آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، یکشنبه (۲۱ خرداد) در راس یک هیئت عالیرتبه، به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا سفر کرده است. بدون تردید ایران برای افزایش حضور اقتصادی خود در این منطقه تلاش می‌کند تا همچنان کارت مهمی در روابط خود با واشنگتن داشته باشد. از همین روی بر همکاری در جنبه‌های اقتصادی و تجاری، از جمله بسیاری از پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه‌های انرژی و نفت تمرکز دارد.
رویکرد ایران به منطقه همچنان به همکاری راهبردی با ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه متمرکز است، چون در حال حاضر تحت تحریم‌های گسترده بین‌المللی قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود همکاری‌های اقتصادی ایران و این کشور‌ها در سال ۲۰۲۳ بیش از پیش تقویت شود. در میان سه کشور فوق، جایگاه ونزوئلا به دلیل نقش آن در اقتصاد جهانی به ویژه بخش انرژی برای ایران مهم است.
روابط تجاری ناچیز با وجود نزدیکی سیاسی
جمهوری کوبا کشوری است تشکیل شده از مجمع الجزایری در دریای کارائیب و پایتخت آن هاوانا است. جمعیت این کشور ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر و زبان رسمی آن زبان اسپانیایی است. روابط بین کوبا و ایران پس از انقلاب ۱۹۷۹ ایران آغاز شد. با پیوستن سریع به جنبش عدم تعهد (NAM)، جمهوری اسلامی به دنبال استقلال از حوزه نفوذ آمریکا و شوروی بود. نقش جنبش عدم تعهد در ایجاد روابط ایران و کوبا نباید تعجب‌آور باشد. در آن زمان، مجموعاً ۹۰ کشور عضو داشت که دیدگاه‌های مشابه ضد امپریالیستی داشتند.
اکنون وجه مشترک هر دو کشور در تحریم‌های غرب و ایالات متحده است، سیاست‌های ایالات متحده در قبال کوبا نمونه دیگری از خصومت پایدار و بیهوده است. پس از سال‌ها تحریم‌های جدید دونالد ترامپ علیه این جزیره، جو بایدن می‌توانست به سیاست‌های تنش‌زدایی باراک اوباما بازگردد. با این حال سیاست بایدن نسبت به کوبا بیشتر شبیه سیاست ترامپ است تا اوباما. در سال ۲۰۲۳، ایالات متحده بار دیگر کوبا را در فهرست کشور‌های حامی تروریسم قرار داد که توسط اوباما از آن خارج و ترامپ مجدداً آن را بازگرداند.
آنچه حاکمیت کوبا در ایران می‌بیند در واقع بازتابی از ناامیدی خود از ابرقدرت جهان است. با اوجگیری در دهه ۱۹۶۰ بین کوبا و آمریکا؛ تحریم‌های ایالات متحده به شدت بر اقتصاد این کشور تأثیر گذاشته است. از آن زمان، کوبا دو گزینه پیش رو داشته است: یا شرکای مشتاقی مانند ایران را پیدا کند، یا از دولت‌های ایالات متحده که وعده پایان تحریم را داده‌اند پیروی کند، مشروط بر اینکه کوبا نقض حقوق بشر -به زعم غربی‌ها- را متوقف کند. هاوانا با انتخاب گزینه نخست، نه تنها کمک اقتصادی پیدا کرد، بلکه کشوری را نیز یافت که مشتاق دفاع از «حقوق حاکمیتی» خود در صحنه جهانی است.
شکل حکومت مذهبی ایران، مانعی در رابطه با کوبا نبوده است. همانطور که کاسترو در موارد متعدد گفته است، «هیچ تناقضی بین انقلاب و مذهب وجود ندارد». در نتیجه دو کشور سابقه طولانی در همکاری‌های اقتصادی، علمی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی و دیپلماتیک دارند. هرچند دو کشور دارای سابقه طولانی در زمینه‌های اقتصادی، علمی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی دارند، اما داده‌ها نشان می‌دهد که دو کشور در گسترش روابط تجاری دوجانبه موفق عمل نکرده‌اند بطوریکه میزان صادرات ایران به کوبا تقریباً صفر و میزان واردات از این کشور در سال گذشته تقریبا ۲۵۰۰ دلار ناچیز بود که این باعث می‌شود که کوبا شریک ۱۵۷ ایران باشد. براساس همین داده‌ها کشور‌های اسپانیا، چین، کانادا، هندوستان بیشترین میزان تجارت را با هاوانا دارند.
تقویت ظرفیت‌های اقتصادی
در حال حاضر ۱۲ موافقتنامه برای معافیت روادید دیپلماتیک و خدماتی در حال اجراست و علیرغم حجم کم مبادلات تجاری، همکاری‌ها در حوزه دفاعی، اطلاعاتی و بهداشتی گسترش یافته و روابط اخیراً با همکاری آن‌ها به نقطه عطفی رسیده است. همچنین، سند برنامه راهبردی همکاری اقتصادی و تجاری ایران و کوبا توسط روسای اتاق‌های بازرگانی دو کشور امضا شد. این سند به گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور و زمینه همکاری مشترک در رویداد‌های متعدد کمک کرده و روابط بین شرکت‌های دو کشور را تسهیل خواهد کرد.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک بسیاری در حوزه‌های صنایع غذایی، دارو، بیوتکنولوژی، مخابرات، ساخت‌وساز، هتلداری و توریسم وجود دارد که باید توجه ویژه‌ای از سوی فعالان اقتصادی به آن‌ها شود. سالانه ۳ تا ۳.۵ میلیون نفر گردشگر از نقاط مختلف دنیا به کوبا سفر می‌کنند، توسعه سرمایه‌گذاری‌ها در بخش توریسم و گردشگری را از دیگر اولویت‌های اقتصادی این کشور است. دولت کوبا با تقویت و افزایش سرمایه‌گذاری در بندر ماریل، به‌دنبال ایجاد هاب تجاری در منطقه است و ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در آن نقش مهمی در تجارت منطقه داشته باشد.
در سال‌های گذشته روابط تجاری خوبی بین ایران و کوبا برقرار بوده است. بر اساس تحقیقات انجام شده ایران این توانایی را داد تا در انجام پروژه‌های مختلف به خصوص در زمینه انرژی با کشور کوبا همکاری کند. یکی از مشکلات در تجارت دو کشور فقدان خط کشتی بود که خوشبختانه خط کشتیرانی به کمک کشور همسایه کوبا، ونزوئلا، بین دو کشور برقرار شده است که با راه‌اندازی این خط کشتیرانی تجارت ایران و کوبا افزایش می‌یابد.
شناخت ناکافی از کوبا
ایران به دنبال متحدان دیپلماتیکی است که از سیاست خارجی این کشور به عنوان یک قدرت منطقه‌ای حمایت کنند و در همین راستا، حضور فعال در آمریکای لاتین را برگزیده است. ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا جای پای تهران در منطقه هستند. همچنین تهران روابط خود را با برزیل و بولیوی تقویت کرده و واضح است که ابتکار ایران در آمریکای لاتین عوامل اقتصادی را نیز در بر می‌گیرد.
منطقه آمریکای لاتین متشکل از ۲۳ کشور با جمعیت حدود ۷۰۰ میلیون نفری با تنوع قومی فرهنگی و جغرافیایی یکی از اهداف صادراتی ایران طی دو دهه گذشته بوده است. از سوی دیگر برخی اقتصاد‌های نوظهور در امریکای لاتین قرار دارند که به عنوان مثال می‌توان به برزیل، مکزیک و شیلی اشاره کرد که همگی در بازار‌های جهانی حرف‌هایی برای گفتن دارند و در دنیا مطرح هستند. البته شرایط اقتصادی آامریکای لاتین از نیمه دوم ۲۰۱۵ تاکنون قدری تغییر کرده است.
اقتصاد این منطقه بر اساس بررسی‌ها در این مدت ۱.۲درصد کوچک شده‌است. اما نکته اساسی این است که رشد اقتصادی آمریکای لاتین متوقف نشده است و قدرت‌های نوظهور در اقصی نقاط جهان در اندیشه گسترش سهم خود از بازار‌های این منطقه هستند. متاسفانه، در حال حاضر میزان شناخت از این منطقه و اقتصاد کوبا کافی نیست و ظرفیت‌های کشور‌های آن به درستی ارائه نشده است.
توحید ورستان
