رئیس کل بیمه مرکزی، سفیر ایران در چین، مدیرعامل بانک ملی و ریاست بانک مرکزی از جمله فعالیت های مهم عبدالناصر همتی است. اما ورود به انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ موجب شناخته شده تر شدن وی در سپهر سیاسی کشور شد.
در زمان ثبت نام انتخابات ریاست جمهوری، نه تنها همتی بلکه همفکرانش نیز او را گزینه‌ی اصلی اصلاحات نمی دانستند. اما دست برقضا همتی گزینه‌ی اصلی جبهه‌ی اصلاحات شد. او از همان زمان به تقابل با ابراهیم رئیسی پرداخت و پس از استقرار دولت جدید هم، خود را به عنوان یکی از مخالفین سیاست های موجود معرفی کرده است. «اصلاح حکمرانی اقتصادی» و«رفع تحریم ها»، دو راه حل وی برای اصلاح اوضاع کشور است.
یکی از مهمترین بحث هایی که در نظر همتی از اهمیت بالایی برخوردار بوده، «بینش اقتصادی» است. او در مصاحبه های متعدد خود کراراً این نکته را مطرح می کند. بینش اقتصادی از نظر وی با توجه به اظهار نظرهای گوناگونی که انجام می‌دهد، همان ساز و کار «بازار آزاد» است. اقدامات او در بیمه و بانک مرکزی هم مؤید همین نکته است. همتی در سخنرانی خود در دانشگاه شهید باهنر کرمان( آذرماه۱۴۰۰) یکی از مشکلات کشور را سیاستگذاری ها و دخالت دولت در سازوکار بازار می داند.
از نظر او باید اجازه داد بازار، کار خودش را انجام دهد. دولت در این حالت تنها نظاره گر است و باید از انحراف بازار جلوگیری کند. او در مصاحبه با اکو ایران( فروردین ماه۱۴۰۱)، مجدداً این دیدگاه را مطرح می کند. همتی در این مصاحبه می گوید:«به روحانی برای بانک مرکزی گفتم که باید بازار آزاد را ایجاد کنیم.»
بینیش اقتصادی؛ شرط لازم و نه کافی برای حکمرانی خوب
با وجود اینکه «بینش اقتصادی» امری مهم در مساله‌ی حمرانی و اداره کشور است اما فارغ از اینکه منحصر در «اعتقاد به ساز و کار بازار آزاد» نیست، به تنهایی هم نمی‌تواند به حکمرانی خوب بیانجامد. در کنار بینش اقتصادی درک سیاسی-اجتماعی از پدیده‌هایی که با افراد انسان و کلیتی به نام جامعه مرتبط است نقشی تعیین کننده در حکمرانی خوب دارد.
سیاست‌گذار در لیبرال ترین کشور های جهان هم به واسطه‌ی این که بازار آزاد، محدویت هایی برای عدالت اجتماعی ایجاد می کند تدابیر گوناگونی را برای تنظیم بازار در نظر می‌گیرد. این درصورتی است که بسیاری از لیبرال های داخل کشور بدون در نظر گرفتن بستر اجتماعی و ساخت اقتصاد سیاسی، به حال خود گذاشتن بازار آزاد را به عنوان یکی از اصول اقتصادی جا می‌زنند.
این در حالی است که بینش اقتصادی اگر در بستر سیاسی-اجتماعی تحلیل نشود، مشکلات فراوانی را ایجاد می کند. عدم درک این مساله در سیاستگذاری، کشور را با مشکلات فراوانی روبرو می کند. بسیاری از اقتصاد دانان، جامعه و حکمرانی را با کلاس ریاضی اشتباه می گیرند. این تصور که جامعه را با اعداد و ارقام می شود اداره کرد، ایده ی تقلیلگرایانه ای نسبت به مساله ی حکمرانی است.
این عدم درک درست از فضای حکمرانی در سال ۹۸ کشور را با مشکلات فراوانی روبرو کرد. تاسف آور اینکه در حالی که بنزین ۳۰۰۰ تومانی موجب نارضایتی مردم و بحران آبان‌ماه در کشور شده بود، همتی رئیس بانک مرکزی که روی «بینش اقتصادی» تاکید فراوانی دارد در نامه‌ای مکتوب نرخ ۵۰۰۰ تومانی را برای بنزین پیشنهاد داده بود. پیشنهادی که اگر مبنای اقدام قرار می‌گرفت به مراتب فاجعه هولناک‌تری را به بار می‌آورد.
انحراف از بینش اقتصادی به کاسبی سیاسی
همتی مواضع بعضا متضادی نیز در مورد ارز ۴۲۰۰ تومانی گرفته است. وی در گفتگوی ویژه خبری(۰۹/۰۳/۱۴۰۰) درباره ارز ۴۲۰۰ تومانی گفته بود که من از ابتدا با این سیاست مخالف بودم. اما حالا که دولت سیزدهم طرح اصلاح یارانه ها و حذف ارز ۴۲۰۰ برخی کالاهای اساسی را اجرا کرده همتی تلاش می‌کند تا خود را به عنوان یکی از منتقدان جدی این طرح بازنمایی کند. این در حالی است که در زمان ریاست خود او در بانک مرکزی، سیاست حذف ارز ۴۲۰۰ برای بسیاری از کالاها اجرایی شده بود!
بینش اقتصادی منهای درک واقع‌بینانه از نظام روابط بین‌الملل
همتی عموما در کنار «حکمرانی اقتصادی» از «رفع تحریم‌ها» هم صحبت به میان می آورد. اما برای رفع تحریم ها نه تنها طرح و برنامه ی مشخصی را ارائه نمی کند بلکه اظهار نظر های وی در این زمینه نشان از عدم آگاهی او از فضای مذکور است. همتی در بخشی از مصاحبه خود با هفته نامه صدا در رابطه ی با فضای مذاکرات می گوید:«اگر نتوانی اعتماد ایجاد کنی، پیشنهاد هایت به توافق نمی انجامد.»
تحلیل وی با توجه به جمله بالا این است که ایران در زمینه مذاکرات نتوانسته است اعتماد آمریکا را جلب کند. این تحلیل نشان دهنده ی این مطلب است که همتی نه تنها از سیر تاریخی مذاکرات اطلاعات دقیقی ندارد بلکه از روند مذاکرات فعلی نیز بی اطلاع است. «عدم ضمانت اجرا» از سوی آمریکا، از مهمترین عوامل طولانی شدن روند مذاکرات فعلی است. بی توجهی به این امر با توجه به سابقه ی خروج آمریکا از برجام (اردیبهشت ماه ۹۸) و بدعهدی های مکرر در سال های اخیر، نتیجه ی نگاه سطحی و غیرکارشناسی به این مسأله است.
از طرف دیگر در صورتی که تیم مذاکره‌کننده فعلی نتواند ضمانت لغو کامل تحریم‌ها و تضمین عایدی اقتصادی ایران از برجام را از طرف مقابل بستاند عملا حکمرانی اقتصادی مبتنی بر برجام هم بی‌معنا خواهد بود و نتیجه نهایتا همان خواهد شد که رئیس اسبق بانک مرکزی، ولی‌الله سیف به آن اعتراف کرد: «تقریبا هیچ»!
متخصص و کارگزار اقتصادی باید راهکار ارائه دهد
این که همتی شرایط تحریمی را یکی از علت‌های عدم توفیق اقتصادی در زمان خود می داند، توجیه مناسبی برای این مساله نیست. ایران بعد از انقلاب در دوره های متفاوت شاهد تحریم های ظالمانه از سوی کشور های غربی بوده است. اخیرا روسیه هم در جریان جنگ اوکراین با این مساله روبرو شد.
نمودار روبل/دلار | کاهش ارزش روبل در برابر دلار امریکا و بازگشت و افزایش ارزش این ارز دربرابر دلار پس از اقدامات بانک مرکزی روسیه
بنابراین هر چند در سال های اخیر تحریم فشار بیشتری را بر کشور وارد کرده است اما کاگزار اقتصادی باید ناظر به فضای واقعی با چالش‌های اقتصادی مواجه شود و با اتخاذ سیاست های مناسب، با حفظ قدرت پول ملی موجب رشد فضای اقتصادی شود. اتفاقی که بانک مرکزی روسیه در جریان تحریم‌های بی‌سابقه غرب علیه این کشور موفق به تحقق آن شد و باعث شد تا افت ارزش روبل در برابر دلار تنها تکانه‌ای موقت باشد و بلافاصله وضعیت به ثبات قبل از تحریم بازگردد تا جایی که شبکه CBS امریکا روبل روسیه را قدرتمندترین پول در سال گذشته اعلام کرد.
تیتر شبکه خبری CBS امریکا: روبل، قدرتمندترین ارز در سال گذشته در جهان
چندی پیش هاشم پسران،استاد ایرانی مطرح در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در مصاحبه‌ی خود با بی بی سی فارسی در خصوص مسئولیت اقتصاددان و مدیران در چالش‌های اقتصادی گفته بود: «…تحریم ها ممکن است ابدی شود… آن هایی که در اقتصاد مدیریت دارند نمی توانند منتظر باشند تا تحریم ها رفع شود تا بعد از آن مشکلات اقتصادی را حل کنند.»
او در مورد رابطه با آمریکا نیز افزود:«صد در صد بدون ارتباط با آمریکا هم می شود در ایران اقتصاد را درست کرد. کنگره هیچ وقت قراردادی را که دولت آمریکا با ایران ببندد را تصویب نمی کند. بنابراین تصور این که ایران با آمریکا روابط حسنه ای داشته باشد، بعید است. ایران باید یک تعادلی بین حالت تحریمی محدود تر و سیاست های خود برقرار کند. پس مردم ایران نمی توانند منتظر باشند تا آمریکا رابطه ی خود را با ایران بهبود ببخشد.»
پسران در انتها ارائه‌ی راهکار را با وجود قیود متفاوت از وظایف یک متخصص اقتصاد می داند. «پاسخ من به عنوان یک متخصص اقتصاد به این سوال که در چه شرایطی اوضاع اقتصادی بهتر می شود، نمی تواند این باشد که ایران باید روابط خارجی را درست کند. این که جواب نشد. وقتی شما سرطان گرفتید، دکتر باید به شما بگوید چه کاری را انجام بدهید. نمی تواند به شما بگوید اگر سرطان نداشتید چه کارهایی می توانست صورت بگیرد. متخصص اقتصاد باید قیود را در نظر بگیرد و راهکار ارائه کند.»
وجود نگاه های مختلف و نقد فضای دولت برای هر کشوری لازم است. نقد های جدی موجب اصلاح حکمرانی و در نهایت پیشبرد اهداف کشور می شود. اما اگر همین نقد ها با نگاهی غیرکارشناسانه و با اهداف جناحی همراه باشند، غیر از دعواهای سطحی آورده ای برای کشور به همراه نخواهند داشت. جریانات مختلف باید سعی کنند با معرفی نیرو های جدی برای پیشبرد اهداف کشور، موانع را مرتفع کنند. نهایتا همین نقد های جدی و کارشناسانه موجب اصلاح حکمرانی می شوند، نه راهکار های غیر دقیق که با منفعت های حزبی همراه است.
