دو دهه اخیر سال‌های سختی برای مردم آرژانتین بوده است. سال‌هایی همراه با افول عملکرد اقتصاد که به تورم و نرخ بیکاری بالا منجر شد. تورم‌های بالا و مستمر قدرت خرید خانوار آرژانتینی را نابود کرد، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود بیش از 61 درصد از کودکان و نوجوانان آرژانتینی در فقر زندگی می‌کنند.
دو دهه اخیر سال‌های سختی برای مردم آرژانتین بوده است. سال‌هایی همراه با افول عملکرد اقتصاد که به تورم و نرخ بیکاری بالا منجر شد. تورم‌های بالا و مستمر قدرت خرید خانوار آرژانتینی را نابود کرد، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود بیش از 61 درصد از کودکان و نوجوانان آرژانتینی در فقر زندگی می‌کنند. تنها درخصوص تورم، نرخ تورم سالانه منتهی به ماه نوامبر 2023 رقم 161 درصد نزدیک شد (دقیقا 160.9 درصد) که از ژوئن سال 1991 تاکنون بی‌سابقه بوده است. در مالیه دولت نیز اوضاع به‌سامان نبوده و چشم‌انداز مثبتی برای بازپرداخت وام 57 میلیارد دلاری که آرژانتین از صندوق بین‌المللی پول دریافت کرده وجود ندارد. این وام بزرگ‌ترین وام در تاریخ صندوق بین‌المللی پول است که یک کشور موفق به دریافت آن شده است. وضعیت بد اقتصادی که مردم آرژانتین در آن گرفتار آمده‌اند بهانه‌ای بود تا انتخابات ریاست‌جمهوری که در آبان‌ماه برگزار شد فرصتی برای رهایی از این وضعیت تلقی شود. نتایج انتخابات کمی غیرمنتظره بود. خاویر مایلی، نامزد راست افراطی که از قضا اقتصاد هم خوانده است به‌عنوان منتخب مردم قرار است سکان هدایت اقتصاد بحران‌زده آرژانتین را برعهده گیرد. مایلی که به دلیل اندیشه‌های راست افراطی و البته ویژگی‌های شخصیتی به ترامپ آرژانتین نیز شهرت یافته است از حامیان مکتب اتریش است؛ مکتبی که مخالفت شدید با هرگونه دخالت دولت در امر اقتصاد دارد و بر کاهش هزینه‌های دولت تاکید می‌ورزد.
مایلی با انبوهی از شعارهای هیجان‌انگیز در انتخابات به پیروزی رسیده و حالا قرار است با انجام اصلاحات گسترده، اقتصاد بیمار آرژانتین را درمان کند. وی که علت اصلی مصائب اقتصاد آرژانتین را مقررات بیش از حد و دست‌وپاگیر می‌داند قرار است با آزادسازی‌های گسترده که عموما مبتنی‌بر مقررات‌زدایی هستند اقتصاد بحران‌زده آرژانتین را به مسیر درست آن بازگرداند. اصلاحات گسترده و جنجالی مایلی و تیم او تعداد 300 اقدام را دربرمی‌گیرد که اخیرا از 30 مورد آنها رونمایی شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است:
– لغو قانون اجاره
– لغو قوانین کنترل قیمت
– لغو قانون ترویج صنایع.
– لغو قانون تبلیغات تجاری.
– لغو مقررات منع خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی.
– لغو بنگاه‌داری دولتی و خصوصی‌سازی آنها
– نوسازی سازوکار بازار کار برای تسهیل ایجاد اشتغال واقعی.
– اصلاح قانون گمرکی برای تسهیل تجارت بین‌المللی.
– لغو تعهدات تحمیل‌شده به کارخانه‌های قند درخصوص تولید شکر.
– اصلاح قانون مدنی و تجارت برای تقویت اصل آزادی قراردادی بین طرفین.
– مقررات‌زدایی از بخش گردشگری با حذف انحصار آژانس‌های مسافرتی.
تلاش ترامپ آرژانتین برای دلاریزه کردن اقتصاد
مقررات‌زدایی‌های گسترده دستور کار مهم مایلی و کابینه او برای نجات اقتصاد آرژانتین است؛ با این حال جنجالی‌ترین اقدام او را باید دلاریزه کردن اقتصاد آرژانتین نامید. وی بنا دارد با رسمیت بخشیدن به دلار آمریکا، بانک مرکزی آرژانتین را منحل کند و تغییرات گسترده‌ای در سیاستگذاری پولی و مالی اعمال کند. درخصوص دلاری کردن اقتصاد باید گفت آرژانتین اولین کشوری نیست که دست به این اقدام می‌زند. پیش از این، در منطقه آمریکای‌لاتین، کشورهایی نظیر اکوادور، پاناما، السالوادور و ونزوئلا نیز اقدامی مشابه را انجام داده‌اند اما نتایج نشان می‌دهد برخی از آنها صرفا در مهار تورم موفق بوده‌اند و این سیاست دستاورد قابل‌توجهی به‌ویژه در تثبیت اقتصاد کلان و تحریک رشد اقتصادی و کاهش فقر و نابرابری به ارمغان نیاورده است. تصمیم مایلی در دلاری کردن اقتصاد آرژانتین موافقان و مخالفان مختلفی دارد. نکته جالب حمایت استیو هانکه، اقتصاددان سرشناس از طرح مایلی است و اقدام او را درست ارزیابی می‌کند. در سمت مخالفان نیز پل کروگمن اقتصاددان و ستون‌نویس نیویورک‌تایمز وجود دارد که نسبت به دلاری کردن اقتصاد آرژانتین خوش‌بین نیست.
شوک‌درمانی یک‌شبه یا اصلاحات تدریجی؟
گرچه که هر کشوری و هر اقتصادی قصه‌ی مختص به خود را دارد و ارزیابی کامیابی یا عدم کامیابی سیاست‌ها را باید در بستر واقعیت‌های نهادی-سیاسی و اجتماعی آنها انجام داد، اما باید گفت نمی‌توان چشم‌انداز مثبتی برای مایلی و تیم او متصور بود. نسخه شفابخش مایلی چیزی است که در ادبیات علم اقتصاد به شوک‌درمانی (Shock Therapy) شهرت یافته است. مجموعه اقدامات 30 گانه‌ای که اخیرا توسط مایلی معرفی شده‌اند یک پیش‌نمایش از همین سیاست است. شوک‌درمانی مجموعه‌ای از اقدامات سریع است که به موجب آن بخش قابل‌توجهی از مقررات دولتی برداشته می‌شود، قیمت‌ها رهاسازی شده و خصوصی‌سازی‌های گسترده در دستور کار قرار می‌گیرد. این سیاست اما با مخاطرات زیادی همراه است. به موجب شوک‌درمانی فشار زیادی به مردم به‌ویژه طبقات پایین جامعه وارد می‌شود و ممکن است اقتصاد پیش از درمان شدن، به ورطه فروپاشی کشیده و به دنبال آن اساسا ساختار سیاسی نیز با فروپاشی مواجه شود. اینکه سرانجام شوک‌درمانی چه باشد به میزان تاب‌آوری جامعه بستگی دارد. اعتراضات خیابانی که پس از معرفی اقدامات اصلاحی صورت گرفته نشان می‌دهد مایلی و تیم او نباید روی تاب‌آوری مردم آرژانتین حساب ویژه‌ای باز کنند.
به‌طور کلی مایلی با دو چالش اساسی در مسیر پیشبرد سیاست‌های خود مواجه است. چالش نخست، نسخه‌ای است که برای اقتصاد آرژانتین پیچیده است. شوک‌درمانی قمار بر سر اندک توان باقی‌مانده در جان اقتصاد آرژانتین است. بسیاری بر این باورند که نسخه شوک‌درمانی مایلی امید چندانی برای موفقیت ندارد. رهایی از بحران‌های اقتصادی نیازمند صرف زمان و چینش دقیق سیاست‌های اصلاحی است و مسیری نیست که بتوان یک شبه آن را پیمود. بحران‌هایی که در طول چند دهه و به‌واسطه سوءمدیریت و سیاست‌های نادرست اقتصادی سربرآورده‌اند را نمی‌توان آنی و یک‌شبه حل کرد.
درس‌هایی از چین برای آرژانتین
اینکه اصلاحات اقتصادی باید در آرژانتین انجام شود موضوعی است که تقریبا اغلب اقتصاددانان بر سر آن متفق‌القولند اما اینکه این اصلاحات باید به‌صورت یک شبه و شوک‌درمانی صورت گیرد یا به‌صورت اصلاحات تدریجی، هر دو رویکرد مدافعان و مخالفان اسم‌ورسم‌داری در دنیا دارد. بسیاری از اقتصادانان همچون ایزابلا وبر معتقدند این اصلاحات باید به‌صورت تدریجی انجام شود.
ایزابلا وبر در کتاب «چین چگونه از شوک‌درمانی گریخت؟» نشان می‌دهد چین چگونه توانست بدون اعمال شوک درمانی و تنها از مسیر گام به گام اصلاحات به سمت بازاری شدن و توسعه اقتصادی حرکت کند و درنهایت علاوه‌بر حل چالش عائله‌مندی و ناکارآمدی دولت به کارگاه بزرگ تولید در جهان نیز تبدیل شود. به‌عنوان مثال رهبران وقت حزب کمونیست چین در ابتدای دوران اصلاحات همزمان با برداشتن گام‌های اصلاحی پرداخت یارانه به اقشار ضعیف را ادامه دادند؛ چراکه اعتقاد داشتند نتیجه اصلاحات در میان‌مدت و بلندمدت بروز خواهد یافت و تا آن زمان باید حمایت‌ها از طبقات آسیب‌پذیر (حتی به شکل ناکارآمد) ادامه یابد. چالش دوم، نبود اجماع نظر مابین نهادهای تصمیم‌ساز در آرژانتین است. بسیاری از انجمن‌ها و اتحادیه‌ها بلافاصله پس از صدور فرمان مایلی و معرفی اقدامات اصلاحی دست به اعتراضات خیابانی زدند. در این بین حتی برخی از افراد سرشناس و روسای احزاب کوچک‌تر که در دور دوم انتخابات آرژانتین از مایلی حمایت کرده بودند هم مخالفت خود با طرح مایلی را رسما اعلام کردند. تمامی اینها نشان می‌دهد مایلی و کابینه او مسیری سخت و ناهموار در به کرسی نشاندن ایده‌های خود دارند. اهمیت نبود اجماع‌نظر در زمان اجرای اصلاحات اقتصادی را نباید نادیده گرفت. در نبود اجماع‌نظر مابین نهادها و افراد تصمیم‌گیر، حتی سیاست‌های به‌درستی طراحی‌شده نیز محکوم به شکست هستند. موفقیت مایلی در به ثمر رساندن اصلاحات وابستگی بسیار بالایی به هنرمندی او در طراحی برنامه اصلاحات و همراه کردن سایر قوای تصمیم‌گیر دارد. طراحی این مسیر تعیین‌کننده اصلی در کامیابی یا ناکامی اوست. مسیری که بعید است شوک‌درمانی مشخصه اصلی آن باشد.
سیدمقداد ضیاتبار
