آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در گفت‌وگوی تلویزیونی که 30 خرداد به مناسبت دوسالگی انتخابات ریاست‌جمهوری به مردم ارائه داد درباره وعده ساخت یک میلیون مسکن گفت: اگر من هم وعده ساخت یک میلیون مسکن در سال را نمی‌دادم هم قانون و هم نیاز کشور بر ساخت یک میلیون مسکن تأکید می‌کرد. رئیس دولت سیزدهم ادامه داد: تعهد ساخت ۲۴۰ هزار خانه روی دست ما مانده است که پول‌های این خانه‌ها را قبلاً از مردم گرفته‌اند اما آن را در جای دیگر هزینه کرده‌اند و اکنون دولت ما با تعهد ساخت ۲۴۰ هزار خانه طرف است که بودجه آن خرج شده است. در حالی که برخی مسئولان ارشد دولت‌های یازدهم و دوازهم همواره نسبت به مسکن مهر بی‌مهری‌های متعددی کرده بودند، اما به نظر می‌رسد دریافت پول پروژه‌های مسکن مهر از مردم نسبت به تکمیل این واحدها جذاب‌تر و خوش خوراک‌تر بوده است. آن هم در شرایطی که بسیاری از خانواده‌ها چشم انتظار تکمیل، تحویل و سکونت در واحدهای مسکن مهر خود بودند؛ اما دولت‌های یازدهم و دوازدهم آورده‌های این خانوارها را به گفته رئیس‌جمهور در جاهای دیگری هزینه کرده‌اند.
در شرایطی که در طول دهه 90 و دوره هشت ساله دولت‌های یازدهم و دوازدهم قیمت مسکن بشدت افزایش یافته و این تورم لجام‌گسیخته مسکن سبب شده بود بسیاری از خانواده‌ها رؤیای خانه‌دار شدن را هم نتوانند برای خود ترسیم کنند، مقامات ارشد دولت مستقر در دهه 90 همواره مسکن مهر را عامل تورم دانسته یا مدعی بودند به دلیل سرگرم شدن دولت‌های نهم و دهم به اجرای طرح مسکن مهر از سایر بخش‌های تولیدی یا اقتصادی کشور غافل مانده بود.از سوی دیگر از مرداد 1392 که دولت حسن روحانی با حضور عباس آخوندی در رأس وزارت راه و شهرسازی کار خود را آغاز کرد، متوسط قیمت هر مترمربع مسکن در پایتخت 3 میلیون و 834 هزار تومان بود که در پایان دولت به بیش از 30 میلیون تومان رسید.
قابل توجه آنکه تعداد تسهیلات ساخت مسکن نیز در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۲ تقریباً ۳۹ درصد کمتر شده بود که از کاسته شدن شدید سرمایه‌گذاری در بخش ساخت و ساز واحدهای مسکونی خبر می‌دهد. روند کاهشی تعداد وام‌های ساخت مسکن در دولت روحانی در مقایسه با دولت احمدی‌نژاد هم بیشتر بوده است به عبارت دیگر دولت دهم در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ هر سال نزدیک به ۹۰۰ هزار فقره وام ساخت مسکن به مردم پرداخت کرد، اما این رقم در دولت گذشته با سقوطی آشکار به حدود ۶۰۰ هزار فقره وام در سال رسید. افزایش ۲۶ میلیون تومانی قیمت مسکن در هر مترمربع در طول یک دهه، نتیجه اهمال دولت گذشته در بخش ساخت مسکن یا به عبارت بهتر قصور دولت‌های یازدهم و دوازدهم نسبت به حمایت از ساخت و ساز و کاهش عرضه واحدهای مسکونی بوده است.
حملات دولت گذشته به مسکن مهر
حسن روحانی اواخر فروردین 1395 در دیداری که با اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی داشت کنایه‌ای به طرح مسکن مهر زد و گفت: شاید باصرفه‌ترین کار در گذشته این بود که به بافت فرسوده توجه بیشتر می‌شد؛ تأمین مسکن در داخل شهر یا اطرف آن با مسکن مهر در بیابان فرق دارد.
اسحاق جهانگیری معاون اول دولت وقت نیز در آبان 1396 در جلسه وقت ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی که با زلزله استان کرمانشاه همزمان شده بود، از اینکه بیشتر خانه‌های تخریب شده در زلزله شب قبل از این دیدار در استان کرمانشاه متعلق به ساختمان‌های مسکن مهر بوده است، ابراز تأسف کرده بود. البته این ادعای جهانگیری کذب بود.بزرگترین مخالف مسکن مهر هم عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در دولت یازدهم و سال نخست دولت دوازدهم بود که بارها با عباراتی نظیر مزخرف، تورم‌زا، بدون یک برگ مطالعه و… از این طرح یاد کرده بود.
علی طیب‌نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت یازدهم نیز در نخستین ماه‌های فعالیت خود در مهر ماه 1392 اصلی‌ترین مأموریت دولت وقت را کنترل و مهار رشد نقدینگی دانسته و با کنایه، مسکن مهر را عامل رشد نقدینگی در پایان دولت‌های نهم و دهم عنوان کرده بود. طیب‌نیا گفته بود: ساخت مسکن ارزان‌قیمت برای عامه مردم مقدس است و همه ما وظیفه داریم در این مسیر حرکت کنیم، اما متأسفانه برای تولید مسکن ارزان‌قیمت به رشد نقدینگی و منابع بانک مرکزی متوسل شدیم. اگر بگوییم چیزی حدود نیمی از کل پایه پولی و نقدینگی کشور به مسکن مهر مربوط می‌شود شاید تعجب‌آور باشد که برای تحقق یک هدف مقدس ما به یک ابزار نامناسب متوسل شدیم.
وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی معتقد بود نقدینگی از حدود 67 تا 68 هزار میلیارد تومان در ابتدای دولت نهم به حدود 450 هزار میلیارد تومان در پایان دولت دهم افزایش پیدا کرد اما افزایشی در تولید اتفاق نیفتاد.
ارتباط رشد نقدینگی در دولت‌های نهم و دهم به طرح مسکن مهر از سوی وزیر امور اقتصادی ودارایی دولت یازدهم در حالی است که زمانی که حسن روحانی دولت را از محمود احمدی‌نژاد تحویل گرفت، حجم کل نقدینگی موجود در اقتصاد ایران حدود ۴۷۹ هزار میلیارد تومان بوده است ولی زمانی که دولت سیزدهم به آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی تحویل شد، حجم نقدینگی به بالغ بر ۳ هزار و ۷۰۵ هزار میلیارد تومان بود. به بیان دیگر حجم نقدینگی در هشت سال ریاست‌جمهوری حسن روحانی ۷۰۴ درصد رشد داشته و این میزان رشد عجیب نقدینگی آن هم در شرایطی که نه تولید رشد داشته و نه طرح مسکن مهر تکمیل شد، سبب شد دولت روحانی پرچمدار رشد نقدینگی دولت‌های بعد از انقلاب باشد. به عبارت دیگر، رشدی که در نقدینگی دولت‌های نهم و دهم رخ داده بود، با موضوع مسکن مهر بی‌ارتباط بود و تنها بهانه‌ای بود تا دولت گذشته مسکن مهر را تکمیل نکند.
پول مسکن مهر کجا خرج شد؟
آورده‌های مردمی برای تکمیل طرح مسکن مهر بسته به متراژ، شهر و نوع پروژه رقمی بین 10 تا 30 میلیون تومان و در مواردی مانند مسکن مهر پردیس، پرند و هشتگرد از 50 میلیون تومان به ازای هر متقاضی عبور کرده بود.
در صورتی که حداقل آورده متقاضیان ساخت مسکن مهر برای 240 هزار واحدی که به گفته رئیس‌جمهور، از متقاضیان اخذ شده ولی در جای دیگری هزینه شده را 10 میلیون تومان به ازای هر متقاضی در نظر بگیریم، رقمی معادل حدوداً 2.5 هزار میلیارد تومان و در صورتی که مبلغ آورده را به ازای هر متقاضی مسکن مهر 20 میلیون تومان بدانیم (با توجه به تورمی که در ساخت واحدهای مسکن مهر در دولت دوازدهم ایجاد و این تورم به متقاضیان منتقل شد) چیزی حدود 5 هزار میلیارد تومان از درآمدهای دولت گذشته گم شده یا حداقل اینکه معلوم نیست در کجا خرج شده است.
در حالی که سازمان‌های نظارتی برای پرونده‌های تخلفات اقتصادی با ارزش‌ها و ارقام بسیار کمتر از این ورود داشته‌اند اما مشخص نیست چرا تاکنون هیچ دستگاه نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور، دادستانی کل کشور، دیوان محاسبات و نمایندگان مجلس به این موضوع با اهمیت ورودی نداشته یا حتی گزارشی هر چند محرمانه به نهادهای مربوطه ارسال نکرده‌اند؟ آن هم در دوره‌ای که با این مبالغ می‌شد راه‌آهن چابهار- زاهدان را که قلب تپنده ترانزیت ریلی کشور خصوصاً برای انتقال کالاهای روسیه به هند و بالعکس است؛ تکمیل کرد. شاید اگر قرار باشد عدم‌النفعی را که از محل تکمیل نشدن این پروژه ریلی در دولت گذشته به دست می‌آید به ارقام آورده‌های چند هزار میلیارد تومانی 240 هزار واحد مسکن مهر تکمیل نشده بیفزاییم، اعداد و ارقام حاصله سر به فلک بکشد.بدین ترتیب دولت گذشته نه تنها برای مردم مسکن نساخت، بلکه پول 240 هزار نفر مستأجر را هم گرفت و خرج کرد. این در حالی است که متقاضیان مسکن مهر افراد دارای ملک نیستند و جزو مستأجران هستند که معمولاً با پس‌اندازهای چندساله و استقراض، آورده اولیه برای مسکن مهر را تهیه می‌کردند به این امید که دولت آنها را خانه‌دار کند. اما غافل از آن بودند که دولت روحانی نه تنها برای آنها خانه نمی‌سازد، بلکه جیب آنها را هم می‌زند. احتمالاً این پول توسط دولت گذشته صرف کسری بودجه آن شده است. یعنی از جیب مردم، کسری بودجه دولت روحانی تأمین شد.
برهان محمودی
