مختصات دالان هند، خاورمیانه، اروپا

اجلاس سران جی ۲۰، امسال در هند و در سایه پر رنگ تحولات جنگ روسیه و اوکراین برگزار شد. یکی از اتفاق مهم و پرحاشیه این اجلاس که بدون حضور روس ها برگزار شد، روز دوم اجلاس یعنی ۹ سپتامبر (شنبه) با رونمایی از یک کریدور جدید از هند تا فرانسه همراه بود. در زمان اعلام این کریدور نماینده چین در سالن اجلاس حضور نداشت.

جزئیات کریدور هند، خاورمیانه، اروپا

براساس گزارش طراحان این مسیر ترانزیت، کریدور جدید مدنظر آنها جریان انرژی، تجارت و ارتباطات دیجیتال را افزایش خواهد داد و به مقابله با کسری زیرساختی که مانع رشد کشورها با درآمد پایین و متوسط می شود، می پردازد و طبق ادعای طراحان آن به کاهش تنش ها و بی ثباتی در خاورمیانه و در نتیجه بهبود امنیت منطقه می شود. هدف این طرح ادغام مسیرهای راه آهن و اتصالات بندری، از هند تا اروپا، عبور از امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن، سرزمین های اشغالی و در نهایت فرانسه اعلام شده است.

به گفته یکی از نمایندگان کمیسیون اروپا، این ادغام علاوه بر تسریع حرکت کالا در این مناطق، بر پیشرفت زیرساخت های انرژی، تسهیل تولید و حمل و نقل هیدروژن سبز سازگار با محیط زیست به همه کشورهای شرکت کننده تمرکز خواهد کرد. به عنوان بخشی از این طرح، پیش بینی هایی برای بهبود ارتباطات از راه دور و اتصال داده از طریق استقرار یک کابل جدید زیر دریا که کل منطقه را به هم متصل می کند، وجود دارد.

این مسیر که از بندر های هند شروع می شود، از مسیر دریا به بندر جبل علی امارات، سپس به محل هایی در عربستان، کشور اردن، بندر حیفا در سرزمین های اشغالی، دریای مدیترانه و پیرئوس در یونان می رسد و در نهایت به اروپا می رسد.

ناگفته نماند عملیاتی شدن این مسیر به این سادگی نیست و تا رسیدن به مرحله اجرا، فاصله زیادی دارد. ضمن آنکه جزئیات در حال حاضر بسیار غیرشفاف است. اما مقامات آمریکایی و اروپایی که در آن جلسه حضور داشتند، از اعلامیه به عنوان یک تغییردهنده بازی و یک حرکت تاریخی استقبال کردند. آنها گفتند که این کریدور زمان تجارت بین هند و اروپا را ۴۰ درصد کاهش می‌دهد.

کریدور و هر کدام از بازیگران

آمریکا: ابتدا سراغ آمریکا برویم که در این اجلاس با بایدن شرکت کرده بود. دفتر بایدن گفته رئیس جمهور آمریکا و سران هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در حال پیشبرد برنامه های خود برای توافق روی زیرساختی مشترک هستند.

هم چنین جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن در نظراتی کریدور جدید از مسیر هند تا اروپا را شبکه منعکس‌کننده دیدگاه بایدن برای «سرمایه‌گذاری‌های گسترده» دانست که ناشی از «رهبری موثر آمریکا» و تمایل به پذیرش سایر کشورها به‌عنوان شریک است.

او گفت که این زیرساخت‌های رشد اقتصادی را تقویت می‌کند، به گرد هم‌آمدن کشورهای خاورمیانه کمک کرده و این منطقه را به‌عنوان یک «منبع چالش، درگیری یا بحران» و همین‌طور به‌عنوان قطبی برای فعالیت‌های اقتصادی معرفی می‌کند.

تحلیل گران معتقدند بایدن قصد دارد با معرفی واشنگتن به عنوان شریک و سرمایه‌گذار جایگزین برای کشورهای در حال توسعه در گروه G۲۰، با کمربند و جاده چین در زیرساخت‌های جهانی مقابله کند.

عربستان: شاید بتوان جنجالی ترین و پر سوال ترین عضو جی بیست که به این کریدور پیوسته است را عربستان دانست. سعودی ها در سال های اخیر و بالاخص در دو سال گذشته بواسطه نبرد اوکراین، بسیار به چین و روسیه نزدیک شده و حضور در کریدوری که مسیر جاده ابریشم چینی ها را با مزایای زیادش دور بزند، سوال برانگیز بنظر می رسد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در این اجلاس گفته که پروژه جدید شامل خطوط لوله برای برق، هیدروژن و راه‌آهن خواهد بود و به امنیت انرژی بین‌المللی کمک خواهد کرد و تاکید کرده این کریدور علیه هیچ جاده و کریدور دیگری نیست.

به نوشته بلومبرگ، این طرح خروجی مذاکرات بی سر و صدای آمریکا از ژانویه گذشته با هند، عربستان، امارات و رژیم صهیونیستی است. در این طرح به عربستان موقعیت کانونی در اتصال خطوط ریلی خاورمیانه (عربی) داده شده که قرار است این خطوط ریلی از طریق خطوط کشتیرانی به بنادر هند و از آنجا و همچنین بنادر فلسطین اشغالی به اروپا متصل شود.این ابرپروژه که در حاشیه نشست نیز یادداشت تفاهمی درباره آن میان آمریکا و عربستان امضا شد و بایدن آن را «معامله‌ای بزرگ»، «تاریخی» و «نقطه عطف» توصیف کرد، تیری است که آمریکا می‌خواهد با آن چند نشان را هدف بگیرد؛ نخست بالا بردن نقش و موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک هند در مقابل چین و دوم به حاشیه بردن طرح «یک کمربند یک جاده چین» یا همان جاده ابریشم.

البته این ابرپژوه در صورت افتتاح تنها تهدیدی برای این طرح چینی نیست؛ بلکه دیگر کریدورهای بین‌المللی چون شمال جنوب را نیز در بر می‌گیرد. نشان سوم دادن نقشی کانونی به عربستان در این کریدور بین‌المللی امتیاز بزرگی به ریاض در چارچوب پروژه عادی سازی روابط میان آن و تل آویو و همچنین تقویت جایگاه متحدان آمریکا در منطقه است. نشان چهارم نیز ادغام اسرائیل در منظومه اقتصادی منطقه است.

به نظر میرسد سعودی ها در پازل آمریکا سعی در افزایش سرمایه گذاری، افزایش نقش تزانزیتی و توازن در مسیر توسعه خودشان میان چین و آمریکا هستند.

رژیم صهیونیستی: اما پر هیاهو ترین واکنش ها می رسد به رژیم صهیونیستی. نتانیاهو پس از اعلام کریدور طی کلیپی در توئیتر درباره کریدور اقتصادی گفت: خوشحالم به اسرائیل این مژده را بدهم که اسرائیل نقطه اتصال مهمی در این کریدور اقتصادی خواهد بود. بنیامین نتانیاهو مدعی شده که راه آهن و بنادر اسرائیل دریچه جدیدی را از هند به اروپا از طریق خاورمیانه و از اروپا به هند در جهت مخالف باز خواهد کرد.

وی با بیان اینکه چند ماه پیش ایالات متحده آمریکا برای مشارکت در این پروژه با رژیم صهیونیستی تماس گرفته و از آن زمان تماس‌های دیپلماتیک زیادی برای تحقق این جهش برقرار شده است، تاکید کرد که این پروژه چهره خاورمیانه را تغییر می‌دهد. نتانیاهو با اعلام اینکه این پروژه “بزرگترین همکاری در تاریخ اسرائیل” است، اظهار داشت که پروژه شامل احداث راه آهن، کانال‌های فیبر نوری و خطوط برق و سایر کارهای زیرساختی خواهد بود.

سخنان نتانیاهو علی رغم پرهیاهو بودن، کمترین دستاوردی برای صهیونیست ها ندارد علی رغم اینکه صهیونیست ها بسیار تلاش دارند با تغییر مسیر کریدور انژری به اروپا، جایگاه ترکیه را تصاحب و آنها واسطه میان انتقال انرژی از دریا به اروپا باشند. در ماه اخیر توافقی میان تل آویو و یونان و ایتالیا برای این اقدام انجام شده است.

نتانیاهو هم به خوبی می داند که این مسیر ترانزیتی نقش کمی احتمالاً در انتقال انرژی خواهد داشت و کشورهایی چون هند، عربستان، امارات و حتی یونان، دستاورهای بیشتری نسبت به اسرائیل خواهند داشت.

حضور عربستان در این طرح فرصتی برای نتانیاهو ایجاد کرده تا مسیر عادی سازی را با جدیت و بهانه ای جدید دنبال کند. همانگونه که بالاتر هم گفته شد، اقدام امریکایی ها بسیار می تواند به اقناع سعودی ها برای پذیرش عادی سازی سیاسی و رسمی با رژیم صهیونیستی کمک کند.

بازیگران ناراضی: چین را می توان مخالف اصلی این طرح دانست. وقتی در چنین کریدوری چنان موقعیت بین‌المللی به هند به عنوان یک اقتصاد در حال توسعه و نوظهور داده می‌شود که تعارض منافع و اختلافات تاریخی جدی با چین دارد، طبیعی است که از همگرایی جمعی جدی در بریکس پرهیز کند که برآیند آن بالا رفتن وزنه چین در تقابل جهانی با آمریکا باشد. به گفته سالیوان، این طرح فعلاً هند، عربستان، امارات، اردن، اسرائیل و اتحادیه اروپا را شامل می‌شود، اما به احتمال زیاد بعد از اجرا توسعه پیدا کند و بخواهند کشورهای دیگری را همچون عراق البته تحت شروطی به آن وصل کنند.

ترکیه را هم می توان بازنده این کریدور و کاهش نقش موثر آن در انتقال انرژی و ترانزیتی ترکیه از آسیا به اروپا دانست. لذا آنکارا سعی دارد با طراحی طرح های همکاری موازی، نقش خود را بازیابد. اردوغان در حاشیه هجدهمین اجلاس سران گروه ۲۰ در دهلی نو با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان دیدار کرد. اردوغان از طرح کریدور بزرگ تجاری (شریان تجاری جهانی) که ترکیه را از طریق عراق به عربستان و امارات متصل می کند، خبر داد. اردوغان گفت: همراه با عربستان، امارات و عراق بر روی ایجاد کریدور بزرگ تجاری که ۴ کشور را از طریق بصره در جنوب عراق به یکدیگر متصل می کند، در حال تلاشیم. وی افزود: ما می خواهیم گام های سریعی در این پرونده در آینده نزدیک برداریم.

جمع بندی

کریدور هند، خاورمیانه و اروپا هنوز بدون جزئیات است. مسیری که تا رسیدن به مرحله اجرایی موانع زیادی از جمله نزاع هند و چین، زیرساخت و امنیت لازم به ویژه در اردن و سرزمین های اشغالی امنیت در بخشی از مسیر دریایی و نیازهای مشترک همه اعضا در ترانزیت و انتقال کالا پیش روی خودش دارد.

به نظر می رسد این مسیر قصد دارد منافع ایران، چین و حتی روسها و ترکیه را به چالش بکشد. چالشی که احتمالاً بواسطه نگرش امارات و سعودی به شرق و تلاش برای ایجاد توازن در تبادلات و ارتباطات، با سوال های اجرایی جدی ای روبرو خواهد شد. ضمن آنکه اردوغان با دیدار با سیسی پس از یک دهه، دنبال تغییر بلوک بندی ها در میان این کشورها است. باید دید نبرد کریدور ها به کجا خواهد رسید.