۱۷ سال پیش وقتی وزرای خارجه قدرت‌های نوظهور اقتصادی گرد هم آمدند تا بازیگر نقش جدید در صحنه جهانی باشند کسی تصور نمی‌کرد که این کشورها به سرعت به یک وزنه مؤثر در این عرصه تبدیل شوند.
برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که هر کدام حرفی برای گفتن در اقتصاد جهانی دارند، پایه‌گذار نهادی به نام «بریکس» شده‌اند که با گذشت ۱۴ سال از تشکیل رسمی آن، ۲۰ کشور متقاضی عضویت در آن هستند؛ گروهی که هم‌اینک یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک جهان را در اختیار دارند.
ماجرای بریکس اما به همین داشته‌ها و نقش آفرینی آنها در اقتصاد جهانی محدود نمی‌شود.
آنها رؤیاهای بلند دیگری هم در سر دارند. کما اینکه با تأسیس بانک بریکس با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیارد دلار می‌خواهند در دنیای تغییر نظم جهانی، قطبی مؤثر در نظام پولی و مالی جهان باشند و مانع از یکه‌تازی دلار در اقتصاد جهانی شوند؛ همچنان که تجارت با ارزهای محلی و کشورهای عضو را در دستور کار قرار داده‌اند.
همین مؤلفه‌ها سبب شده تا کشورهای در حال توسعه همچون ایران نیز متقاضی عضویت در بریکس باشند تا در نهادی که بر پایه گفت‌وگو و شراکت بنا نهاده شده است، سهم بیشتری از تجارت جهانی ببرند.
وجود فهرست بلند کشورهای متقاضی عضویت در بریکس مؤید همین مطلب است؛ در این فهرست، اسامی کشورهایی چون عربستان، مصر و امارات که سیاست خود را بر پایه توسعه رابطه با غرب تعریف کرده بودند نیز دیده می‌شود که نشان می‌دهد در سپهر سیاست، نظام تک‌قطبی در حال خداحافظی از جهان است.
اگرچه ساختار بریکس تا پیش از این اجازه نمی‌داد اعضای جدید به عضویت آن درآیند، اما این مانع در اجلاس اخیر سران بریکس در آفریقای جنوبی برداشته و ایران به‌عنوان یکی از اعضای دائمی و رسمی این گروه پذیرفته شد.
بزرگ‌ترین گردهمایی سران کشورهای جهان غیرغربی در چارچوب پانزدهمین اجلاس «بریکس» از ۳۱ مرداد ۱۴۰۲ در منطقه مالی «سندتون» ژوهانسبورگ آغاز شده است. در جریان برگزاری این اجلاس، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد علاوه بر ایران، با پیوستن آرژانتین، عربستان، مصر، امارات و اتیوپی به گروه بریکس نیز موافقت شده است.
جمهوری اسلامی ایران از کشورهایی بود که زودتر از دیگر کشورها تقاضای عضویت خود را به بریکس داده و عضویت کشورمان در این گروه بسیار محتمل بود.
البته نباید این نکته را دور از نظر داشت که روابط عالی ایران با اعضای اصلی و رایزنی‌های کشورمان در دو سال گذشته بر نگاه مثبت اعضای بریکس با حضور جمهوری اسلامی ایران در بین آنها مؤثر بوده است.
اما نکته‌ای که باید درباره عضویت ایران در بریکس به آن توجه کرد، همسویی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با اهداف و چشم‌اندازی است که بریکس برای خود تعریف کرده است.
شاهد مثال این موضوع تلاش و رویکرد بریکس در کم‌رنگ کردن یکجانبه‌گرایی در معادلات جهان است؛ سیاستی که جمهوری اسلامی ایران به ویژه در دولت سیزدهم در سرلوحه اقدامات و برنامه‌های وزارت امور خارجه خود قرار داده است.
تلاش برای دلارزدایی از مبادلات اعضا، رویکرد دومی‌ست که همسو با سیاست‌های ایران تعبیر می‌شود؛ مسیری که جمهوری اسلامی ایران سال‌ها به دلیل تشدید تحریم‌های غرب آن را دنبال می‌کند و سهم دلار را در تجارت خارجی خود به حداقل رسانده است.
اما سؤال اساسی اینجاست که عضویت در بریکس چه منافعی برای ایران دارد؟ در پاسخ به این سؤال باید به نقش این سازمان‌های بین المللی در بزنگاه‌های رویدادهای جهانی اشاره کرد.
برای نمونه منزوی کردن ایران سیاست محتوم غرب در دهه اخیر علیه کشورمان بوده که عضویت در سازمان همکاری شانگهای، حضور در اتحادیه اوراسیا و تدوین برنامه‌های جامع همکاری با کشورها موفقیت این سیاست را با چالش جدی روبه‌رو کرده است.
به‌طور کلی عضویت در سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای علاوه بر منافع جالبی که برای ایران در حوزه اقتصاد و سیاست دارد، یک فرصت‌سازی و ایجاد حاشیه برای اعضا در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی تعبیر می‌شود که منافع آن بیش از منافع مستقیم ناشی از عضویت است.
وجود چند کشور در یک مجموعه تعهد نانوشته بین اعضا ایجاد می‌کند که در موضوعات جهانی به خصوص مسائل چالش برانگیز از اعضای یکدیگر دفاع کنند و اجازه ندهند هژمونی غرب استیلا یابد.
نکته دوم اینکه دو کشور عضو بریکس، عضو دائم شورای امنیت هستند و سه کشور دیگر داعیه عضویت دائم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند.
نکته سوم، ساختارهای اقتصادی مرتبط با بریکس است؛ یکی از مهم‌ترین مزایای پیوستن به بریکس، به‌خصوص برای ایران که مشمول تحریم‌های غرب است، بانک کشورهای بریکس است که «بانک توسعه نوین» نام دارد.
این بانک، که یک بانک توسعه چندملیتی توصیف شده، سامانه اعلام پرداختی برای کشورهای عضو دارد که جایگزینی برای سوئیفت یا همان سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی است.
یکی دیگر از اهداف بریکس، انفصال از دلار به‌عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است. به گفته روسیه تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» بر اساس ارز کشورهای عضو در جریان است.
همین مؤلفه کافی‌ست کشوری چون ایران که بنای سیاست خارجی خود را بر توسعه متوازن با کشورهای همسو قرار داده، برای عضویت در چنین گروهی تلاش کند؛ تلاشی که در دولت سیزدهم به ثمر نشست و دومین موفقیت در الحاق به سازمان‌های بین‌المللی محقق شد.
اکنون ایران امیدوار است با عضویت در شانگهای و بریکس گام‌های مؤثری در مقابله با تحریم‌های یکجانبه غرب و آمریکا بردارد و راه را برای پیشرفت اقتصادی کشور همواره کند.
