«نیاز متقابل» مهم ترین کلید واژه برای توصیف روابط دهلی‌نو با اعضای شورای همکاری خلیج فارس است. هندی برای رسیدن به بازارهای خاورمیانه- اروپا- آفریقا، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و در عین حال تامین پایدار انرژی به دنبال توسعه روابط راهبردی با اعضای شورای همکاری خلیج فارس هستند. در سوی مقابل کشورهای عرب منطقه در نظم سیال نظام بین الملل برای متنوع سازی شرکای راهبردی و در عین حال دستیابی به فناوری‌های کلیدی به دنبال تعمیق روابط با دهلی‌نو می‌باشند. بر همین اساس سعی خواهیم کرد تا نگاهی به سفر مودی به امارات عربی متحده و قطر داشته باشیم.
سفر مودی به امارات و قطر در آستانه برگزاری انتخابات در هند
شانزدهم فوریه 2024 نارندرا مودی نخست وزیر راست‌گرای هند برای سومین بار در هشت ماه اخیر راهی ابوظبی پایتخت امارات عربی متحده شد. در جریان این سفر تاریخی بزرگ‌ترین معبد هندوهای خاورمیانه در مساحت 55 هزار متر مربع به ارزش 26 میلیون دلار توسط مودی افتتاح شد. هم‌اکنون بیش از 3.5 میلیون شهروند هندی در امارات مشغول به کار هستند و بزرگ‌ترین جامعه دیاسپورای هندی در منطقه خلیج فارس را تشکیل می‌دهند. به گزارش خبرگزاری «وام» بین آوریل 2022 الی مارس 2023 حجم روابط اقتصادی میان هند- امارات عربی متحده 84.5 میلیارد دلار بوده است. چشم انداز روابط اقتصادی دو کشور رسیدن به حجم 100 میلیارد دلار تا سال 2027 می‌باشد. اماراتی‌ها تا سپتامبر 2023 قریب به 17 میلیارد دلار در هند سرمایه گذاری کرده و تبدیل به هفتمین سرمایه گذار بزرگ در این کشور شدند.
دوحه دیگر مقصد نخست وزیر هند بود. نکته جالب توجه آن است که آخرین سفر مودی به قطر در سال 2016 اتفاق افتاد بود. در جریان بازدید دولتمردان هندی از دوحه، طرفین بر سر گسترش روابط دوجانبه در حوزه انرژی، تجارت و سرمایه گذاری به بحث و تبادل نظر پرداختند. تنها چند روز پیش از برگزاری این نشست «قطر انرژی» از امضای توافقتامه‌ای با «پترونت» برای عرضه سالانه 7.5 میلیون متر مکعب گازمایع به مدت 20 سال به هند خبر داده بود. به گزارش «الخلیج اونلاین» در جولای 2023 وزارت بازرگانی و صنعت قطر اعلام کرد که حجم روابط اقتصادی دوحه- دهلی‌نو طی سال‌های 2021- 2022 با رشدی 33 درصدی به حدود 17.2 میلیارد دلار رسیده است.
قریب به شانزده سال پیش در جریان کنفرانس مشارکت عرب و هند طرفین بر سر افزایش سطح مبادلات تجاری و تقویت همکاریهای راهبردی به توافق رسیدند. برای هند منطقه خلیج فارس محلی برای تامین پایدار انرژی و مسیری برای انتقال کالاهای هندی به اروپا و آفریقا است. به گزارش «هندوبیزنس آنلاین» پس از روسیه؛ عراق، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، کویت، عمان و قطر دیگر تامین کنندگان انرژی هند هستند. علاوه بر این بنادر کشورهای عربی یکی از لنگرگاه‌های اصلی کشتی‌های هندی برای انتقال کالا به بازارهای خاورمیانه، اروپا و آفریقا محسوب می‌شود. در سوی مقابل هند به عنوان بزرگ‌ترین قدرت منطقه شبه‌قاره دارای پتانسیل‌های بی‌نظیری همچون نیروی کار ماهر- نیمه ماهر ارزان، زمین‌های وسیع و حاصل خیز، صنعت تقریبا توسعه یافته و توان نظامی پیشرفته است. چنین پتانسیل‌هایی این امکان را برای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس فراهم خواهد کرد تا شریکی جدید و متحد راهبردی در برابر سایر بلوک‌های منطقه‌ای (ایران، اسرائیل و ترکیه) پیدا کنند.
دهلی‌نو- ابوظبی به دنبال رسیدن به حجم روابط اقتصادی 100 میلیارد دلار تا سال 2027
هم‌پوشانی منافع و همسو بودن سیاست‌های راهبردی کشورهای حوزه خلیج فارس با هند مهم‌ترین عامل توسعه روابط این دو بلوک منطقه‌ای است. طی دو دهه اخیر با شکست نظم «تک قطبی» و ظهور قدرت‌های نوظهور در نقاط مختلف جهان سبب شده است تا هند و (اکثر) اعضای شورای همکاری خلیج فارس با دنبال کردن سیاست «موازنه مثبت» و «چند قطب گرایی» به دنبال تامین حداکثری منافع ملی خود باشند. قرار گرفتن هند، امارات و عربستان سعودی در سازمان بریکس و در عین حال همکاری دو کشور در قالب «گروه 20» مهم‌ترین نشانه آغاز دوران جدید در نظام بین‌الملل است. هم‌زمان با شکل گیری کریدور «آیمک» و برنامه ریزی هندی‌ها برای رسیدن به مدیترانه شرقی از طریق کشورهای حوزه خلیج فارس، موجب توسعه بیش از پیش روابط دوجانبه دهلی‌نو با کشورهای این منطقه شده است. البته این موضوع مانعی برای توسعه روابط راهبردی اعضای GCC با سایر قدرت‌های جهانی همچون چین، اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه نبوده است.
گروهی دیگر اما با رد نظر فوق معتقدند با آنکه نظم کنونی نظام بین‌الملل در وضعیت سیال قرار دارد و دولت‌ها سعی می‌کنند تا سبد شرکای خارجی خود را متنوع‌تر کنند اما در رقابت ژئواستراتژیک ایالات متحده آمریکا و چین، هند و شورای همکاری خلیج فارس در نهایت حامی واشنگتن بوده و در زمین قدرت‌های حافظ نظم موجود بازی خواهند کرد. در میان عده‌ای پارا فراتر گذاشته و از برنامه ریزی آمریکا برای مهار چین توسط هند سخن می‌گویند. به عبارت دیگر پتانسیل‌های ژئوپلیتیکی، جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی هند این فرصت را در اختیار غربی‌ها قرار خواهد تا از طریق ایجاد اتحاد راهبردی با دهلی‌نو بتوانند اژدهای سرخ را در محدوده اقیانوس آرام و اقیانوس هند مهار کنند. طرفداران این ایده با اشاره به حضور شرکت‌ها و سرمایه گذاران هندی در سواحل اقیانوسی عمان به دنبال اثبات این فرضیه هستند. البته با توجه به نوع مناسبات خارجی قدرت‌های نام برده به نظر می‌رسد دیدگاه نخست با واقعیت‌های میدانی قرابت‌های بیشتری داشته باشد.
محمد بیات
