سفر رئیس‌جمهوری کوبا در راستای سیاست دولت سیزدهم برای گسترش همکاری‌ها با آمریکای‌لاتین قابل‌تحلیل است و انتظار می‌رود مناسبات سیاسی و اقتصادی میان تهران- هاوانا پس از ۴ دهه روابط مستمر، در این سفر بیش از پیش گسترش یافته و روند تحقق توافق‌نامه‌های سفر اخیر رئیس‌جمهوری کشورمان به کوبا نیز بررسی و دنبال شود.
«شما نه با تفنگ، که با اندیشه و فرهنگ و میهن‌پرستی خود توانستید بزرگ‌ترین ژاندارم منطقه را سرنگون کنید. اما یک شاه هنوز در جهان باقی است. این شاه امپریالیسم است که در نزدیکی وطن من ریشه دوانده است. این شاه استثمارگر است و می‌خواهد نظام خود را بر تمام جهان تحمیل کند و آن را به ظلم بکشاند. اما همانطور که شاه ایران سرنگون شد، این شاه هم شکست خواهد خورد. ما با قدرت بزرگی روبرو هستیم که با وجود اینکه همه رسانه‌های جمعی را تحت کنترل خود دارد و قدرت اقتصادی و نظامی برتری دارد، اما در نبرد ایدئولوژیک و اخلاقی با مردم ما شکست خورده است».
عبارت‌هایی که خواندیم، سخنرانی فیدل کاسترو رهبر انقلابی فقید کوبا در سفر سال ۲۰۰۱ به ایران و در محل دانشگاه تهران بود. اکنون با گذشت ۲۱ سال، میگل دیاز کانل (Miguel Mario Díaz-Canel y Bermúdez) رئیس‌جمهوری کوبا عازم ایران شده است. رئیس‌جمهوری کوبا که مقام دبیری اول کمیته مرکزی حزب کمونیست این کشور را نیز برعهده دارد به دعوت آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری کشورمان راهی تهران شده و این سفر پس از میزبانی دولت هاوانا از رئیس‌جمهوری کشورمان در اواخر خرداد ماه گذشته انجام می‌شود. رئیس‌جمهوری کنونی کوبا فروردین ماه امسال از سوی مجلس ملی این کشور برای دومین دوره پنج ساله در سمت خود ابقا شد. وی پیشتر در آوریل ۲۰۱۸ به عنوان رئیس‌جمهوری منتخب و جانشین رائول کاسترو برادر فیدل کاسترو شد.
۴۴ سال روابط بی‌وقفه
هشتم اوت ۲۰۲۳ (۱۷ مرداد ۱۴۰۲) ۴۴ سالگی روابط دیپلماتیک میان کوبا و ایران بود. کوبا و جمهوری اسلامی ایران از هشتم اوت ۱۹۷۹، روابط دیپلماتیک خود را بدون هیچ وقفه‌ای حفظ کرده‌اند و برآیند مناسبات دوجانبه نشان می‌دهد که در حال حاضر نیز دو کشور قصد دارند روابط اقتصادی خود را به سطح روابط دیپلماتیک برسانند.
روابط میان کوبا و ایران پس از انقلاب ۱۹۷۹ ایران آغاز شد و به این ترتیب، کوبا یکی از نخستین کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت. اقدام کوبا در به رسمیت شناختن جمهوری اسلامی پس از پیروزی یک انقلاب تاریخی، مطلع روابط دوستانه میان دو کشوری بود که با وجود فاصله جغرافیایی هزاران کیلومتری، در طول چهار دهه گذشته به طور مداوم از یکدیگر حمایت کرده و مذاکرات میان آن‌ها بر اساس منافع مشترک ادامه دارد.
روابط رو به رشد از ۴ دهه پیش تا کنون
طی چهار دهه گذشته ایران و کوبا قراردادها و مبادلاتی را در زمینه‌هایی مانند انتقال محصولات بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، صنعت داروسازی و امنیت غذایی امضا و به ثمر رساندند.
روابط با افت‌وخیزهای متفاوت ادامه داشت تا اینکه آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی در سال جاری و به‌عنوان آخرین مقصد از تور آمریکای‌لاتین خود وارد هاوانا شد؛ در جریان این دیدار، شش سند همکاری میان مقام‌های دو کشور به امضا رسید. این تفاهم‌نامه‌ها در حوزه‌های قضایی، همکاری‌های جامع سیاسی، مناسبات گمرکی و مشارکت در حوزه فناوری اطلاعات بود که به امضای مقام‌های عالی‌رتبه ایرانی و کوبایی رسید.
در یکی از تازه‌ترین رویدادها (۱۵ تا ۲۰ آبان)، سی‌ونهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کوبا درحالی با مشارکت ۶۳ کشور و با حضور ۸۴۴ شرکت کوبایی و خارجی در مرکز نمایشگاهی اکسپو کوبا در هاوانا پایتخت این کشور برپا شد که شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در حوزه‌های فناوری اطلاعات و زیرساخت، انرژی‌های تجدیدپذیر و زیست‌فناوری در این نمایشگاه حضور یافتند. رئیس‌جمهوری کوبا ضمن بازدید از دستاوردهای شرکت‌های دانش بنیان ایرانی، از حضور این شرکت‌ها در نمایشگاه بین‌المللی کوبا تشکر کرد و گفت: دولت کوبا آماده انجام اقدامات لازم برای تسهیل ورود کالاهای ایرانی است.
براساس اعلام معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، در روز سوم این نمایشگاه که روز اختصاصی ایران بود، مدیران و شرکت‌های کوبایی در پاویون ایران حضور یافتند. همچنین نشست تجاری و جلسات B۲B بین شرکت‌های دو طرف برگزار و به انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی منجر شد.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس‌جمهوری فضای تعامل و تبادلات علمی و فناوری بین ایران و کوبا را بسیار مثبت ارزیابی کرد و گفت: بخش‌های بهداشت و سلامت، دارو، آب، انرژی، مدیریت پسماند و مقابله با تاثیرات تغییرات اقلیمی حوزه های اولویت دار همکاری تهران – هاوانا است.
وی تشکیل کمیته مشترک فناوری بین دو کشور را ابتکاری مناسب در این راستا توصیف و درخواست کرد مرکز نوآوری و فناوری مشترک ایران و کوبا به‌عنوان نقطه تماس شرکت‌های فناوری دو کشور در کوبا تشکیل شود.
چنان که وزیر علم، فناوری و محیط زیست کوبا به تازگی از تدارک برگزاری یک نمایشگاه بزرگ در سال ۲۰۲۴ خبر داد، زمینه برای عرضه خدمات و محصولات شرکت‌های توانمند دانش بنیان ایرانی فراهم بوده و شاهد تقویت هرچه بیشتر روابط در این حوزه خواهیم بود.
رئیس دولت کوبا در تهران
پس از مراسم استقبال رسمی و معارفه هیئت‌های همراه، ملاقات خصوصی روسای دو کشور، نشست مشترک هیات‌های عالی‌رتبه و مراسم امضای اسناد و تفاهمنامه‌های همکاری برگزار می‌شود و سپس دو رئیس‌جمهوری در نشست مطبوعاتی مشترک نتایج و دستاوردهای رایزنی‌های فیمابین را تشریح خواهند کرد.
میگل دیاز کانل در جریان این سفر علاوه بر دیدار رسمی با آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی دیدارهایی نیز با برخی مقام‌های عالی‌رتبه کشورمان خواهد داشت و از نمایشگاه توانمندی‌ها و آخرین دستاوردهای فناورانه جمهوری اسلامی ایران و نیز انستیتو پاستور که در عرصه‌های پزشکی و دارویی با کوبا همکاری دارد، بازدید خواهد کرد.
پیرو سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه گذشته به آمریکای لاتین، ارتباطات ایران و کوبا توسعه یافت و زمینه‌های همکاری مشترک شکل گرفت و باید توجه داشت اینکه رئیس‌جمهوری کوبا در راس هیاتی بلندپایه از مقام‌های سیاسی و اقتصادی وارد تهران می‌شود، نشان‌دهنده روابط مطلوب میان دو کشور است و انتظار می‌رود روابط سیاسی و اقتصادی در این سفر بیش از پیش گسترش یابد.
استقبال مکرر مقام‌های دولت سیزدهم از بسط روابط با آمریکای لاتین از جمله کوبا، از تلاش ایران برای تقویت حضور در این منطقه و تجدید اتحادها در راستای حرکت جهان به سمت چندجانبه‌گرایی خبر می‌دهد. چنان که حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان پیشتر گفت: ایران و کوبا از پیشگامان توسعه همگرایی منطقه‌ای هستند که می‌توانند فرصت حضور یکدیگر در ائتلاف‌های شکل‌گرفته در دو سوی کره‌زمین را فراهم سازند.
در حالی که ایران و کوبا هدف تحریم‌های واشنگتن هستند، دو کشور در ترسیم مسیر خود در معماری جدید بین‌المللی، مشارکت فعالانه با جنوب جهانی را برگزیده و از برقراری روابط با سایر کشورها طبق ظرفیت‌های موجود خود استقبال می‌کنند.
نکته حائز اهمیت اینکه، برآیند تحولات اخیر نشان می‌دهد که سفر رئیس‌جمهوری کوبا به آمریکای لاتین به فاصله کمتر از ۲۴ ساعت از دویستمین سالگرد سیاست مداخله‌جویانه تاریخی آمریکا موسوم به «دکترین مونرو»، نشانه دیگری از شکست پروژه آمریکایی برای تحمیل هژمونیسم علیه این کشور آمریکای لاتین و به انزوا کشاندن دولت‌های تحت تحریم است. کسب حمایت متحدان در عرصه بین‌المللی و ایجاد اتحادهای راهبردی از جمله پیام‌های سفر رئیس‌جمهوری کوبا به کشورمان خواهد بود.
آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی پیشتر با ضروری دانستن ارائه طرحی جدید برای همکاری‌های اقتصادی توسط کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و کوبا، بخش‌های نیروگاهی و معادن را از جمله حوزه‌هایی دانست که دو کشور می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند و امید می‌رود سفر بالاترین مقام سیاسی کوبا، همکاری‌ها در این حوزه‌ها علاوه بر سایر موضوعات همکاری از جمله بخش‌های بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و بهداشت و درمان با کوبا را رقم زند.
ایران و کوبا در چهار دهه اخیر از سطح بالای روابط سیاسی برخوردار بودند و از جمله پرسش‌هایی که مطرح بود، دلیل سطح پایین‌تر روابط اقتصادی با وجود این روابط دیپلماتیک بود. پاسخ به این مساله را باید در فقدان آگاهی دو کشور از توانمندی‌های یکدیگر جست‌وجو کرد؛ روندی که دولت سیزدهم تلاش کرده تا در همکاری با طرف کوبایی، آگاهی در این زمینه را ارتقا دهد.
چنان که ایران فراتر از نگاه منطقه‌ای، عرضه محصولات و توانمندی‌های خود را دورتر از مرزهای منطقه‌ای و در مناطقی از جمله آمریکای لاتین با بازار چشمگیر آن با قدرت بیشتری دنبال کند، کوبا از جمله کشورهایی است که بر پایه روابط دوستانه دیرینه می‌تواند تاثیر چشمگیری بر حضور بیشتر ایران در این منطقه داشته باشد.
