روابط افغانستان و پاکستان رو به وخامت است. گفتگوها برای کاهش تنش نیز چشم انداز مثبتی ندارد و درگیری های مرزی همچنان ادامه دارد. سرکرده «تحریک طالبان پاکستان» می گوید از داخل خاک پاکستان علیه دولت این کشور به جنگ ادامه خواهیم داد و با روحیه و سلاحی که داریم، می‌توانیم چندین دهه به جنگ ادامه دهیم. پاکستان مدعی است که حملات علیه این کشور در داخل خاک افغانستان طرح‌ریزی می‌شود و تحریک طالبان پاکستان در این کشور پناه گرفته‌اند. گروگانگیری اخیر این گروه منجر به کشته شدن ۳۳ تن از اعضای آن شده و کارشناسان نسبت به ادامه درگیری ها هشدار می دهند. نشریه پاکستانی داون در تحلیلی به قلم ملیحه لودی سفیر پیشین پاکستان در آمریکا و نماینده دائم سابق در سازمان ملل نوشت:
درگیری های پی در پی منعکس کننده افزایش تنش های مرزی در ماه های اخیر بود. این امر اغلب منجر به بسته شدن گذرگاه مرزی شده است. بسیاری از حوادث، ناشی از مقاومت نیروهای افغان در برابر کنترل مرزی قوی تر است که اخیراً توسط پاکستان از طریق اسناد و الزامات بیومتریک در هر پنج گذرگاه مرزی بین دو کشور اعمال شده است.
مقامات طالبان در این خصوص ابراز تردید کرده اند. برخی حوادث به دنبال اختلافات بر سر حصار مرزی ایجاد شده توسط پاکستان، در امتداد بیشتر مرزها رخ داده است. درگیری در اوایل ماه جاری با واکنش تند روابط عمومی ارتش پاکستان (ISPR) مواجه شد که “آتش بی دلیل و بی رویه” از طرف افغانستان را “تجاوز ناخواسته” خواند، در حالی که شهباز شریف این حادثه را محکوم کرد.
متعاقباً، مقامات پاکستانی به دنبال کم اهمیت جلوه دادن حادثه ۱۱ دسامبر گفتند که کابل برای این حمله عذرخواهی کرده است، در حالی که برخی از نمایندگان پارلمان خواستار تلاش‌های «آشتی‌آمیز» بین دو همسایه شدند.
اگرچه مقامات پاکستانی همچنان در مجامع جهانی خواستار تعامل بیشتر بین المللی با مقامات طالبان و درخواست کمک مالی برای افغانستان هستند، اما تعامل پاکستان با کابل در حال تبدیل به منبعی برای افزایش ناامیدی است. این به طور خصوصی توسط مقامات تایید شده است، اما موضع عمومی متفاوت است – روابط با همسایه غربی کشور “عادی” و پایدار است.
آنها ادعا می کنند که بیانیه های تند در پی درگیری های مرزی است، اما معتقدند که این مسائل عادی و پذیرفته شده است. در عوض، آنها به تقویت روابط تجاری اشاره می کنند، همانطور که در ۶۰ نشست در مورد مسائل تجاری بین دو کشور از زمان به دست گرفتن قدرت توسط طالبان نیز منعکس شده است.
با این حال، ماه گذشته شاهد انحراف قابل توجهی از مواضع عمومی “همه چیز خوب” بودیم. این در بیانیه سیاستی ارائه شده توسط محمد صادق، نماینده ویژه پاکستان برای افغانستان، در نشست کشورهای عضو فرمت مسکو در ۱۶ نوامبر در روسیه آمده است.
وی با ارائه “گزارش پیشرفت” ۱۶ ماهه حکومت طالبان گفت که انتظارات پاکستان و جامعه بین المللی در مورد موضوعات کلیدی برآورده نشده است. در مورد شمول سیاسی، «چیز کمی برای نشان دادن وجود دارد». «به نظر می رسد حقوق زنان و دختران نیز به قهقرایی رفته است». و “ردپای سازمان های تروریستی در افغانستان” هنوز ریشه کن نشده است. اظهارات او تصدیق این بود که در تمام تعاملات با کابل، حاکمان آن حتی در کمترین مقیاس نیز تغییر نکرده اند. او فقدان کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی کافی به افغانستان را ناشی از انتظارات برآورده نشده دانست. به عبارت دیگر، ناتوانی طالبان در عمل به سه وعده اصلی که به جامعه بین‌المللی داده بود، هزینه‌های زیادی را به همراه داشت. اما این کابل را متقاعد نمی کند تا راه خود را تغییر دهد.
سفر بعدی حنا ربانی کهر وزیر مشاور در امور خارجی به کابل نیز به دلیل انعطاف پذیری طالبان در مورد این موضوعات اصلی نتیجه چندانی نداشت. کهر نظرات پاکستان از جمله در مورد تحصیل دختران را تا جایی که می توانست محکم بیان کرد، اما وزرای طالبان تضمین های معمول را ارائه کردند، در حالی که هیچ تعهدی ندادند. به ویژه به این دلیل که قدرت تصمیم گیری در اختیار کابینه کابل نیست، بلکه رهبری تندرو است.
بیانیه‌های منتشر شده از سوی دو طرف پس از این دیدارها عمدتاً بر موضوعات تجاری متمرکز بود و از ذکر منابع اختلاف بین دو کشور پرهیز شد. این باعث تیرگی بیشتر روابط شد. در همین حال، تشدید حملات تروریستی فرامرزی توسط تحریک طالبان پاکستان، گروه شبه‌نظامی که هنوز در افغانستان مستقر است، همچنان روابط دو کشور را در معرض آزمون قرار می دهد. انتظارات اسلام آباد مبنی بر اینکه بازگشت طالبان به قدرت پاکستان را قادر می سازد تا امنیت مرزهای غربی خود را تامین کند برآورده نشده است.
در عوض، نگرانی‌های امنیتی پاکستان با افزایش حملات برون مرزی تحریک طالبان پاکستان از زمان تسلط طالبان بر کشور افزایش یافته است. در یک سال گذشته بیش از ۱۴۰ پرسنل امنیتی پاکستان در این حملات جان خود را از دست داده اند.
گزارشی که در اوایل سال جاری توسط تیم نظارت بر تحریم و پشتیبانی تحلیلی شورای امنیت سازمان ملل متحد منتشر شد، نشان داد که «تحریک طالبان مسلماً بیشترین سود را از تمام گروه‌های افراطی خارجی در افغانستان از تسلط طالبان برده است». تحریک طالبان پاکستان به انجام حملات وقیحانه با هدف قرار دادن پرسنل امنیتی پاکستان ادامه داده است. ماه گذشته، این گروه پایان آتش بس خود با دولت را به این دلیل که عملیات نظامی علیه آن ادامه دارد، اعلام کرد و تهدید به موج جدیدی از حملات تلافی جویانه در سراسر کشور کرد.
به هر حال آتش بس هرگز جواب نداده بود. همچنین مذاکراتی که مقامات نظامی پاکستان برای پایان دادن به جنگ ۱۴ ساله این گروه مسلح علیه پاکستان انجام دادند، با تحریک طالبان انجام نشد. مذاکرات ماه ها پیش زمانی که مشخص شد که خواسته های تحریک طالبان پاکستان غیرقابل مذاکره است، به هم خورد. اگرچه کابل از اسلام‌آباد می‌خواهد تا این گفتگوها را از سر بگیرد، اما دیگر هیچ علاقه‌ای برای پاکستان برای انجام این کار وجود ندارد – اعتراف به اینکه گفتگوهای مستقیم با تحریک طالبان پاکستان نتیجه معکوس داشت زیرا آنها فقط گروه شبه نظامی را جسور کردند و مسئول تلاش تحریک طالبان پاکستان برای بازگشت (شکست خورده) در سوات بودند.
در مواجهه با نگرانی های امنیتی فزاینده ناشی از افغانستان، گزینه های پاکستان چیست؟ اقدامات بیشتری در خصوص روند فعلی صورت بگیرد؛ اول روابط تجاری را گسترش دهید، از راه های دیگر به افغانستان کمک کنید، اما نگرانی های امنیتی و دیگر نگرانی ها را به امید دریافت پاسخ از کابل افزایش دهید. با این حال، این امر نتیجه ای متفاوت از گذشته به همراه نخواهد داشت و همچنان تمرینی بیهوده خواهد بود.
گزینه دوم رویکردی بر اساس سخت گیری مشفقانه است – با استفاده از اهرم قابل توجه و استفاده نشده پاکستان به روشی دقیق کالیبره شده از مجموعه ابزار سیاست مشوق ها و بازدارنده ها برای تأمین پاسخ لازم.
گزینه سوم ایجاد یک استراتژی هماهنگ منطقه ای با استفاده از اهرم های جمعی برای اعمال فشار بر کابل است. به هر حال، امنیت برای همه همسایگان افغانستان دغدغه است، حتی اگر سایر منافع آنها متفاوت باشد. گزینه های دوم و سوم متقابل نیستند و می توانند و باید در کنار هم استفاده شوند.
روابط پایدار با افغانستان اجبار استراتژیک پاکستان است. اما بین مماشات و رویارویی، فضایی برای ایجاد یک رویکرد سیاستی وجود دارد که به طور موثر از منافع امنیتی پاکستان محافظت کند. برای آن، مدیران امنیتی ابتدا باید بپذیرند که سیاست کنونی افغانستان در حال حاضر غیرقابل دفاع است.
هشدارها نسبت به وقوع جنگ خونین در پاکستان
ریاض محمد خان، وزیر خارجه پیشین پاکستان نیز در مقاله‌ای در روزنامه دان، نوشت که در گذشته، اشرف غنی و کرزای، روسای جمهوری پیشین افغانستان، از پاکستان برای کنترل طالبان و ایجاد فضای سیاسی بیشتر برای خود تقاضای کمک کرده بودند. او اذعان کرد که دولت پاکستان با نظریه ایجاد یک دولت قابل اعتماد با مشارکت طالبان در کابل، که از طرف روسای جمهوری پیشین افغانستان مطرح شد، اغوا شده بود.
ریاض محمد خان نوشت: «اگرچه رسما این درخواست (از طرف دولت پاکستان) رد شد، اما ما همچنان جذب چنین تصورات نادرستی مانند یافتن «عمق استراتژیک» و داشتن «دولت دوستانه» در کابل شدیم.» او همچنین به ناامیدی دولت پاکستان از طالبان در افغانستان تاکید کرد و گفت: «امروز نگاه ما به یک تقاضای حداقلی کاهش یافته است که طالبان افغانستان تحریک طالبان پاکستان و دیگر عناصر ضدپاکستانی را مهار کند، چیزی که به نظر می‌رسید رژیم‌های قبلی کابل آماده انجام آن بودند. ما در این زمینه به طالبان افغانستان اعتماد کردیم و آشکارا ناامید شدیم.»
این مقام پاکستانی، درگیری‌های اخیر در مرزهای میان طالبان افغانستان و نیروهای پاکستانی را، نشانه «کینه‌توزی» طالبان و غیرقابل اعتماد بودن آنها دانست. او گفت برای پایان یافتن این دعوا و کشمکش، «باید واکنش شفاف داشته باشیم». به گفته ریاض محمد خان، این وضعیت، مستلزم تصمیم‌گیری‌هایی است که شامل رهبری سیاسی و نظامی، رهبران خیبر پختونخوا و بلوچستان، وزارت خارجه و سازمان‌های اطلاعاتی می‌شود.
وزیر خارجه پیشین به نحوی به طالبان هشدار داد که اگر حمایت از تحریک طالبان پاکستانی یا هر گروه تروریستی دیگری را در داخل افغانستان ادامه دهند، به جنگ خونینی در این کشور منجر خواهد شد که باعث کشته شدن غیرنظامیان خواهد شد. او گفت: «هر کشوری که گروه‌های خودمختار مسلح را در خاک خود تحمل کند محکوم به فنا است.» او در ادامه تاکید کرد: «کابل نباید شک داشته باشد که ما براندازی علیه پاکستان از طرف تحریک طالبان پاکستان یا سایر گروه‌های فعال از افغانستان را اقدام‌هایی غیردوستانه می‌دانیم که می‌تواند ما را مجبور به دفاع از خود کند.»
با این حال، این مقام پاکستانی، گفت در گام نخست، مقابله با تحریک طالبان پاکستان در مرز و داخل کشور اولویت دارد و تاکید کرد که نباید کار به جایی برسد که به داخل افغانستان وارد شویم.
