صنعت گاز بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد و فرهنگ بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی متأثر از آگاهی جامعه از این صنعت است. فرهنگ‌سازی مصرف بهینه انرژی ارتباط مستقیم با دانش‌افزایی در مورد مقدار ذخایر گاز، فرآیندهای اکتشاف، پالایش، انتقال و توزیع و اقدام‌های انجام‌شده برای گازرسانی خانوارها و مراکز تولیدی و هزینه‌های نگهداری شبکه‌های انتقال و توزیع و تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز برای استمرار تامین گاز از یکسو و یافته‌های مربوط به روش‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی از سوی دیگر و نقش این کالای راهبردی در صنایع و اشتغال‌آفرینی و تأثیر آن در جغرافیای سیاسی منطقه دارد.
بر اساس آمار منتشرشده در سایت شرکت ملی گاز ایران که مربوط به خرداد ۱۴۰۱ است، تاکنون ۱۲۲۱ شهر و تعداد ۳۵۷۳۰ روستا گازرسانی شده است. در روزهای اخیر و هم‌زمان با گرامیداشت هفته دولت نیز با تلاش همکاران شرکت گاز استانی تعداد بیشتری از شهرها و روستاها به جمع مناطق گازرسانی‌شده پیوستند. در واقع، بیش از ۹۷ درصد جمعیت شهری و ۸۷ درصد جمعیت روستایی و در مجموع ۸۷ درصد از جمعیت کشور از نعمت گاز طبیعی برخوردارند. خلاصه عملکرد شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد این شرکت تا پایان خرداد ۱۴۰۱ حدود ۳۰ میلیون مشترک جذب کرده است و به آنها خدمات می‌دهد، همچنین برای تأمین گاز مورد نیاز خانواده‌ها و مشترکان صنعتی ۴۱۶ هزار کیلومتر شبکه خط لوله اجرا و ۱۳ میلیون انشعاب گاز نصب شده است.
خانواده‌ها از انواع حامل‌های انرژی برای روشنایی منازل، استفاده از وسایل و تجهیزات الکتریکی، ایجاد حرارت و برودت، پخت‌وپز و دیگر موارد استفاده می‌کنند. حدود ۳۴ درصد حامل‌های انرژی کشور مانند برق، گاز طبیعی و سایر فرآورده‌های نفتی در خانواده‌ها مصرف می‌شود. این مقدار مصرف، درصد قابل توجهی است. تقریباً ۷۵ درصد این سبد انرژی را گاز طبیعی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم تشکیل می‌دهد. برای روشن شدن سهم گاز طبیعی که به‌صورت غیرمستقیم در سبد انرژی کشور قرار دارد، کافی است بدانیم گاز طبیعی سوخت اغلب نیروگاه‌های تولید برق است، به این معنا که سوخت اصلی نیروگاه‌ها برای تولید برق، گاز طبیعی است. از این رو نقش گاز طبیعی به‌عنوان محور توسعه و رونق تولید به همراه ارائه خدمات و رفاه هموطنان حایز اهمیت فراوان است، بنابراین مصرف بهینه انرژی برای استفاده از این نعمت خدادادی یک ضرورت بسیار مهم در موقعیت حساس کنونی است.
عمده انرژی عرضه‌شده در کشور در بخش صنعت و مصرف خانگی مصرف می‌شود. روش‌های مدیریت بهینه مصرف در بخش خانگی و صنعتی با هم متفاوت است. درباره مدیریت انرژی در بخش خانگی توجه به روند و چگونگی مصرف در این بخش، حائز اهمیت است. بر اساس یافته‌های مرکز آمار ایران در آخرین گزارش با عنوان نتایج آمارگیری از مصرف حامل‌های انرژی و ویژگی‌های محیط زیستی ۱۳۹۵، خانواده‌های شهری حدود ۸۰ درصد از زیربنای واحدهای مسکونی خود را در طول روزهای سرد سال، گرم می‌کنند و خانواده‌های روستایی نیز با اختلاف کمی همین وضع را دارند. اختلاف در این است که در شهرها، بیش از ۵۰ درصد زیربناها به‌صورت آپارتمانی، اما در روستاها اغلب منازل به‌صورت ویلایی است. ذخیره انرژی در واحدهای آپارتمانی و ویلایی متأثر از نوع مصالح، معماری و موارد مهم دیگری است که به یقین مورد توجه مهندسان طراح و معماران و فعالان حوزه ساخت‌وساز است.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران تقریباً ۹۸ درصد خانواده‌ها در فصل‌های سرد سال به‌طور متوسط حدود ۱۵ ساعت از شبانه‌روز از وسایل گرمایشی برای گرم نگه داشتن واحدهای مسکونی خود استفاده می‌کنند. در فصل سرد سال با توجه به محدودیت تولید و مدیریت مصرف بهینه انرژی، خانواده‌ها از دو طریق می‌توانند به اقتصاد ملی و توزیع عادلانه انرژی در سراسر کشور کمک کنند. یکی توجه به کاهش سطح زیربنای واحدهای مسکونی که در روزهای سرد سال، گرم نگه داشته می‌شوند و دیگری کاهش طول ساعات شبانه‌روزی برای گرم کردن دمای ساختمان. پیش از آنکه این دو مورد بیشتر تشریح شود وضعیت مصارف گاز خانوارها، صنایع و نیروگاه‌ها را طبق آمار منتشرشده توسط مدیریت برنامه‌ریزی شرکت ملی گاز ایران در جدول میانگین روزانه گازرسانی در سال ۱۴۰۰ را بررسی می‌کنیم.
داده‌های جدول نشان می‌دهد بیشترین مصرف بخش خانگی در فصل سرد سال یعنی زمستان رخ داده است. در این فصل نیروگاه‌های گازی برای تولید برق کمترین مصرف را دارند، به این معنا که نصف ظرفیت تولید نیروگاه‌های گازی به‌دلیل تأمین نشدن سوخت به‌کار گرفته نشده و طبیعی است با کاهش تولید برق در مرحله نخست کسب‌وکارهایی که نیاز به برق دارند، آسیب می‌بینند و واضح است که صرفه‌جویی در مصرف گاز در فصل سرما، کمک بزرگی به صاحبان کسب‌وکار و در نتیجه اقتصاد کشور می‌کند.
کمترین مصرف بخش خانگی در سه ماه دوم یعنی فصل گرم سال اتفاق می‌افتد؛ در دوره زمانی که نیروگاه‌ها تقریباً بیشترین مصرف را دارند. داده‌ها نشان می‌دهد حداکثر مصرف نیروگاه‌ها در سه ماه سوم هست، در صورتی که حداکثر مصرف آنها باید در سه ماه دوم باشد و دلیل آن ناشی از این موضوع است که پالایشگاه‌های گاز، تعمیرات اساسی خود را در این فصل انجام می‌دهند و ظرفیت تولید بیشتر را ندارند.
صنایع عمده که شامل کارخانه‌های فولاد، سیمان، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی است، روند مصرف ثابتی دارند.
واقعیت این است که به‌دلیل محدودیت تولید، انتقال، ذخیره‌سازی و توزیع گاز از یکسو و تعهدهای خارجی و لزوم مصرف در بخش‌های دیگر، مانند تزریق گاز به چاه‌های نفت، عرضه و تقاضای گاز در بعضی از فصل‌های سال تراز نیست و مدیریت مصرف گاز برای اقتصاد ملی و کسب‌وکار هموطنان ضرورت است.
روش‌های مدیریت مصرف بهینه انرژی
برای مدیریت مصرف بهینه انرژی با توجه به اینکه در فصل سرما زیربناهای زیادی گرم نگه داشته می‌شوند، می‌توان در روزهای سرد سال از گرم کردن اتاق‌ها یا فضاهای ساختمان که ضرورتی برای گرم نگه داشتن آنها وجود ندارد، خودداری کنیم. این کار سبب صرفه‌جویی و جلوگیری از اتلاف انرژی می‌شود. در واقع در فصل‌های سرد وسایل گرمایشی مانند بخاری، شومینه و سایر وسایل به‌طور میانگین روزانه ۱۵ ساعت روشن هستند، بنابراین کاهش ساعت روشن بودن وسایل گرمایشی در فصل سرما از ۱۵ ساعت به ۱۴ ساعت یا کمتر به مدیریت مصرف بهینه انرژی در کشور کمک می‌کند. آموزش این نکته به فرزندان که مصرف زیاد انرژی کسب‌وکار والدینشان را با چالش روبه‌رو می‌کند به مدیریت مصرف انرژی و در واقع فرهنگ عمومی و تقویت اقتصاد ملی کمک می‌کند.
از نکات مهم در مدیریت مصرف بهینه انرژی، امکانات و تجهیزات گرمایشی است. امکانات و تجهیزات گرمایشی مورد استفاده شامل بخاری، پکیج، شوفاژ و فن‌کوئل است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۵ درصد خانواده‌های شهری برای گرم کردن فضا از بخاری و ۹ درصد از پکیج و ۷ درصد از شوفاژ و برخی خانواده‌ها از ترکیبی از این تجهیزات استفاده می‌کنند.
در آمارهای مربوط به روستاها، مشاهدات میدانی نشان می‌دهد سهم بخاری به‌عنوان وسیله گرمایشی، منازل بیشتر است. برنامه‌های مدیریت مصرف به سمت استفاده بیشتر از پکیج است و روند جانشین‌سازی‌ها نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان خانگی، پکیج را جایگزین دیگر وسایل و تجهیزات مصرفی می‌کنند.
از آنجا که بخاری‌های گازسوز سهم اصلی را در گرمایش زیربناها به‌عهده دارند، تغییرات فنی و فرآیندی در این تجهیزات به مدیریت مصرف انرژی و بهینه‌سازی آن کمک می‌کند. آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد بخاری‌های گازسوز که خانواده‌ها استفاده می‌کنند عمری بیشتر از پنج سال دارند، بنابراین فناوری‌های قابل انتقال به بخاری‌های موجود یعنی بخاری‌هایی که بیش از پنج سال است استفاده می‌شود، می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف سوخت، ختم شود و مجهز کردن بخاری‌های جدید و توجه نکردن به بخاری‌های موجود در خانواده‌ها برای مدیریت مصرف انرژی کافی نیست و باید فناوری‌ها و بهینه‌سازی فرآیند گرمایشی برای بخاری‌های قدیمی نیز به‌کار گرفته شود.
توجه به رعایت موارد مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نیز به مدیریت مصرف بهینه انرژی در خانواده‌ها می‌انجامد. در مبحث ۱۹ مقررات ساختمان به مواردی شامل استفاده از درزگیر در فصل سرد، استفاده از پنجره‌های دو یا چند جداره، عایق لوله‌های تأسیسات و سیستم تولید آب گرم، عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان، سیستم کنترل‌کننده موضعی مانند شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتور و فن‌کوئل و عایق حرارتی خارجی بام یا سقف تأکید شده است. بررسی‌ها و آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد توجه درستی به این موارد از طرف خانوارها نشده و جایگاه آن در مدیریت مصرف انرژی حایز اهمیت است.
مدیریت مصرف بهینه انرژی از طریق فرهنگ‌سازی از منظر علم‌بخشی و آگاهی‌افزایی، فرصت‌های مناسبی در اختیار اقتصاد قرار می‌دهد که از دل آن منافع زیادی برای عموم جامعه ایجاد می‌شود. منافع حاصل از مصرف بهینه انرژی در کل سبب می‌شود عرضه و تقاضای انرژی در اوج مصرف داخلی به تعادل نزدیک شود. نبود تعادل عرضه و تقاضا انرژی در اوج مصرف سبب اولویت‌بندی عرضه گاز می‌شود و طبیعی است که اولویت با مصرف بخش خانگی است.
محدودیت مصرف برای نیروگاه‌ها، تولید برق را کاهش می‌دهد و آسیب این محدودیت در بازار کسب‌وکار و در نتیجه کاهش درآمد خانواده‌ها نمایان می‌شود. این محدودیت و ناآرامی در فضای کسب‌وکار، رفاه عمومی را کاهش می‌دهد، بنابراین مدیریت مصرف انرژی، رفاه عمومی را از طریق تأثیرگذاری بر دیگر بخش‌ها افزایش می‌دهد.
