تهران چه نگاهی به مذاکرات وین دارد؟

 ایران و گروه ۱+۴ امروز عصر در وین مذاکرات جمعی کمیسیون مشترک برجام را برگزار کردند که اولین دور این گفتگوها در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی است. البته ایران و سایر اعضای برجام در دوره دولت قبلی ایران ۶ دور مذاکره کردند که بی نتیجه ماند. تیم مذاکره کننده جدید ایرانی تاکید دارد که گفتگوهای جاری در وین، ادامه مذاکرات در ادوار قبلی است و آغاز روندی جدید است.

علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایرانی در توییتی که در سوم نوامبر منتشر کرد از واژه “آغاز” به جای “ازسرگیری” استفاده کرد. واژه دوم عمدتا توسط سایر اعضای توافق هسته‌ای به ویژه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها استفاده می‌شود. این بدین مفهوم است که تیم مذاکره کننده ایرانی به دنبال ورود به مذاکرات با دستور کار و رویکرد جدیدی است.

از اینرو، ایران این بار تیم رده بالایی را راهی وین کرده است تا درباره “رفع موثر تحریم‌ها”، که از نگاه تهران، تنها راه معتبر برای حل مشکلی است که بنا به گفته یک دیپلمات ایرانی، “فقط و فقط توسط ایالات متحده” ایجاد شده است. برخلاف ادوار قبلی، تیم ایرانی به دنبال این است که مذاکرات را به روش خطی دنبال کند و نه اینکه مباحث تحریم‌ها و هسته‌ای به موازات هم و به صورت همزمان مورد گفتگو قرار گیرند.

علاوه بر این، دور جاری گفتگوها در وین، اولین دور مذاکرات در زمان ریاست جمهوری دولت جدید ایران است. قطعا انتظار یک نتیجه جادویی و یک شبه از این دور مقدماتی غیرمنطقی است. گفتگوها اکنون در نقطه آغاز قرار دارند و به مرحله ارزیابی “پیروزی یا شکست” نرسیده‌اند. در نتیجه، پیش بینی یک شکست در مذاکراتی که هنوز شروع نشده است، بیش از آنکه ناظر به یک ارزیابی واقعی باشد، بر اساس بازی مقصرسازی (blame game) است. هر چقدر که طرف ایرانی درباره “امید” و “جدیت” در مذاکرات صحبت می‌کند، مقامات و رسانه های غربی به تهدید و هشدار درباره شکست گفتگوها روی آورده‌اند.

تهدید، فشار و انزار درباره شکست می‌تواند تاکتیک چانه‌زنی و مذاکراتی باشد، اما طرح همزمان آن با ایده توافق موقت (فریز در برابر فریز) می تواند نشان دهنده این باشد که طرف‌های غربی، به ویژه ایالات متحده، هنوز آماده بازگشت کامل به برجام نیستند.

دلایلی را می‌توان ناظر بر تقویت این گمانه مطرح کرد که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش آماده بازگشت به توافق هسته‌ای نیستند. فضای سیاسی دوقطبی در آمریکا، تقلای واشنگتن برای جلب موافقت اسرائیل و دوستان ضدبرجامی‌اش، کار دولت آمریکا برای اخذ تصمیمی قاطع در بازگشت به توافق هسته‌ای را سخت کرده است. طبیعتا متهم کردن ایران راحت‌ترین و در دسترس‌ترین گزینه و شاید راهی برای خرید زمان توسط طرف‌های غربی است.

بر خلاف تصور غالب مبنی بر اینکه روی کار آمدن یک دولت دموکرات در آمریکا، جبهه غربی را در مذاکرات کاملا متحد خواهد کرد، اختلافاتی بین سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه و همچنین بین مذاکره کنندگان این سه کشور با مذاکره کنندگان اروپایی مشاهده شده است. این امر نمکی دیگر بر زخم گفتگوهای برجامی است. عدم انسجام در داخل آمریکا و بین اروپایی‌ها قابل توجه است و می‌تواند فرآیند مذاکرات را مطول کند.

ایران از طرفی از میزان جدیت مذاکره کنندگان اروپایی در وین رضایت ندارد. برخی دیپلمات‌های ایرانی بر این باور هستند که مذاکره کنندگان اروپایی دارای سوابق یا تمرکز خلع سلاح و هسته‌ای هستند و در مباحث مربوط به تحریم‌های دچار ضعف جدی هستند. به همین دلیل بود که در دورهای قبلی پیشرفت چندانی در زمینه مباحث مربوط به تحریم‌ها حاصل نشد. ترکیب اقتصادی تیم ایرانی در این دور از مذاکرات وین به نظر می‌رسد با هدف بن بست شکنی در موضوعات عمده تحریمی و ایجاد پیشرفت در این زمینه است. تهران معتقد است که موضوعات مرتبط با تحریم‌ها الان شفاف‌تر از ابعاد تحریمی هستند. بنابراین آنها با این استدلال معتقدند که تمرکز در مذاکرات فعلی باید بر روی ابعاد و موضوعات مربوط به تحریم‌ها باشد.

 همانطور که پیشتر گفته شد، دور جاری مذاکرات در وین هنوز فاصله زیادی با مرحله “موفقیت یا شکست” دارد و انتظار نمی‌رود که نتیجه مشخصی در پایان این چند روز حاصل شود. در اصل دور حاضر دور آشنایی و فراهم کردن مقدامات برای طرح مباحث ملموس و جزئی در دورهای آتی است که انتظار می‌رود در هفته‌های آتی برگزار شوند. درست است که دور فعلی در مجموع اولین دور گفتگوهای برجامی ایران با اعضای آن نیست، اما دست کم، دور اول آن در دوران دولتی جدید است که رویکردی نسبتا متفاوت به این فرآیند دارد.

کیفیت و دوره زمانی مذاکرات فعلی و آتی به تمرکز تیم‌های مذاکراتی بستگی خواهد داشت. صرفنظر از اینکه گفتگوها از چه نقطه‌ای از سر گرفته می شوند، اختلافات جدی بر روی میز قرار دارند که بایستی مورد کنکاش قرار گیرند. تمرکز بر مباحث عینی و ملموس، به جای رویکرد ناظر بر بازی مقصرسازی می تواند سازنده باشد و فرآیند رسیدن به نتیجه مرضی‌الطرفین را تسهیل کند.