دنیای تحلیل: کارنگی با این پیش‌فرض که روابط روسیه با غرب تضعیف شده است به سراغ تحلیل تاثییر خاورمیانه بر وضعیت سیاسی و اقتصادی روس‌ها رفته‌است. تحلیلگرکارنگی بر این باور است که تضعیف روابط روسیه با اروپا به خصوص پس از حمله به اوکراین، روسیه را محبور کرد که خاورمیانه را به عنوان جایگزین انتخاب کند. کشورهای خاورمیانه هم سعی کردند حس نیت خود را نسبت به روس‌ها نشان دهند. مثلا ایران، پس از جنگ روسیه با اوکراین به یکی از متحدین نظامی این کشور تبدیل شد و کشورهایی مانند امارات متحده عربی، عربستان سعودی، ترکیه و.. از شرکای اقتصادی این کشور محسوب می‌شوند. در نتیجه روابط نزدیک روسیه با خاورمیانه‌ای‌ها، پیش‌بینی می‌شود واکنش او نسبت به فجایع جنگ غزه همسو با کشورهای اسلامی باشد. اگرچه لفاظی های مقامات روسیه هنوز آشکارا ضداسرائیلی نیست، اما پیامدهای این همسویی، جهان را شوکه کرده است؛ به طوری که گروهی از تظاهرکنندگان خشمگین با شعارهای ضداسرائیلی در قفقاز شمالی روسیه به هتل ها و فرودگاه ها حمله کردند. کارنگی همچنین پیش‌بینی می‌کند که خاورمیانه تاثییرات اجتماعی گسترده‌ای بر روسیه خواهد داشت و در حال تبدیل شدن به یک آسانسور اجتماعی در روسیه می‌باشد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه فعالانه از شیوه های حقوقی و بوروکراتیک غربی – عمدتاً اروپایی – وام گرفت. اکنون که به نظر می رسد مسیر اروپا به طور کامل بسته شده است، خاورمیانه به سرعت به عنوان یک مسیر جایگزین در حال ظهور است.
پس از تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین و به دنبال آن گسست مسکو با غرب، خاورمیانه شروع به ایفای نقش فزاینده ای در سیاست و اقتصاد روسیه کرده است. تجارت با کشورهای خاورمیانه در حال رونق است. کریدورهای حمل و نقل جدید از طریق آنها به سمت روسیه ساخته می شود. و صدها هزار روس که از جنگ گریخته و بسیج شده و به منطقه نقل مکان کرده اند. همه اینها به این معنی است که نفوذ خاورمیانه به طور فزاینده ای در روسیه احساس می شود.
روسیه در سال 2015 ، با ورود دولت به جنگ داخلی سوریه وارد صحنه خاورمیانه شد. با این حال، تا سال 2022، خاورمیانه تنها یکی از چندین خط حامل های متعدد در سیاست خارجی روسیه بود. جنگ مسکو علیه اوکراین همه چیز را تغییر داد. انزوای حاصل از غرب، روسیه را مجبور کرد که فوراً به دنبال شرکای جایگزین در حوزه های مختلف باشد و تنها یک سال بعد، کشورهای خاورمیانه برای مسکو از نظر اهمیت پس از چین در رتبه دوم قرار گرفتند.
بزرگترین جهش در روابط تجاری و اقتصادی با ترکیه صورت گرفته است. گردش تجاری در سال ۲۰۲۲ تقریبا دو برابر شد و به بیش از ۶۰ میلیارد دلار رسید: اما باز هم روسیه با چین تجارت بیشتری دارد. ترکیه همچنین به شریکی ضروری برای روسیه در طیف گسترده ای از حوزه های دیگر، از سفرهای هوایی گرفته تا واردات فن آوری پیشرفته تبدیل شده است.
ایران ثابت کرده است که متحد نظامی مهمی برای روسیه در مناقشه اوکراین است. علاوه بر هواپیماهای بدون سرنشین کامیکازه، ایران زره، کلاه ایمنی ، گلوله، راکت برای پرتاب موشک و مهمات نیز در اختیار روسیه قرار داده است.
اهمیت امارات متحده عربی نیز به شدت افزایش یافته است. نه تنها گردش مالی تجاری در سال ۲۰۲۲ با ۶۸ درصد افزایش به ۹ میلیارد دلار رسید، بلکه این کشور به یک حلقه مهم در زنجیره واردات موازی لوازم الکترونیکی – بالاتر از همه، میکروچیپ های حیاتی – و همچنین یکی از مقاصد اصلی برای مهاجرت یا سفر ساده به خارج از کشور تبدیل شده است.
در همین حال، مسکو اکنون در حال هماهنگ کردن استراتژی صادرات نفت و رویکردهای خود در قبال درگیری های خاورمیانه با عربستان سعودی است. در نهایت، نیروهای روسی سوریه را ترک نکرده اند: هنوز تنها پایگاه نظامی روسیه در خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق است. مسکو خواه ناخواه و خواه ناخواه مشارکت مستقیمی در حل مناقشه طولانی مدت سوریه دارد.
در حال حاضر تمام پروژه های بزرگ روسیه در خاورمیانه در حال اجرا است و یا در آینده نزدیک راه اندازی خواهد شد. این موارد شامل کریدور حمل و نقل شمال – جنوب از طریق آذربایجان و ایران به اقیانوس هند و یک مرکز گاز در ترکیه است.
یکی از عناصر جدید در روابط روسیه با خاورمیانه، ظهور جمعیت عظیم روس در منطقه است. در سال ۲۰۲۲ ترکیه و امارات متحده عربی جزو ده مقصد برتر روس ها بودند که پس از شروع جنگ تصمیم به مهاجرت گرفتند. آمار دقیقی از تعداد افرادی که مهاجرت کرده اند وجود ندارد، اما ترکیه به تنهایی در سال گذشته بیش از ۱۵۰ هزار مجوز اقامت برای اتباع روسیه را صادر کرده است. در سال ۲۰۲۳، به دست آوردن یا تمدید آن ها بسیار دشوارتر شد، اما تعداد روس ها در این کشور هنوز بسیار بیشتر از سال پیش از جنگ است.
امارات متحده عربی نه تنها در تعداد گردشگران و مهاجران روسی در سال های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، بلکه در تعداد شرکت های ثبت شده توسط روس ها نیز شاهد افزایش قابل توجهی بوده است. مقصد کلیدی دیگر اسرائیل بود که بیش از ۶۰ هزار روس از ابتدای ۲۰۲۲ تا اواسط ۲۰۲۳ به آن گریختند. در مجموع، جنگ در اوکراین منجر به مهاجرت چند صد هزار روس برای زندگی در خاورمیانه شد.
بنابراین، تعجب آور نیست که پوشش رسانه های روسیه از درگیری های خاورمیانه افزایش یافته است. آخرین درگیری بین اسرائیل و حماس نشان داد که مسکو دیگر توان نشستن روی حصار را ندارد و کرملین به طور فزاینده ای خود را با کشورهای اسلامی خاورمیانه همسو می کند. این موضوع باتوجه به اهمیت روزافزون آن ها برای روسیه تصادفی نیست.
اگرچه لفاظی های مقامات روسیه هنوز آشکارا ضداسرائیلی نیست، اما پیامدهای این همسویی، جهان را شوکه کرده است؛ به طوری که گروهی از تظاهرکنندگان خشمگین با شعارهای ضداسرائیلی در قفقاز شمالی روسیه به هتل ها و فرودگاه ها حمله کردند.
گسترش ارتباطات در سطوح مختلف، پراکندگی گسترده روس ها و افزایش نقش منطقه برای روسیه همه به این معناست که فرهنگ خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری از جمله در تجارت و امور مالی به روسیه نفوذ خواهد کرد. یک آزمایش دو ساله بانکداری اسلامی در روسیه در ۱ سپتامبر انجام شد. مولفه اقتصادی این پروژه مشکوک است، اما اهمیت نمادین آن غیرقابل انکار است. مقامات روسیه نیز اکنون به طور فزاینده ای با خاورمیانه در تماس هستند، به این معنی که این نفوذ در نهاد های دولتی نیز احساس خواهد شد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه فعالانه از شیوه های حقوقی و بوروکراتیک غربی – عمدتاً اروپایی – وام گرفت. اکنون که به نظر می رسد مسیر اروپا به طور کامل بسته شده است، جایگزین های دیگری به جای آن در حال ظهور هستند. مدرنیزاسیون اقتدارگرایانه در عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر ممکن است در روسیه به عنوان تجربه ای قابل تقلید تلقی شود، بدون در نظر گرفتن تجربه ایران در دور زدن تحریم ها، که کارشناسان و مقامات روسی با جدیت در طول سال 2022 مطالعه کردند.
با توجه به چرخش شدید رژیم پوتین به سمت ارزش‌های سنتی، مسکو ممکن است بر این باور باشد که درباره نگرش به خانواده، مذهب و نقش زنان در جامعه چیزهایی از خاورمیانه الگو بگیرد. نسبت رو به رشد مسلمانان در جمعیت روسیه به دلیل جمعیت و مهاجرت، خاک حاصلخیزتری را برای وام گرفتن از شیوه های خاورمیانه ایجاد می کند.
سرانجام، برای روس‌هایی که در آنجا زندگی می‌کنند، خاورمیانه در حال تبدیل شدن به یک آسانسور اجتماعی است. با توجه به اینکه تجارت و دولت از غرب به ترکیه، امارات متحده عربی و ایران تغییر جهت داده اند، متخصصان جوان نیز در جستجوی شغلی بین المللی به آنجا می روند. تقاضا باعث ایجاد عرضه می شود، به این معنی که در سال های آینده دانش آموزان زیادی مشتاق مطالعه این قسمت از جهان خواهند بود. عصر جدید می تواند موجی از عرب شناسان، ایرانی گرایان و ترک شناسان با استعداد روسی را به وجود آورد. با این حال، این تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که آموزش عالی و دانشگاه – که قبلاً به دلیل فرار مغزها تضعیف شده‌اند – به طور کامل توسط اقتدارگرایی حاکم بر خاورمیانه و روسیه، سرکوب نشود.
https://carnegieendowment.org/politika/91028
منبع: موسسه کارنگی
ترجمه: دنیای تحلیل
نویسنده: نیکیتا اسماگین
