«از چشم انداز تاریخی، موارد مختلف نشان می دهند که تحریم ها علیه بازیگران گوناگون بین المللی، در تغییر رفتار آن ها و یا ایجاد بازدارندگی علیهشان در عرصه بین المللی ناکام بوده اند.»
، “گری هاف بائر”، نویسنده و تحلیلگر حوزه روابط بین الملل، در گزارشی برای پایگاه خبری-تحلیلی “نشنال اینترست”، به واکاوی این پرسش مهم پرداخته که آیا با گذشت دو سال از آغاز جنگ اوکراین، تحریم های غرب علیه روسیه راهگشا بوده اند؟ و اینکه آیا اساسا اهرم تحریم یک ابزار موثر در قالب معادلات بین المللی است؟
گری هاف بائر در گزارش خود می نویسد: «ماه گذشته، اتحادیه اروپا سیزدهمین بسته تحریمی خود علیه دولت روسیه را تصویب کرد. در سال 2021، قبل از حمله روسیه به اوکراین، روسیه در زمره اصلی ترین و مهمترین شرکای تجاری اتحادیه اروپا بود. مجموع تجارت دو جانبه آن ها چیزی بالغ بر 257 میلیارد یورو بود. با این حال، تا دسامبر سال 2023، تحریم های غرب علیه روسیه موجب شد تا میزان تجارت میان دو طرف به کمتر از یک سوم کاهش یابد.
در این راستا، با گذشت دو سال از آغاز جنگ اوکراین، بیش از هر زمان دیگری باید به این سوال پرداخته شود که غرب از وضع تحریم های گسترده علیه روسیه به چه دستاوردهایی رسیده و اساسا آیا این تحریم ها موثر بوده‌اند یا خیر؟
باید توجه داشته باشیم که سابقه تاریخی همواره پاسخ های خوب و جامعی را به پرسش های مهم ارائه می کند. در طی قرن گذشته، تحریم های اقتصادی به دنبال تحقق اهداف متنوعی بوده اند. با این حال، باید از خودمان بپرسیم که این اهداف متنوع تا چه میزان در مورد روسیه ماهیت عملیاتی به خود گرفته اند. در مورد ایجاد بازدارندگی علیه روسیه باید بگوییم با وضعیت روشنی طرف نیستیم. در سال 1960 میلادی، 20 مورد تحریم علیه دولت های مختلف در عرصه بین المللی قابل مشاهده بود.
تا سال 2024، این میزان به بیش از 170 مورد رسیده است. این افزایش شدید در وضع تحریم علیه کنشگران مختلف بین المللی نشان می دهد که وضع تحریم های پیشین علیه بازیگران مشخص، نتوانسته به اهداف خود دست یابد که اکنون شمار بازیگرانی که هدفِ تحریم قرار گرفته و می گیرند، چندین برابر شده است. پس از آنکه روسیه در سال 2014 شبه جزیره کریمه را تصرف کرد، جهان غرب تحریم هایی را علیه برخی افراد و نهادها و الیگارش های روسی وضع کرد با این حال، این قبیل تحریم ها نتوانستند مانع از حمله سال 2022 روسیه به اوکراین شوند و علیه مسکو ایجاد بازدارندگی کنند.
در عین حال باید توجه داشته باشیم که تحریم ها از قدرت چندانی در تضعیف قدرت های بزرگ و یا متوسط در عرصه نظام بین الملل برخوردار نبوده اند. موضوعی که موارد متعدد تاریخی نیز آن را تایید کرده اند. یافته های “اندیشکده پترسون” نشان می دهند که تحریم ها علیه بازیگران مختلف صرفا در یک سوم موارد پس از جنگ جهانی اول توانسته اند به اهداف خود دست یابند. در این چهارچوب، تحریم ها عمدتا در مورد کشورهای کوچک و دولت های ضعیف موفق بوده اند. به عنوان مثال تهدیدات علیه ایران به عنوان یک بازیگر قدرتمند منطقه ای موثر نبوده اند. از این رو، نباید انتظار داشت که تحریم ها علیه روسیه نیز در بحبوحه جنگ اوکراین چندان موثر واقع شوند.
در عین حال، باید توجه داشته باشیم که تحریم ها علیه روسیه سبب شده اند تا بسیاری از کارخانه های این کشور تغییر شکل بدهند و از تولید کالاهای غیرنظامی دست کشیده و در عرصه تولیدات نظامی فعال شوند. البته که روس ها پیوندهای خود با طیف متحدان بین المللیشان نظیر ایران و چین را نیز قوی و قوی‌تر هم کرده اند. موضوعی که خود چالش های جدی را برای جهان غرب ایجاد کرده است.
جتالب است که آمریکا و اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین، تحریم های گسترده و قابل توجهی را علیه این کشور وضع کردند. اقتصاد روسیه نیز پس از یک سقوط موقت، خیلی زود توانست خود را بازیابی کند. در این راستا، صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده اقتصاد این کشور در سال 2022 ، 1.2 درصد سقوط کرده و حتی در سال 2023، 3.6 درصد رشد کرده است. در این دوره، روسیه تخفیف های قابل توجهی را در بحث فروش نفت خود لحاظ کرده و توانسته هم اقتصاد و هم سازوکارهای نظامی خودش را به خوبی تغذیه کند.
در این میان، شاید بتوان گفت که عمدتا این مردم روسیه بوده اند که از تحریم های غرب علیه کشورشان آسیب دیده اند. موضوعی که خود یک چالش بزرگ برای آمریکا و اروپا است. به طور کلی می توان گفت که دهه ها پژوهش و مطالعات تاریخی نشان داده که استفاده از اهرم تحریم چندان هم کارآمد و راهگشا نیست و سیاست‌سازان در کشورهای مختلف جهان بایستی به دنبال استفاده از راه های موثرتری در قالب روابط و معادلات بین‌المللی باشند.»
