با پایان انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه و پیروزی رئیس‌جمهور مستقر، اکنون مهمترین پرسش در محافل سیاسی و رسانه‌ای این است که چه عواملی او را به سیاست‌مداری شکست‌ناپذیر تبدیل کرده است.
آذر مهدوان: سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه با پیروزی قطعی رجب طیب اردوغان به پایان رسید تا کاخ «بش تپه» یکبار دیگر برای پنج سال آینده میزبان این سیاستمدار شکست ناپذیر آنکارا شود.
انتخابات این دوره از ریاست جمهوری ترکیه غیر قابل پیش بینی ترین و پر تنش ترین انتخابات در طول حیات جمهوری این کشور بوده است، زیرا در این دور از رقابت‌ها عملاً شاهد شکاف عمیق در جامعه مردمی و سیاسی ترکیه و تقابل دو گفتمان متفاوت سیاسی یعنی اسلام گرایی و لائیکی بوده ایم. اما با همه اینها فرض شکست خوردن اردوغان این سیاستمدار کهنه کار ترک کمی دور از ذهن بود. دلیل به این بر می‌گردد که با همه بحران‌های اقتصادی و مشقت‌های دوران پسا زلزله ترکیه، اما رئیس جمهور این کشور همچنان چهره سیاسی مورد قبول در ترکیه محسوب می‌شود.
اما سوال اصلی این است؛ چه فاکتورهای در پیروزی اردوغان و شکست رقیبش یعنی قلیچدار اوغلو تأثیر گذار بوده است؟
در ابتدا باید گفت اگر این دور از پیروزی برای اردوغان سخت به سرانجام رسید و انتخابات امسال به دور دوم کشیده شد به دلیل افزایش محبوبیت قلیچدار اوغلو نبوده است، بلکه رکود اقتصادی و ضعف مدیریت در دوران زلزله ترکیه در این موضوع تأثیر گذاشتند.
اما اولین و مهمترین دلیلی که موجب شکست دوباره قلیچدار اوغلو در مقابل اردوغان شد، ائتلاف او با رهبران اپوزیسیون معروف به «ائتلاف ملت» است. اختلاف رویکرد و نگرش در میان شش حزب مخالف در این ائتلاف یکی از مهمترین عوامل در بی اعتمادی مردم نسبت به فردای ییروزی قلیچدار اوغلو به عنوان نامزد ریاست جمهوری این ائتلاف بود. زیرا پیش بینی می‌شد در فردای روز انتخابات در نوع مدیریت کشور میان این احزاب اختلاف نظرهای شدید ایجاد شود در نتیجه شرایط جامعه نه به سمت توسعه و پیشرفت بلکه به همان ترکیه قبل از اردوغان بازگردد.
سکوت خانم مرال آکشنر رهبر «حزب خوب» به عنوان عضو ائتلاف ملت بعد از دوره اول انتخابات نشان از تزلزل عمیق در داخل ائتلاف بود، همین نیز کافی بود تا طرفداران ائتلاف را نیز ناامید از پیروزی قلیچدار اوغلو کند.
دلیل دوم را می‌توان در توجه مردم به مساله بقا و امنیت نسبت به اقتصاد بررسی کرد؛ احزاب و روزنامه نگاران منتقد اردوغان در این دو سال اخیر با توسل به هجمه و انتقاد، سعی کردن نوع مدیریت اردوغان و تیمش را در موضوع اقتصاد زیر سوال ببرند تا بستر شکست او در انتخابات فراهم شود. البته تا حدودی هم توانستند بخش مهمی از جامعه را با خود همراه کنند اما این موضوع برای شکست اردوغان کافی نبود. زیرا موضوعی که اردوغان توانسته بود به افکار عمومی القا کند اهمیت امنیت و بقای کشور در مقابل تهدیدات خارجی بود.
وقتی مقامات آنکارا انتخابات را به موضوع بقا ربط داده و می‌گفتند این انتخابات مربوط به مساله بقای کشور است این ترس را به افکار عمومی منتقل می‌کردند که در صورت شکست اردوغان و حزب متبوعش احتمال به خطر افتادن ثبات و امنیت کشور و پایان بقای ترکیه وجود دارد. پیروزی اردوغان نشان می‌دهد علیرغم نارضایتی مردم از شرایط اقتصادی کشور اما امنیت به مراتب مهمترین مؤلفه برای مردم ترکیه است.
دلیل سوم ادامه محبوبیت اردوغان در میان اقشار اسلام گرا و سنتی است؛ این قشر از جامعه ترکیه برای اردوغان اهمیت فراوانی دارد و در حقیقت مهمترین سرمایه اردوغان برای ادامه حیات سیاسی اش همین قشر هستند. برای همین در این چند سال اخیر اردوغان همه تلاش خود را کرده تا این بخش اسلامگرای را همیشه همراه خود داشته باشد، برای همین همیشه بخش مهمی از سخنرانی‌های اردوغان حول محور موضوعاتی باب میل این قشر تنظیم می‌شود، به عنوان مثال اردوغان همیشه در پایان سخنانش دعا می‌کند «خدایا مناره هایمان را بدون اذان و کشورمان را بدون پرچم نگذار». این دقیقاً همان ادبیاتی است که شور وطن و اسلام پرستی را در میان قشر سنتی ایجاد می‌کرد. این قشر که در دوره قبل از اردوغان سختی‌های بسیاری به دلیل اعتقادات دینی و رعایت حجاب شأن متحمل شده اند در شرایط امروز ترکیه اردوغان را همانند ناجی خود می‌دانند و ترجیح می‌دهند او همچنان زمامدار کشور باشد.
در این میان پیشرفت در حوزه صنایع در دوره زعامت حزب عدالت و توسعه را به عنوان عامل چهارم پیروزی اردوغان نباید فراموش کرد. برای مثال تولید و صادرات پهپادهای بیرقدار و حمایت همه جانب دولت کنونی ترکیه از شرکت بیرقدار یک افتخار ملی برای ترکیه محسوب می‌شود. این موضوع مانند برگ برنده‌ای بود که رسانه‌های نزدیک به اردوغان در این چند سال اخیر به تبلیغ آن پرداختند تا اینگونه با تحریک حس ملی گرایی این نگاه را ایجاد کنند که با آمدن حزبی دیگر این پیشرفت‌ها دیگر حاصل نمی‌شود. کما اینکه هالوک بیرقدار مدیر شرکت بیرقدار هم همیشه از احتمال رفتن اردوغان و تأثیر نبود او در روند فعالیت شرکتش ابراز نگرانی می‌کرد.
اما دلیل آخر پیروزی اردوغان را می‌توان در نوع سیاست خارجی دولت انکارا تحلیل کرد؛ اردوغان سیاستی مبتنی بر موازنه با دولت‌های منطقه و غرب را در اولویت سیاست‌های راهبردی خود داشته است. رئیس جمهور ترکیه علی رغم اینکه روابط مطلوبی با دولت‌های اروپایی برقرار کرده اما به روابط کشورش با دولت‌های منطقه حوزه خلیج فارس نیز توجه کرده است. تنها خطای اردوغان در حوزه سیاست خارجی تیره کردن روابطش با دولت سوریه است که چند ماه مانده به انتخابات سعی کرد گام‌هایی در راستای ترمیم روابط با آنکارا و دمشق بردارد و این موضوع نیز در پر کردن سبد رأی او بی تأثیر نبوده است. البته اردوغان با از سر گیری روابط آنکارا با ابوظبی و ریاض نیز فرصت انتقاد به مخالفانش را نداد. تلاش آنکارا به عنوان بازیگری تأثیر گذار در جنگ روسیه و اوکراین و میانجیگری برای حصول توافق غلات نیز از برگ برنده‌های سیاست خارجی اردوغان طی دوسال اخیر بوده است. شاید برخی سیاست‌ها و رویکردهای منطقه‌ای اردوغان باب میل دیگر دولت‌ها نبوده است اما این نوع سیاست برای شهروندان ترک مقبول و مطلوب بوده است.
باید گفت مهمترین خطای محاسباتی قلیچدار اوغلو در کاندیدا شدن او بود. اردوغان به خوبی می‌دانست اگر رقیبش قلیچدار اوغلو باشد می‌تواند او را شکست دهد برای همین تا قبل از انتخابات هر بار در سخنانش خطاب به او می‌گفت «ای قلیچدار اوغلو اگر راست می‌گویی خودت نامزد ریاست جمهوری باش».
اردوغان هنوز به عنوان شخصیت سیاسی کاریزماتیک در جامعه ترکیه و جامعه جهانی شناخته می‌شود و قلیچدار اوغلو اگر چه با اتحادش با دیگر احزاب و تشکیل جبهه‌ای علیه اردوغان سعی کرد او را از میدان به در کند اما هنوز اندازه اردوغان اعتبار سیاسی بدست نیاورده است. قلیچدار اوغلو هم فریب نظرسنجی‌های شرکت‌ها و مؤسسات انتخاباتی ترکیه و خارج از ترکیه را خورده بود و فکر می‌کرد پیروز قطعی انتخابات خواهد شد. درحالی که پیشتر نیز شکست در مقابل اردوغان را تجربه کرده بود. شاید به خاطر همین است که این روزها در ترکیه به او لقب «مردی که از شکست خوردن خسته نمی شود» داده اند.
با توجه به موضوعات مورد اشاره در بالا می‌توان گفت اینگونه شد که سرانجام اردوغان در دورم انتخابات با بدست آوردن حمایت سینان اوغان نماینده ائتلاف آتا (در دور اول انتخابات) توانست پیروزی خود را قطعی کند تا دوباره با کالسکه‌ای شش اسب وارد کاخ ریاست جمهوری ترکیه شود.
