جنگ در خاورمیانه روابط روسیه و ترکیه را تقویت می کند!

خلاصه تحلیل؛

1. این تحلیل روابط روسیه و ترکیه را با توجه به جنگ اسرائیل و فلسطین به عنوان یک متغیر فعال بررسی کرده‌است. تحلیلگر کارنگی بر این باوراست که ترکیه و روسیه هر دو واکنشی مشابه به جنگ داشته‌اند و نشانه‌ای مثبت برای تنش‌ها میان دو کشور است.
2. دیدار پوتین و اردوغان در 4 سپتامبر هرچند نتیجه مشخصی نداشت، اما پیام مثبتی از رابطه دو کشور به دنیا مخابره کرد و پس از آن روابط اقتصادی هم رونق گرفت تا حدی که روابط اقتصادی دو کشور بیش از 80 درصد افزایش یافت.
3. اما همچنان اختلافات سیاسی دو کشور بر سر مسائل سوریه، لیبی، قره‌باغ و… ادامه داشت. تا اینکه پس از جنگ اسرائیل و فلسطین هر دو در یک اردوگاه قرار گرفتند و همین امر باعث شد که روابط دوکشور روبه گرمی پیش‌بینی شود.
4. روسیه و ترکیه قائل به طرح دودولتی هستند و بر این باورند که باید فلسطین مستقل با اسرائیل در صلح و امنیت همزیستی کند.
5. هر دو از حماس حمایت می‌کنند و این باعث تضعیف روابط با اسرائیل شده و کارنگی این معلول را علتی بر عدم تولنایی دو کش.ر برای میانجی‌گری می‌داند.
6. رویکرد دوکشور نسبت به حماس باعث تقویت روابط با ایران شده‌است. صفت قابل توجهی که کارنگی در باره ایران به کار برده است، «ایران امن» است.
7. انگیزه دو کشور برای این حمایت متفاوت است، روسیه به دنبال رهبری جهان جنوب است و ترکیه آرزوی دیرین خود یعنی، رهبری جهان اسلام را دنبال می‌کند.
8. کارنگی حمایت روسیه و ترکیه از حماس را در مقابل اردوگاه غرب بی‌فایده دانسته و بر این باور است که روسیه نمی‌تواند ترکیه را در کمپین ضدغربی خود راه دهد زیرا هنوز ناتو برای ترکیه بیش از هرچیزی اهمیت دارد و ترکیه روابط خود با اعضای ناتو را برهرچیزی ترجیح می‌‌دهد. در نتیجه گرمی رابطه روسیه و ترکیه موقتی خواهد بود و هیچ تضمینی برای آن آینده آن وجود ندارد.

حمایت مشترک از حماس احتمالا به معنای روابط دیپلماتیک بهتر بین مسکو و آنکارا است. اما هرگونه گرم شدن روابط فقط به خاطر موقعیت کنونی خواهد بود. به نظر می رسد که آخرین دوره تنش میان روسیه و ترکیه به پایان رسیده است. همین چند ماه پیش بود که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه خطوط قرمز مسکو را در قبال اوکراین مورد بررسی قرار داد. اکنون دولت های روسیه و ترکیه هر دو دقیقاً به یک شیوه به جنگ در خاورمیانه پاسخ داده اند: چوبی برای ضربه زدن به اسرائیل و حامیان غربی آن!

مسکو و آنکارا با یافتن خود در یک سمت موانع، احتمالاً به دنبال تقویت روابط خود با همسو کردن مواضع خود در مورد مسائل منطقه ای خواهند بود. اردوغان در تابستان امسال تصمیماتی گرفت که کرملین آنها را خصمانه می دانست. در جریان سفر ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به استانبول، رهبر ترکیه گفت که اوکراین «لایق» عضویت در ناتو است. علاوه بر این، اردوغان پنج فرمانده هنگ آزوف اوکراین را که تحت شرایط مبادله اسیران روسیه و اوکراین در ترکیه بودند به کیف تحویل داددرآن موقع، کرملین مشغول ضدحمله اوکراین و شورش گروه مزدور واگنر بود و مجبور شد به اعتراضات شفاهی مقامات ارشد اکتفا کند. تنها پاسخ جدی روسیه، عقب نشینی از توافق غلات دریای سیاه علیرغم تلاش های اردوغان برای مذاکره برای تمدید آن بود.

در حالی که آنکارا درک می کرد که مسکو در موقعیت آسیب پذیری قرار دارد، اردوغان فقط خطوط قرمز مسکو را بررسی کرد . او سعی میکرد روابط دوجانبه را  بدتر نکند. اردوغان موافقت کرد در 4 سپتامبر به تفرجگاه سوچی در دریای سیاه روسیه برود تا با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کند، اگرچه برنامه اولیه این بود که پوتین به ترکیه برود. علیرغم انتظارات، گفتگوها توافق غلات را احیا نکرد و در واقع هیچ نتیجه قابل توجهی به همراه نداشت. نتیجه اصلی، سیگنالی به جهان بود که روابط مسکو و آنکارا در وضعیت خوبی قرار دارد.

داده های اقتصادی شفافیت دوستی را ثابت میکند. حجم مبادلات تجاری بین روسیه و ترکیه در سال 2022 بیش از 80 درصد افزایش یافت و به 62 میلیارد دلار رسید و روسیه بزرگترین منبع واردات ترکیه شد . انتظار می رود ارقام امسال حتی بیشتر از این باشد.

با این حال، سیاست خارجی همواره با اختلافات مداوم بر سر سوریه، لیبی و منطقه مورد مناقشه قفقاز جنوبی قره باغ کوهستانی  درگیر بوده است. با این حال، روسیه و ترکیه در سال های اخیر موفق به جلوگیری از برخورد علنی شده اند. اکنون، با شعله ور شدن درگیری اسرائیل و فلسطین، آنها خود را در یک اردوگاه می بینند: چیزی که هرگز در هیچ مسئله مهم بین المللی دیگری وجود نداشته است، و باعث می‌شود بسیاری  پیش بینی کنند که روابط بین دو کشور به سرعت گرم خواهد شد.

در قرائت کرملین از تماس تلفنی اردوغان و پوتین در 24 اکتبر در مورد جنگ اسرائیل و حماس آمده است که مسکو و آنکارا “عملاً دارای مواضع متداخل هستند که بر اجرای راه حل شناخته شده دو دولتی متمرکز شده است که ایجاد یک راه حل را فراهم می کند. فلسطین مستقل با اسرائیل در صلح و امنیت همزیستی می کند.

در حالی که مواضع آنها ممکن است مشابه باشد، انگیزه های آنها بسیار متفاوت است. وقتی واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل می گوید که اسرائیل به عنوان یک قدرت اشغالگر حق دفاع از خود را ندارد، او در تلاش است روسیه را به عنوان یکی از رهبران به اصطلاح جنوب جهانی معرف میکند .در مقابل اردوغان آرزوی رهبری جهان اسلام را دارد.

حمایت آشکار روسیه از حماس یک پدیده نسبتاً جدید و پیامد مستقیم تهاجم گسترده به اوکراین است. به طور خاص، تهاجم منجر به سرد شدن روابط با اسرائیل و گرم شدن روابط با ایران، یکی از حامیان اصلی حماس شد. پیش از حمله 7 اکتبر به اسرائیل، مشاهده هیئت های حماس در مسکو می توانست به عنوان تلاش روسیه برای میانجیگری بین جناح های فلسطینی تعبیر شود. با این حال، اکنون اسرائیل چنین تماس هایی را بسیار متفاوت می داند. روسیه که در اتحاد با ایران امن است، بی تفاوت است.

از سوی دیگر اردوغان مدت‌هاست که از حماس حمایت می‌کند و به جنگجویان حماس اجازه اقامت در ترکیه را می‌دهد و به آنها پاسپورت ترکیه می‌دهد. رئیس جمهور ترکیه خود از محافل اسلام گرا بیرون آمده است و حمایت از حماس برای او از نظر ایدئولوژیکی مهم است. در روزهای اول جنگ کنونی، اردوغان سعی کرد بین اسرائیل و حماس رفت و آمد کند (برخی گزارش‌ها حاکی از اخراج او رهبران حماس از استانبول بود). اما او به زودی این تاکتیک را کنار گذاشت و تصمیم گرفت از «برادران فلسطینی» حمایت کامل کند. راههای مختلف مسکو و آنکارا را به یک تصمیم برای قربانی کردن روابط با تل آویو رسانده است، که به این معنی است که هیچ یک نمی توانند میانجی در مناقشه فعلی باشند. پیشنهاد اخیر ترکیه برای ایجاد گروهی از ضمانت ها برای تسهیل حل و فصل جنگ غیرقابل تحقق به نظر می رسد. حتی مسکو نیز نسبت به این ایده بی علاقه بود.

در عین حال، تعامل هیچ یک از این دو کشور با حماس مؤثر نبوده است. با وجود ارتباط با رهبری سیاسی این گروه، نه روسیه و نه ترکیه موفق به آزادی گروگانی نشده اند. این در تضاد با تلاش‌های موفق‌ مصر و قطر است که با شاخه نظامی حماس در غزه در تماس هستند. با این وجود، رویکرد آنها به روسیه و ترکیه اجازه می دهد تا انتقادات مکرری را به غرب وارد کنند که برای مخاطبان داخلی آنها مهم است. پوتین با متهم کردن ایالات متحده به دامن زدن به هرج و مرج در خاورمیانه، روایت خود را مبنی بر اینکه غرب سرچشمه همه بدبختی ها در روسیه و جهان گسترده تر است، تقویت می کند. به همین ترتیب، انتقاد اردوغان از غرب به دلیل تلاش برای آغاز جنگ بین مسیحیت و اسلام، احساسات شدید ضد ناتو را در ترکیه جلب می کند.

با این حال، چنین لفاظی هایی از سوی اردوغان به این معنا نیست که او می خواهد رابطه خود با ناتو را از بین ببرد. تصادفی نبود که تنها دو روز قبل از ایراد سخنرانی عصبانی در حمایت از حماس، اردوغان لایحه ای را به پارلمان ارائه کرد که عضویت سوئد در ائتلاف نظامی غربی را تایید می کرد: چیزی که ترکیه قبلاً در برابر آن مقاومت کرده بود!

بنابراین بعید است کرملین بتواند ترکیه را به نمایندگی از جنوب جهانی در کمپین ضدغربی خود استخدام کند. اگر اردوغان نیاز به وفاداری به شرکای خود در ناتو داشته باشد (مانند رای عضویت سوئد)، این کار را بدون حتی یک نگاه عقب مانده به مسکو انجام خواهد داد.

توافق بر سر درگیری اسرائیل و حماس به این معنی است که همکاری دیپلماتیک بین روسیه و ترکیه – به عنوان مثال، بر سر قفقاز جنوبی و سوریه – افزایش خواهد یافت. اما هرگونه گرم شدن روابط، موقتی خواهد بود و هیچ تضمینی در برابر اختلافات آینده نخواهد داشت.

https://carnegieendowment.org/politika/91020

منبع: موسسه کارنگی

ترجمه: دنیای تحلیل

نویسنده:روسلان سلیمانوف