یکی از ظرفیت ها و ابتکارات دیپلماتیک تسریع در فرایند شکل گیری قرن پیش رو- قرن آسیا، شناسایی ظرفیت های مغفول توسعه دیپلماسی پارلمانی دوجانبه بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است. ساختار نظام قانونگذاری روسیه، دو مجلسی و از «دومای دولتی» و «شورای فدراسیون» تشکیل شده است که به ترتیب مجلس سفلی و علیا نامیده می شوند. انقلاب 1905 نقش مهمی را در شکل گیری پایه های اولیه پارلمان روسیه ایفا نمود و با فرمان امپراتور تزار، نیکلای دوم، دومای دولتی هرچند با اختیارات بسیار محدود پایه گذاری شد. بین سال های 1917 تا 1936، «کنگره شوروی» و از سال 1936 تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 میلادی، «شورای عالی اتحاد شوروی» مأموریت قانونگذاری در روسیه کنونی را برعهده داشت که در زمان انحلال دارای 542 کرسی بود.
روی کار آمدن میخائیل گورباچف و انجام اصلاحات گسترده سیاسی و اقتصادی در قالب «پرستروئیکا» و «گلاسنوست»، بستر تغییرات ساختاری و عملکردی پارلمان شوروی را فراهم کرد. آغاز ریاست جمهوری «بوریس یلتسین»، نقطه عطف تحول و تغییرات بنیادین در مجلس فدرال و شکل گیری پارلمان کنونی روسیه است. پس از همه پرسی قانون اساسی در سال 1993، اختیارات پارلمان کاهش و اختیارات رئیس جمهوری به طور محسوسی افزایش می یابد. برای مثال مجلس فدرال باید به صورت دائمی فعالیت نماید و نباید هیچ گاه اداره کشور بدون مجلس باشد، ولی رئیس جمهور براساس مواد (111) و (117) قانون اساسی این اختیار را دارد با شرایطی که در قانون اساسی این کشور آورده شده است، دومای دولتی را منحل کند.
در اوایل تأسیس مجلس نوین فدرال روسیه (سال 1993)، کارزار سیاسی بین رئیس جمهوری و رئیس دومای دولتی بسیار بالا بود. قانون اساسی روسیه مصوب سال 1993 میلادی، شامل 9 فصل و 137 ماده است. این قانون اساسی در بحبوحه تنش فزاینده سیاسی بین پارلمان و دولت به تصویب رسید. در فصل پنجم قانون اساسی روسیه (مواد (94) تا (109))، ساختار و مأموریت مجلس فدرال روسیه مشخص شده است.
علاوه بر ریاست جمهوری؛ شورای فدرال، اعضای شورای فدراسیون، اعضای مجلس دوما و دولت فدراسیون روسیه نیز از ابتکار ارائه لوایح قانونی برخوردارند. اگر رئیس جمهور از امضای مصوبه دومای دولتی و شورای فدراسیون امتناع کند، لایحه دوباره در مجلس فدرال رأی گیری می شود و اگر بیش از دوسوم نمایندگان دومای دولتی و سناتورهای شورای فدراسیون، آن لایحه را مجدداً تصویب کنند، رئیس جمهور باید حداکثر ظرف 7 روز لایحه را توشیح نماید.
هر واحد فدرال، دارای دو کرسی در شورای فدراسیون روسیه است. یک سناتور از طرف رکن اجرایی و سناتور دیگر از طرف رکن قانونگذار هر ایالت مشخص می شود. درنتیجه در این شورا، ملاحظات هر دو رکن اجرایی و قانونگذاری لحاظ می شود و هر فدراسیون جدا از وسعت و تعداد جمعیت، دارای دو کرسی در شورای فدرال است، به همین دلیل از جایگاه سیاسی بالاتری در قیاس با دومای دولتی برخوردار است.
در صورت عدم توانایی رئیس جمهور و نخست وزیر، رئیس شورای فدراسیون روسیه تا برگزاری انتخابات، وظایف ریاست جمهوری را انجام می دهد. نمایندگان شورای فدرال روسیه از بین خود، رئیس و معاونانش را انتخاب می کنند. رئیس؛ جلسات شورای فدراسیون را اداره می کند و بر قوانین داخلی مجلس نظارت دارد.
تعداد قانونگذاران دومای دولتی 450 نفر است که براساس رأی شهروندان این کشور به مدت ۵ سال انتخاب می شوند و «ویاچسلاو ولودین» از فراکسیون روسیه واحد، ریاست آن را برعهده دارد.
مأموریت توسعه روابط پارلمانی با سایر کشورها و حضور در مجامع پارلمانی برعهده «هیئت های دیپلماتیک دائمی دومای دولتی» است که اعضای آن براساس قاعده اصل تناسب فراکسیون ها انتخاب می شوند و فراکسیون اکثریت، رهبری اغلب هیئت های دیپلماتیک را برعهده دارد. البته ضمانت اجرایی برای توصیه های این هیئت ها در قانون اساسی پیش بینی نشده است، اما در عین حال دولت نمی تواند به آن بی توجه باشد، زیرا دومای دولتی این صلاحیت و اختیار را دارد که با معاهدات و موافقتنامه های بین المللی دولت مخالفت کند و تا زمانی که دوما آن را تصویب نکند، موافقتنامه مذکور لازم الاجرا نخواهد شد. اعضای گروه دوستی در دوما می توانند براساس روابطی که با نهادهای اجرایی برقرار کرده اند و نیز اختیاراتی مانند پرسش از مقامات اجرایی، در جهت حل و فصل اختلافات یا کاهش تنش بین دو کشور کمک کنند.
بخشی دیگر از ظرفیت دیپلماتیک قوه مقننه، اهتمام نمایندگان به توسعه «دیپلماسی پارلمانی فراکسیون محور» است. «فراکسیون روسیه واحد» قدرتمندترین و بزرگ ترین حزب حاکم این کشور است و اعضای آن، پُست های کلیدی ریاست جمهوری و ریاست هر دو مجلس علیا و سلفای روسیه را در اختیار دارند. این فراکسیون در انتخابات دور هشتم دومای دولتی موفق شد 325 کرسی از مجموع 450 کرسی مجلس دوما را به دست آورد.
با توجه به نقش مجالس دو کشور قدرتمند جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در ترتیبات منطقه ای و بین المللی و همچنین نقش پیشران مجالس دو کشور در جهت تحقق قرن بیست و یکم – قرن آسیا، لازم است با ارائه برخی راهکارها و ابتکارات در جهت تحکیم روابط پارلمانی دوجانبه اقدام شود. روسیه، عراق، کویت، نیجر و بورکینافاو، در یک گروه دوستی قرار دارند که تجانس فرهنگی و جغرافیایی پایینی با یکدیگر دارند. توصیه می شود روسیه و کشورهای آسیای میانه در یک گروه قرار گیرند. این اقدام به توسعه کریدور شمال – جنوب و دیپلماسی پارلمانی اقتصادی در آسیای میانه کمک می کند. اهتمام نمایندگان دو کشور برای بازدیدهای میدانی متقابل از پارلمان و نهادهای تابعه نیز می تواند در تبادل تجارب قانونگذاری و نظارتی مؤثر باشد. یکی دیگر از سازوکارهای توسعه دیپلماسی پارلمانی متقابل، شناسایی ظرفیت های همکاری در حاشیه مجامع پارلمانی است. برای مثال مجمع مجالس آسیایی و اتحادیه بین المجالس جهانی، دو کانون مهم همکاری هیئت های دیپلماتیک پارلمانی دو کشور برای اتخاذ مواضع همسو است.
پیش نیاز همگرایی پارلمانی در قاره آسیا، مستلزم گام های مشنرک مجالس دو کشور برای تأسیس مجامع پارلمانی منطقه ای است، به طوری که رایزنی ریاست محترم مجلس شورای اسلامی و رئیس دومای دولتی روسیه یا مذاکرات رؤسای گروه های دوستی و هیئت های دیپلماتیک پارلمانی دو کشور برای تشکیل اتحادیه های پارلمانی منطقه ای مانند مجمع پارلمانی دریای خزر، مجمع پارلمانی پیمان شانگهای یا مجمع پارلمانی کشورهای کریدور شمال – جنوب، تجربه ای سازنده برای خیز به سمت منطقه گرایی پارلمانی قاره ای قلمداد می شود.
