سازمان همکاری شانگهای پیشران های دیپلماسی پارلمانی و ابتکارهای پیش رو

با موافقت مجلس شورای اسلامی برای الحاق کشورمان به سازمان همکاری شانگهای، وضعیت موجود این سازمان و ظرفیت های دیپلماسی پارلمانی و ابتکارات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برای مزیت سازی از سازمان همکاری شانگهای مورد بررسی قرار گرفته اند که مهمترین موارد آن عبارتند از:
– مقابله با نفوذ ناتو به شرق، ایجاد نظام امنیت دستهجمعی در آسیای میانه، ارائه جدول زمانی برای خروج پایگاه های نظامی آمریکا از آسیای میانه، جایگزینی نظام چندقطبی بهجای سلطه یکجانبهگرایانه آمریکا، تعیین مکانیسم معین برای حل و فصل اختلافات مرزی و ایجاد شبکه یکپارچه داده های مقابله با تروریسم و قاچاق موادمخدر از اهداف اولیه تأسیس سازمان همکاری شانگهای بودند.
– استقرار امنیت پایدار در آسیای میانه و اوراسیا از کانون های مورد توجه سازمان همکاری شانگهای است. زیرا نقش مهمی در پیشبرد کمربند راه، احیای جاده ابریشم و کریدور شمال – جنوب دارد.
– اغلب کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از موزاییک های قومی و فرقه ای برخوردارند و تفسیرهای متفاوت آنان از تروریسم، می تواند به تنش های غیرقابل کنترل تبدیل شود. به همین دلیل تروریسم، تجزیه طلبی و افراطگرایی؛ سه دغدغه مهم اعضای این سازمان معرفی شده اند.
– عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در صورت طی شدن تمامی فرایندها و تشریفات قانونی، زودتر از آوریل 2023 نخواهد بود.
– بحرین، امارات، کویت، مالدیو و میانمار به عنوان اعضای جدید شرکای گفتگو پذیرفته شده اند. این امر نشان می دهد که برخی متحدان غرب نیز افول آمریکا در منطقه را پذیرفتهاند و بعد از تحولات اوکراین، اتکای برخی بازیگران منطقه ای به تضمین های سیاسی و امنیتی غرب و ناتو کاهش یافته است.
– بررسی اظهارات و مواضع رؤسای کشورهای عضو شانگهای، نشانگر اهمیت و دغدغه بالای این سازمان به دو موضوع امنیت غذایی و انرژی است، به طوری که محور سخنان دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در «هفدهمین نشست سران شرق آسیا» مورخ 14 نوامبر 2022 (23 آبان 1401) نیز بر دو محور امنیت غذایی و انرژی متمرکز شده بود. از منظر سازمان همکاری شانگهای؛ تغییرات آب و هوایی، تنش های ژئوپلیتیک و همه گیری کووید- 19، سه عامل تشدیدکننده ناامنی غذایی هستند.
– استمرار تنش و بی اعتمادی بین برخی اعضا همچون هند و پاکستان، از موانع تسریع فرایند همگرایی سیاسی و اقتصادی بین اعضا تلقی می شود، با وجود این حضور هر دو کشور در سازمان همکاری شانگهای باعث تعدیل و پیشگیری از شکل گیری تنش های غیرقابل کنترل بین آنان می شود، درنتیجه یکی از فرصت های سازمان همکاری شانگهای، کمک به استقرار صلح و امنیت پایدار منطقه ای است.
– اغلب کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از پتانسیل تهدیدات تروریستی و جدایی طلبی قومی برخوردارند، به همین دلیل «ساختار ضدتروریسم منطقه ای سازمان همکاری شانگهای» یکی از تدابیر اعضا برای مقابله با تهدیدات مشترک بود.
– ماده (24) اساسنامه سازمان همکاری شانگهای از مهم ترین مواردی است که برخی منتقدان با استناد به این ماده، خواستار بررسی دقیق تر اسناد پیوست به سازمان همکاری شانگهای هستند. در این ماده تصریح شده است که اعضا نمی توانند هیچ گونه حق شرطی را نسبت به منشور، اهداف و مأموریت سازمان داشته باشند.
– عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، پنجره جدیدی را برای استقرار امنیت پایدار در مناطق التهاب آفرین و تنش زا مانند افغانستان فراهم می کند. در این میان ابتکار قوه مقننه برای برگزاری دیپلماسی پارلمانی سران همسایگان افغانستان در شانگهای، جایگاه قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران در ترتیبات و ساختار امنیتی منطقه را تقویت می نماید.
– اهتمام و تمایل سازمان همکاری شانگهای برای ایجاد کانون های تماس با سازمان های منطقه ای، فرصت مناسبی را برای هیئت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای تعمیق روابط بین سازمان همکاری شانگهای با مجمع مجالس آسیایی و اتحادیه بین المجالس اسلامی به وجود آورده است. این اقدام با دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه همزمان دیپلماسی نگاه به شرق، تحقق قرن پیش رو – قرن آسیا و دیپلماسی مقاومت هوشمند در برابر استکبار جهانی همسویی راهبردی دارد.
– یکی از برنامه های راهبردی سازمان همکاری شانگهای، انجام رزمایش های نظامی برای آمادگی حداکثری در برابر تهدیدات مشترک است. گستره جغرافیایی روسیه، چین، هند، ایران و همچنین مزیت های ژئوپلیتیکی این کشورها، بازخورد این رزمایش ها بر صلح و امنیت پایدار منطقه ای را افزایش داده است.
– بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، واکنش هایی را در بین برخی اعضا به وجود آورده است، به طوری که تاجیکستان در سال ۲۰۲۱ با حضور نماینده طالبان در نشست شانگهای موافقت نکرد. این امر نشان می دهد جدا از برخی اختلافات مرزی، دومین عنصری که می تواند موانعی را برای انسجام داخلی این سازمان به وجود آورد، افراط گرایی و تفسیرهای متفاوت اعضا از تروریسم یا جدایی طلبی است. به همین دلیل، عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای و اتخاذ دیپلماسی پارلمانی میانجی گرایانه یا رایزنی هیئت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای ایجاد مجمع مجالس کشورهای فارسی زبان، می تواند گشایش های جدیدی را برای رفع یا تعدیل برخی تنش ها بین برخی اعضا مانند افغانستان (عضو ناظر) و تاجیکستان (عضو رسمی) به وجود آورد.
– تأسیس مجامع پارلمانی بر حسب نیاز و منافع مشترک، مهم ترین موتور محرکه ایفای نقش فعّال و سازنده نمایندگان در معادلات منطقه ای و جهانی است. در همین راستا، یکی از فرصت های دیپلماتیک الحاق کشورمان به سازمان همکاری شانگهای، اهتمام و خردجمعی اعضا برای تأسیس «اتحادیه بین المجالس سازمان همکاری شانگهای» است. ابتکار تأسیس «اتحادیه بین المجالس سازمان همکاری شانگهای» توسط ریاست محترم قوه مقننه، نقش و جایگاه مجلس شورای اسلامی در تعمیق و توسعه همکاری های همه جانبه بین کشورهای عضو این پیمان را افزایش خواهد داد. تأسیس این اتحادیه، وزن سیاسی و شعاع اثرگذاری سازمان همکاری شانگهای در نظام بین الملل و ترتیبات منطقه ای و فرامنطقه ای را افزایش می دهد.
– پیگیری مصوبات سازمان همکاری شانگهای در دو لایه اجرایی و قانونگذاری، پشتوانه مردمی برنامه های این سازمان را افزایش و به شفاف سازی برنامه های آن کمک می کند که تأثیر بالایی بر تحقق اهداف سند تأسیس این سازمان بر جا می گذارد.
– رایزنی های رؤسای گروه های دوستی مجلس شورای اسلامی با مجالس کشورهای عضو شانگهای یا رایزنی ریاست محترم قوه مقننه و ریاست محترم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با «ژانگ مینگ»، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای، می تواند بستر مساعدی را برای توسعه همکاری های درون سازمانی و تأسیس اتحادیه بین المجالس شانگهای فراهم نماید.
– الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، می تواند حلقه های تماس بین این سازمان و سایر ائتلاف های منطقه ای همچون سازمان همکاری های اقتصادی اکو را افزایش دهد.
– به غیر از فدراسیون روسیه، سایر اعضای رسمی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از قاره آسیا هستند و الحاق جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه ای، فرایند گسترش همکاری های قاره ای در راستای قرن پیش رو – قرن آسیا را هموارتر می نماید.
– با موافقت نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، فضای مساعدی برای توسعه دیپلماسی پارلمانی متوازن بین اعضای این سازمان به ویژه ایران، روسیه، چین و هند برای اتخاذ مواضع همسو در نهادها و سازمان های بین المللی فراهم شده است.
– توسعه همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با روسیه و چین در قالب پیمان شانگهای، یک پشتوانه سیاسی برای اجرای دقیق تر اسناد همکاری های بلندمدت ایران با چین و روسیه خواهد بود.
– سازمان همکاری شانگهای این پتانسیل را دارد که به یک عنصر بازدارنده در قبال مداخلات و سیاست های ناتو برای نفوذ به شرق تبدیل شود. کشورهای غربی با تأسیس مجمع قانونگذاری ناتو، از ظرفیت قانونگذاری کشورهای عضو برای مشروعیت بخشی به مقاصدشان استفاده می کنند. تأسیس اتحادیه بین المجالس کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، توازن راهبردی و هماوری دیپلماتیک این سازمان در برابر ناتوی نظامی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی را ارتقا می دهد. از طرفی تقویت قدرت راهبردی شانگهای، کارایی و اثرگذاری ناتوی عربی در خلیج فارس را به صورت قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.
– یکی از اهداف سند تآسیس سازمان همکاری شانگهای، تحقیق مشترک کشورهای عضو برای مواجهه و آمادگی در برابر چالش های مشترک اعضا در قرن بیست ویکم است، به همین دلیل می توان از ظرفیت خرد جمعی اعضا برای مواجهه منطقی و هوشمندانه با ابرچالش های مشترک در گام دوم انقلاب استفاده نمود