت از زندگی بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق امریکا در سال 2018 از آن خارج شد. این توافق میان ایران و قدرت‌های بزرگ حاصل شد تا در عوض محدودیت‌هایی که بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال می‌شود، تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی ایران لغو گردد. ایران همواره هدف خود در توسعه فناوری هسته‌ای را صلح‌آمیز معرفی و اعلام می‌کند که قصد ندارد سلاح اتمی بسازد.

چون ایران و امریکا به‌طور مستقیم در وین گفت‌وگو نمی‌کنند، کار مشکل‌تر شده است. انریکه مورا ، مقام ارشد اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات به ناچار واسط میان رابرت مالی- نماینده ویژه امریکا در امور ایران-  و باقری کنی- مذاکره‌کننده ارشد ایران- است.

 تهران معتقد است امریکا باید هزینه خروج از توافق در سال 2018 را بپردازد؛ اما دیپلمات‌های غربی از هدف ایران اطمینان حاصل نکرده‌اند که آیا ایران حقیقتاً برای احیای توافق وارد مذاکرات شده است یا تنها با اتلاف وقت می‌خواهد برای برنامه هسته‌ای خود زمان بخرد. زمان درحال سپری شدن است، یکی از دیپلمات‌های غربی بیان کرد که در این هفته «به صورت هم‌زمان در مورد تمام موضوعات گفت‌وگو خواهد شد».

در این قسمت از متن، نکات اصلی و برخی از راه حل‌ها پیشنهادی را بیان می‌کنیم.

مواد هسته‌ای:

برجام تضمین کرد که ایران برای ساخت بمب هسته‌ای به حدود یک سال زمان نیاز دارد. امروز این زمان که صاحب نظران از آن باعنوان «زمان گریز» یاد می‌کنند به چند هفته کاهش یافته است. صحبت در مورد پرونده هسته‌ای بسیار فنی است زیرا باید گام‌های تعیین شود تا برنامه هسته‌ای ایران به محدوده‌‌ی سال 2015 بازگرداند. در برخی از مسائل، راه‌حل‌‌هایی وجود دارد؛ اما دیگر موضوعات پیچیدگی خود را دارند. برای مثال، یکی از راه‌حل‌ها این است که مواد هسته‌ای اضافی از طریق کشتی به روسیه منتقل شود. این کار زمان‌بر است، اما شدنی است و در گذشته نیز انجام شده است.

مسئله‌ی پیچیده‌ای که هنوز در مورد آن توافق نشده، موضوع سانتریفیوژهای پیشرفته ایران است. این سانتریفیوژها برای غنی‌سازی اورانیوم به سرعت درحال چرخش هستند.  ایران اورانیوم را تا 60 درصد غنی‌سازی کرده است که این سطح از غنی‌سازی به ساخت سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک است. بر اساس برجام ایران می‌توانست در زیرزمین‌های فردو با سانتریفیوژهای نسل اول خود اورانیوم را تا 3.67 درصد غنی کند؛ اما اکنون سانتریفیوژهای پیشرفته ایرانی با قدرت و کارآمدی بیشتر در دو نیروگاه نطنز و فردو درحال گردش هستند.

به گفته دیپلمات‌های غربی برخی از کشورها خواهان نابودی این سانتریفیوژها توسط ایران هستند؛ اما ایران ترجیح می‌دهد آن‌ها را از چرخه خارج کند. توافق این امکان را دارد ما را از شر تاسیسات هسته‌ای خلاص کند . موضوع یکی از مفاد توافق‌نامه می‌تواند تاسیسات هسته‌ای در نظر گرفته شود چون برای گردش و ارتقا سانتریفیوژهای پیشرفته به این گونه امکانات نیاز هست. راه‌اندازی مجدد این زیرساخت‌ها ماه‌ها زمان می‌خواهد و همین مدت، زمان گریز را طولانی‌تر می‌کند .

در این مذاکرات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نقش کلیدی دارد. سازمان دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل وظیفه دارد پایبدی ایران به تعهدات هسته‌ای خود را تایید یا تکذیب کند. بازرسان آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران بازدیدهای منظمی داشتند؛ اگرچه تهران دسترسی آن‌ها را در ماه‌های اخیر به‌شدت محدود کرده است. بر اساس هرگونه توافق ایران باید تمام دسترسی‌ها را به بازرسان آژانس بازگرداند. ایران همچنین باید به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امکان دسترسی به حافظه دوربین‌های نصب شده در تاسیسات هسته‌ای را بدهد. تهران در حال حاضر این اطلاعات را در اختیار آژانس قرار نمی‌دهد.

تحریم‌ها و راستی‌آزمایی:

درحالی که در توافق ذکر شده است راستی‌آزمایی توسط آژانس انجام خواهد گرفت، اما هیچ نهادی در توافق پیش‌بینی نشده است تا بر مسئله رفع تحریم‌ها نظارت کند. مذاکره‌کنندگان باید درمورد چگونگی افزودن این موضوع توافق کنند. این موضوع مانعی است که به‌سرعت باید حل شود. دیپلمات‌های غربی به این نکته اشاره کردند که منتظر ارائه‌ی پیشنهادهای ایران در این هفته هستند. یکی از گزینه‌های مربوط به این حوزه صدور دستورالعمل در مورد نحوه انجام تجارت با ایران  و لغو دستورات اجرایی وابسته به صادرات توسط اداره کنترل دارایی‌های خارجی ایالات‌متحده است. از دیگر ابزار می‌توان به انعقاد قراردادهای نفتی یا آزادسازی حساب بانکی خارجی اشاره کرد. یکی از دیپلمات‌های ارشد قبلی بیان کرد که از آنجا که امریکا به‌طور یک‌جانبه از توافق خارج شده است، احتمالاً امریکا باید «اولین گام معنادار» را بردارد و به همین دلیل تحریم‌ها را قبل از این‌که تهران برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد، لغو کرد.

ضمانت‌ها:

تهران بارها به‌صورت علنی خواستار ضمانت قانونی شد تا درصورت احیای توافق، ایالات‌متحده دوباره از آن خارج نشود. وزیر امورخارجه ایران، امیر عبدالهیان، در گفت‌وگو با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت:« باید ضمانت جدی و کاملی ارائه شود تا امریکا که غیرقابل اعتماد است دوباره از برجام خارج نشود.»

اما رئیس جمهور امریکا، جو بایدن، نمی‌تواند چنین ضمانت قانونی را تامین کند. بایدن با کنگره کاملاً دو قطبی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ برخی از دموکرات‌ها نیز نسبت به دیپلماسی ایران تردید دارند. راه‌های دیگری مانند تداوم توافق حتی پس از اعمال مجدد تئوری تحریم‌ها توسط دولت آینده ایالات‌متحده امکان‌ پذیر است. دولت بایدن در مورد ایران نیز می‌تواند تعهدی سیاسی شبیه به تعهدی که در حاشیه اجلاس سران جی20 مقرر داشت، ارائه کند. این تعهد برای شرکت‌هایی که می‌خواهند با ایران تجارت کنند دارای اهمیت است؛ زیرا لازم است که به اهداف امریکا اعتماد کامل داشته باشند.

نویسنده: استفانی لیختنشتاین