با وجود مدلهای موفق ترویج حجاب در کشورهای دیگر چرا همچنان مشغول نوشتن طرح های امنیتی قضایی درباره حجاب هستیم؟
علیرضا بهرامی: انقلاب کپرنیکی با اعلام اینکه خورشید مرکز منظومه شمسی است و زمین نیز یکی از سیاراتی است که دور خورشید می‌چرخد آغاز شد. این ایده نه تنها منجر به کشف نگاه نوینی در عرصه‌ی ستاره‌شناسی شد بلکه کم‌کم دیدگاه بشر را به جهان هستی نیز تغییر داد. این کشف کپرنیک در نهایت منجر به ایده‌هایی شد که مرکزیت اروپای آن زمان را زیر سؤال برد و به مردم فهماند که جهان بزرگ‌تر از اروپا است و مردمانی با افکار و جهانی متفاوت در سرتاسر دنیا زندگی می‌کنند.
بعد از مجموعه اتقاقات سال 1401، انواع و اقسام دستگاه‌های اجرایی و تقنینی کشور به دنبال تصویب طرح‌هایی در رابطه با عفاف و حجاب افتادند. این طرحها پس از دوران پرالتهابی که کشور پشت سر گذاشت، ضروری به نظر می‌رسیدند. ولی بعد از علنی شدن پیش‌نویس هر کدام از این طرحها، مشخص شد که نویسندگان این متون نه تنها شناختی از شرایط جامعه ندارند بلکه نسبت به اتفاقات مشابه جهانی نیز بی‌اطلاع هستند. وضعیتی که خبر از ضرورت انقلابی کپرنیکی در بینش این افراد می‌دهد. این افراد مسئله‌ی حجاب را در منظومه‌ی خود به شکلی امنیتی- قضایی فهم می‌کنند و هیچ ایدهای درمورد اینکه می‌توان دیدی دیگر نسبت به حجاب داشت، ندارند.
بازخوانی تجربه‌ی بنگلادش و اندونزی
این مسئله را با توضیح تجربه‌ی بنگلادش و اندونزی در زمینه حجاب روشن‌تر می‌کنیم. برای بازخوانی تجربه‌ی دو کشور بنگلادش و اندونزی، مطالعات انجام شده در دو مقاله بررسی میشود: مقاله‌ی «مبینا کندکار» استاد دانشکده‌ی بازاریابی دانشگاه «داکا»ی هند و مقاله‌ی مشترک «هیوون پارک» استاد گروه پوشاک و منسوجات در دانشگاه ملی «چانگوون» کره‌ی جنوبی و «یانگی پارک» استاد بخش صنعت مد دانشگاه «کیونگنام» این کشور.
حجاب تا دهه‌های 1980 و 1990 در بنگلادش و اندوزی لباس پرطرفداری نبوده است. فقط مسلمانان معتقد به حجاب اسلامی و سنت‌های قدیمی از فرم حجاب به‌عنوان لباس خود استفاده می‌کردند. در این دو دهه در پی تغییرات سیاسی در حاکمیت این دو کشور تولیدکنندگان مسلمان آزادی بیشتری پیدا می‌کنند و برندهای مد اسلامی را تأسیس می‌کنند.
از طرف دیگر تغییرات جمعیتی به این جریان مد اسلامی روحی تازه می‌بخشد. براساس پیمایش آژانس ترویج سرمایه‌گذاری تجارت کره (KORTA) جمعیت طبقه‌ی متوسط اندونزی بعد از رشد اقتصادی این کشور، افزایش شگرفی داشته است. به‌طوری که تخمین زده میشود 100 میلیون نفر از کل جمعیت اندوزی جزو طبقه‌ی متوسط است و از طرفی دیگر نمودارهای جمعیتی نشان می‌دهد که جمعیت زنان 20 تا 30 سال در این کشورها در حال افزایش است.
رشد جمعیت با رشد تعداد زنان تحصیلکرده‌ی شهرنشین در این کشورها همراه شده است. فعالان بازار مد به خوبی می‌دانند کشوری با این خصوصیات جمعیتی معدن ارزشمند بازارهای مد و لباس است. طبق تحقیقات انجام شده در حوزه‌ی مد و لباس، میزان تحصیل افراد همیشه با میزان گرایش آنها به مد همبستگی مثبت داشته است. یکی از راه های فرونشاندن تقاضای مؤثری که در این جمعیت ایجاد میشود عرضه‌ی مد لباس به این جمعیت است.
حال پاسخی که جامعه‌ی مدنی مسلمان بنگلادش و اندونزی به تقاضای این جمعیت می‌دهد چیست؟ ابداع و عرضه‌ی مد اسلامی. مدی که در عین حال که زیباست براساس قوانین شریعت نیز هست. به طوری که در مقاله‌ی یان جی پارک تأکید شده است که مدی در اندونزی موفق است که مبتنی بر شریعت باشد. زنان در اندونزی و بنگلادش محجبه هستند و دلیل این کار خود را زیبایی حجاب و مطابقت آن با مد روز می‌دانند.
طی فرآیندی 20 ساله، سلیقه‌ی مد و نحوه‌ی لباس پوشیدن زنان اندونزیایی و بنگلادشی عوض شد. این دو کشور با تغییر فرهنگی بنیادینی مواجه شدند. حجاب به مد روز زنان تبدیل شد. این تغییر فرهنگی با فهم قانون عرضه و تقاضا و همچنین فهم نیاز بازار امکان یافت.
همچنین در این پژوهش در مورد حجاب زنان اندونزیایی بیان شده است که حجاب این زنان از حالت سنتی خارج شده و به سمت مد روز حجاب اسلامی تغییر کرده است. نسل جوان در مرکز این روند قرار دارد و 40 ٪ از بازار مصرف مد را تشکیل می‌دهد. این مطالعه همچنین خاطرنشان می‌کند که زنان مسلمان تصویر و هویت اجتماعی خود را از طریق مد بیان می‌کنند، زیرا مد نوعی ارتباط اجتماعی است.
این وضعیت تا جایی ادامه پیدا می‌کند که مد به یکی از سودده‌ترین صنایع در جهان اسلام تبدیل میشود. طبق گفته‌ی کلمچر(2016) مسلمانان در سال 2013، 266 میلیارد دلار برای لباس هزینه کردند و از میزان فروش مد در ژاپن و ایتالیا فراتر رفتند. مجله‌ی اقتصادی Fortune که در ایالات متحده منتشر میشود نیز اظهار داشت که اگرچه تاکنون تجارت مسلمانان متمرکز بر امور مالی و غذاهای حلال بوده است، اما مد در بازار مسلمانان پتانسیل بی‌پایانی دارد. همچنین به گزارش بلومبرگ تخمین زده میشود که بازار حجاب 96 میلیارد دلار ارزش دارد که توسط 800 میلیون زن مسلمان حمایت میشود که 40 درصد از آنها زیر 25 سال سن دارند.
دولت اندونزی و رسانه‌ی راهبر صنعت مد یعنی گروه «فمینا»، در صنعت مد اندونزی نقش مهمی ایفا می‌کنند. هفته‌ی مد جاکارتا بزرگ‌ترین نمایشگاه بین‌المللی در جنوب شرقی آسیا است که به میزبانی گروه فمینا ، سالانه از سال 2008 در اندونزی برگزار میشود. همچنین کنسرسیوم اسلامی صنعت مد اندونزی، ائتلافی از چندین سازمان دولتی اندونزیایی است که برای صنعت مد اندونزی تأسیس شده است. این سازمان برای توسعه و تبدیل اندونزی به کعبه‌ی آمال مد اسلامی تأسیس شده است. بر این اساس اندونزی دومین بازار بزرگ صنعت مد بعد از امارات است.
لزوم پرهیز از سیاستگذاری با ابزارهای فرسوده
به ایران برگردیم. سال 84 قانون مد اسلامی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و نهاد اجراکننده‌ی آن نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعیین شد. با توجه به اینکه بعد از 18 سال این قانون تاکنون اجرا نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که توانایی خلق مد اسلامی برای جمعیت جوان و طبقه‌ی متوسط ایرانی را ندارد؛ چون نهاد اجراکننده‌ی آن نهادی فرهنگی است که به احتمال بسیار زیاد فهمی از بازار و منطق کارهای اقتصادی ندارد.
حال که تمامی دستگاه‌های قانون‌گذاری و اجرایی کشور برای اِعمال حجاب بسیج شده‌اند و سعی در سامان‌دهی وضعیت پوشش دارند بهتر است قبل از آن نسبت به دید خود در حیطه‌ی قانون‌گذاری انقلابی کپرنیکی ایجاد کنند. در درجه‌ی اول باید متوجه شوند که سبک‌های زندگی متفاوتی در این کشور وجود دارد که به راحتی پوشش مدنظر آنها را نمی‌پذیرد چون از دیدگاهشان زیبا نیست یا آن را منطبق با عرف فرهنگی مورد نظر خود نمی‌داند. از طرف دیگر این انقلاب ذهنی باید باعث پدید آمدن این درک شود که در جهان شیوههای دیگری از حفظ و رعایت حجاب اسلامی نیز وجود دارد. این سیاست‌گذاران که در سراسر دستگاه‌های قانونی و اجرایی کشور حضور دارند، هم‌اکنون هراسانند و به دنبال سامان دهی وضعیت پوشش مطابق خواسته‌های خود و در سریع‌ترین زمان ممکن هستند. خواسته‌هایی که قبل از هر چیز امنیت کشور را به خطر میاندازد. باید با آشنا کردن آنان با گزینه‌های متعدد سیاستگذاری به والایش ذهنی آنها پرداخت تا مواجهه‌ی درست‌تری با جهان خارج از ذهن خود داشته باشند.
