جمهوری اسلامی از ابتدا هدف اصلی خود را استکبار ستیزی و کمک به مستضعفان قرار داده است. به همین دلیل همواره نظام سلطه مشکلات و تحریم های بسیاری را به آن تحمیل کرده است. این موضوع وظیفه بزرگی را بر دوش دستگاه سیاست خارجی قرار داده است. از دیدگاه مقام معظم رهبری در سیاست خارجى جمهورى اسلامى هیچ گونه زورگویی از هیچ کس پذیرفته نیست. کنار نیامدن با ظالم، پافشاری بر حقیقت و حمایت از مظلومان، ازجمله اصول مستحکم سیاست خارجى محسوب می شود. لذا سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید بتواند هم ملزومات دفاع از مظلومان را در مقابل مستکبران فراهم کند و هم دیپلماسی اقتصادی را به گونه ای پیگیری کند تا تحریم های دشمن خنثی شود و دیگر آنان نتوانند از این طریق به کشور ایران فشار وارد کنند.
کلیدواژه: دیپلماسی، سیاست خارجی، سیاستگذاری
ضرورت و اهداف پژوهش
سیاست خارجى یکى از مناقشه برانگیزترین حوزه های سیاست گذاری است که دولت ها با آن مواجه هستند. ازجمله مهم ترین اهداف سیاست خارجی تامین صلح و جلوگیری از تعرض به مرزها و سیستم سیاسی است. نظام برآمده از انقلاب اسلامی سعی دارد که همواره در سیاست گذاری به دوراز افراط و تفریط باشد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید به منافع ملی پایبند باشد و در راه رسیدن به این هدف باید چارچوب خاصی را رعایت کند. چارچوب اساسی جمهوری اسلامی عدالت و ضدیت با استکبار است که باید حتماً مدنظر سیاست گذاران جمهوری اسلامی قرار بگیرد. این چارچوب به این معنا است که جمهوری اسلامی حاضر نیست تا از طریق زدوبند با قدرت ها و فشار بر مستضعفان، منافع ملی خود را به دست بیاورد. اصل مهم دیگر در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی چالش با آمریکا است که برای حل آن باید از ظرفیت تمام پرونده های دیگر سیاست خارجی استفاده کرد. در این پژوهش سعی شده است تا اصول اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی به سطح عینیت پرونده های این سیاست خارجی آورده شود و از این طریق راهکارهایی برای حل چالش ها بیان شود.
بررسی پرونده های چالش برانگیز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با چالش ها و پرونده های مختلفی روبه رو است که ارائه راهکاری درست و قاطع برای آن ها ضروری به نظر می رسد. در این قسمت به این پرونده ها پرداخته می شود و هر یک از آن ها به صورت جداگانه بررسی می شود:
پرونده چالش مستقیم ایران و آمریکا
در این پرونده دو موضوع اساسی وجود دارد. یکی از آن ها بحث مذاکره، برجام و تحریم است و دیگری نیز بازدارندگی نظامی و اخراج آمریکا از منطقه است. درزمینه مذاکره و برجام باید به این موضوع اشاره کرد که دشمنی آمریکا با جمهوری اسلامی عمیق تر از آن است که بتوان با آن را مذاکره حل کرد. نکته دیگر نیز این است که تغییر دولت ها در آمریکا تغییری در سیاست کلی آن کشور ایجاد نخواهد کرد. هم اکنون هم آمریکا سعی دارد تا با ابزار مذاکره ایران را مهار کند. در این زمینه ایران باید برای برهم زدن زمین بازی طی اخطاری از برجام بیرون بیاید و برای آن که وجهه دیپلماسی خود را حفظ کند، ازسرگیری مذاکره را به گفت وگوهای علنی بر سر همه موضوعات بسپارد.
همان طور که در بخش قبلی آورده شد، یکی دیگر از موضوعات درزمینه چالش آمریکا و ایران اخراج آمریکا از منطقه است. آمریکا ازآنجایی که می داند، ایران از شروع جنگ گسترده با نظامیان آمریکا می ترسد، سعی دارد با ابزار مذاکره از خط های قرمز جمهوری اسلامی ایران عبور کند. در این زمینه نیز باید این موضوع را در نظر گرفت که آمریکا درگیر بحران های داخلی و قطب های نوظهور است. به همین دلیل جسارت جنگ گسترده با جمهوری اسلامی را ندارد. درنتیجه کشور ایران باید دست به واکنش های امنیتی و نظامی بزند تا هم بتواند بازدارندگی ایجاد کند و هم بتواند ابهت پوشالین دشمن را بشکند.
پرونده دیپلماسی نامتقارن
جمهوری اسلامی ایران توانسته است، بنابر ارزش های خود هم پیمانانی بسیاری را بیافریند که از آن ها می توان به مقاومت فلسطین و گفتمان مقاومت اشاره کرد. بسیاری نیز این موضوع را موفقیتی شگفت انگیز برای جمهوری اسلامی می شمارند. در راستای عمل به وظایف یک دولت اسلامی، جمهوری اسلامی باید ارتباط رسمی با گروه ها و هدایت توده های انقلابی همسو را در دستور کار خود قرار دهد. از این تعاملات مطلوبی می توان به مواردی چون صادرات کالای باکیفیت و حضور بخش خصوصی در منطقه آمریکای لاتین، تولید و نشر ادبیات مشترک انقلابی متناسب با گروه های مختلف و پاسخ محکم به اقدامات خصمانه و شکست حصر یمن اشاره کرد. سوریه یکی از کشورهایی است که باید درزمینه همکاری با آن توجه بسیاری کرد. در سوریه می توان از میان جریان های موجود هم پیمانانی جدی نظیر جریان فراگیر به رهبری بشار اسد را انتخاب کرد. همچنین می توان هسته ای محدود و کاملاً نزدیک به آرمان های جمهوری اسلامی ایجاد کرد.
پرونده دیپلماسی اقتصادی
جمهوری اسلامی موقعیت منحصربه فردی دارد. درنتیجه باید در اقتصاد خارجی خود نیز رویکردی ویژه اتخاذ کند. ایران کشوری استکبارستیز است که تحت شدیدترین تحریم های اقتصادی است. هرچند که ایران کشوری درحال توسعه محسوب می شود اما ظرفیت های دانشی، اقتصادی و جغرافیایی آن به حدی است که می تواند به یک قدرت کلان اقتصادی تبدیل شود. برای رفع این مشکلات نیز راهکارهایی وجود دارد. در وهله اول کشور ایران باید با دشمنان نظام سلطه پیوندهای محکم اقتصادی برقرار کند. همچنین ایران باید از هرگونه شفافیت اقتصادی در گروه های اقدام مالی (اف ای تی اف) و استفاده از اینستکس خودداری کند و برای جابه جایی های مالی از راهکارهای جایگزین استفاده کند. از دیگر راهبردهایی که در این زمینه می توان به آن اشاره کرد، مواردی چون تشکیل بلوک منطقه ای، خودداری از خام فروشی و افزایش ارتباط شرکت های دانش بنیان داخلی با خارج از این قبیل هستند.
پرونده چین و روسیه
چین و روسیه ازجمله کشورهایی هستند که می توانند کشورهای مناسبی برای ارتباطات عمیق اقتصادی باشند. رویکرد ایران درزمینه چین باید فعال کردن این کشور در مقابل آمریکا باشد تا بتواند از طریق اختلافات میان این دو کشور بیشترین بهره را ببرد. همین طور دستگاه سیاست خارجی ایران باید تلاش کند تا چین را از ارتجاع عرب و صهیونیست ها دور کند. درزمینه روسیه هم محورهای مشترک بسیاری برای همکاری وجود دارد که از آن ها می توان به تأمین امنیت بندر طرطوس (راه دسترسی مطمئن روسیه به مدیترانه) و تأمین پایدار و باکیفیت مواد غذایی برای روسیه اشاره کرد.
پرونده محور مقاومت و متحدان
روابط خارجی را می توان در دو سطح ارتباط دوستانه و منصفانه و اتحادها و پیمان های راهبردی تقسیم بندی نمود. در این زمینه پیشنهاد می شود که اتحادها، تفاهم نامه ها و معاهده ها و … بنابر اشتراک منافع در دستور کار قرار گیرد. به صورت موردی نیز می توان به این موضوع اشاره کرد که گروه های حزب الله لبنان، مقاومت عراق و انصار حزب الله یمن در دایره ولایت قرار دارند و هیچ معامله ای بر سر حقوق آنان مجاز نیست. همچنین ایران باید تلاش کند تا به تعداد متحدان خود در مناطقی نظیر آمریکای لاتین و شمال و شاخ آفریقا بیفزاید. به خصوص که کشور ایران در آفریقا از ترکیه، ارتجاع عرب و رژیم صهیونیستی عقب افتاده است و در این زمینه باید تلاش بیشتری صورت گیرد.
پرونده رژیم صهیونیستی
دستگاه سیاست خارجی در موضوع پرونده رژیم صهیونیستی باید به تقویت مقاومت بپردازد و همین طور مسلح سازی کرانه باختری را پیگیری کند. علاوه بر این سیاست های معمول موارد دیگری نظیر شکست حصر غزه، ایجاد اجماع اسلامی علیه این رژیم و همین طور استفاده از ظرفیت آوارگان فلسطینی نیز باید مدنظر قرار گیرد.
پرونده ارتجاع عرب
اگر سیاست فعلی جمهوری اسلامی تفاهم و گفت وگو با چنین کشورهایی است؛ تنها زمانی به سرانجام مطلوبی می رسد که از موضع بالا باشد تا هیمنه این مرتجعان شکسته شود. همچنین باید برخورد متقابل نامناسب را با آنان پی گرفت. از دیگر مواردی که در این زمینه باید به آن دقت کرد، استفاده از نقاط ضعف این کشورها به خصوص کشور عربستان سعودی است.
جمع بندی
از دیدگاه مقام معظم رهبری در سیاست خارجى جمهورى اسلامى هیچ گونه زورگویی از هیچ کس پذیرفته نیست. کنار نیامدن با ظالم، پافشاری بر حقیقت و حمایت از مظلومان، ازجمله اصـول مستحکم سیاست خارجى محسوب می شود. ازآنجایی که نظام جمهوری اسلامی هدف اصلی خود را استکبارستیزی قرار داده است؛ نظام سلطه شدیدترین تحریم ها را بر آن تحمیل کرده است. حل این چالش ها به یک سیاست خارجی پویا و راهبردهای مشخص نیاز دارد. در این پژوهش سعی شده است تا مهم ترین پرونده های سیاست خارجی جمهوری اسلامی بررسی شود و پس ازآن پیشنهاداتی برای رویارویی درست با این پرونده ها ارائه شود. به طور خلاصه در این پژوهش پیشنهاد شده است که رویکرد جمهوری اسلامی در قبال دشمنان نظیر آمریکا و رژیم صهیونیستی باید مقتدرانه و از موضع بالا باشد همین طور جمهوری اسلامی باید سعی کند تا به متحدان خود بیفزاید و همین طور درزمینه دیپلماسی اقتصادی فعالانه تر عمل کند.
