چرا گسترش دیپلماسی دفاعی ضرورت دارد؟

دیپلماسی دفاعی یکی از شاخه‌های مهم دیپلماسی در جهان به حساب می‌آید. در این نوع دیپلماسی، کشورهای دوست، هم‌پیمان و متحد با ایجاد و انعقاد پیمان‌هایی دفاعی و نظامی با یکدیگر همکاری‌های مختلفی انجام می‌دهند.

موضوع‌هایی مانند قدرت، دفاع، امنیت، بازدارندگی و منطقه گرایی در زمره مفاهیمی هستند که ارتباط بسیار نزدیکی با دیپلماسی دفاعی دارند. ضرورت‌های امنیت سازی برای کشورهایی که در محیط پرمخاطره امنیتی هستند، ایجاب می‌کند که سازوکارهای متنوعی برای تهدیدزدایی ایجاد شود.

رهیافت تهدید متقابل از این جهت دارای اهمیت می‌باشد که توانسته است زمینه‌های لازم برای بازدارندگی ادراکی را به وجود آورد. دیپلماسی دفاعی از این قابلیت برخوردار است که مرز بین دفاع، بازدارندگی و الگوی تهاجمی را از یکدیگر تفکیک کند.

 *** پیمان‌های منطقه‌ای؛ نمونه موفق دیپلماسی دفاعی

کارشناسان معتقد هستند شرایط جهان نیز اقتضا کرده تا دیپلماسی دفاعی کشورهای متحد یا مشترک المنافع شکل گرفته و عملیاتی شود. به همین دلیل، سازمان های مختلفی در حوزه دیپلماسی دفاعی تشکیل شده و فعالیت می‌کنند.

همکاری‌های دفاعی و یا دیپلماسی دفاعی توانسته در جهان سازمان‌ها یا پیمان‌های دفاعی مشهور و معروفی را هم ایجاد کند. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بزرگترین پیمان نظامی است که هنوز نیز با وجود کشورهای بسیاری فعالیت دارد. البته سازمان همکاری شانگهای نیز به عنوان یک سازمان با گستردگی جغرافیایی در کنار سایر فعالیت‌ها به همکاری‌های امنیتی نیز توجه دارد. پیش‌تر نیز پیمان‌هایی همچون ورشو و سنتو نیز وجود داشتند که بنابر شرایطی منقرض شدند.

سازمان پیمان امنیت جمعی نیز دیگر سازمانی است که با حضور چندین کشور متحد روسیه و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تشکیل شده است. یکی از اهداف عمدهٔ سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، محدود کردن زمینهٔ گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و نفوذ ایالات متحده آمریکا در حوزهٔ کشورهای همسایه و متحدان پیشینِ روسیه است.

*** جمهوری اسلامی ایران و نقش‌آفرینی موثر در منطقه

ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی عضو بلوک غرب (کشورهای متحد آمریکا) و عضو پیمان منطقه‌ای سنتو بود. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی این پیمان با خروج ایران و پاکستان منحل شد و ایران نیز به عضویت جنبش عدم تعهد درآمد. پس از آن نیز صدام حسین به ایران حمله و ایران را درگیر جنگ هشت ساله کرد.

ایران در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی متحد منطقه ای آمریکا بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تحریم های این کشور مواجه شد. با آغاز جنگ تحمیلی و حمله همه جانبه بعثی ها به ایران، نیروهای مسلح هر آنچه داشتند را در دفاع از کشور صرف کردند. هنگامی که مهمات را تمام شده دیدند سعی کردند تا با برخی کشورها دیپلماسی دفاعی را برقرار کنند.

جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس همواره دیپلماسی دفاعی را در کنار دیپلماسی سیاسی با کشورهای سوریه، لیبی و کره شمالی در دستور کار داشت. نتیجه استفاده از دیپلماسی دفاعی، پیروزی‌های دلچسب ایران بود و باعث شد تا ایران در این راه بتواند راهبردی‌ترین سلاح خود یعنی موشک را در اختیار بگیرد.

توان موشکی که در سال‌های پس از دفاع مقدس و با همت سردار شهید حاج حسین تهرانی‌مقدم و یارانش قوت بیشتری گرفت و با بومی‌سازی کامل به یکی از مولفه‌های اصلی قدرت جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است.

پس از پایان دفاع مقدس نیز تداوم دیپلماسی دفاعی در دستور کار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی آخرین روز از خردادماه سال 1368 به مسکو سفر کرد. در کنار سایر ابعاد این سفر، مناسبات دفاعی و تسلیحاتی نقش پر رنگی در آن داشت.

طبق اعلام مقامات دو کشور ایران و اتحاد جماهیر شوروی، چهار توافقنامه مهم که یکی از آن ها در حوزه نظامی بود در این سفر به امضاء رسید. جنبه نظامی این سفر اهمیت بسیاری نسبت به سایر ابعاد آن دارد. چرا که ایران با وجود تحریم های شدید آمریکا و متحدانش توانسته بود با یکی از دو قدرت مهم آن زمان یعنی اتحاد جماهیر شوروی روابط سیاسی و دیپلماتیکی برقرار کند. در این سفر نیز مقامات نظامی کشورمان قراردادهای مهمی منعقد کردند.

ناصر نوبری سفیر ایران در شوروی ناگفته‌های دیداری میان هاشمی و گورباچف را چنین بازگو کرده است: در جلسه خصوصی بین گورباچف و هاشمی که من هم حضور داشتم، گورباچف گفت امروز صبح جلسه پولیت‌بورو (دفتر سیاسی حزب کمونیست) بود، آنجا تصویب کردم آنچه شما بخواهید از تسلیحات نظامی در اختیار شما بگذاریم.گورباچُف در این جلسه ورقه سفیدی را نشان داد که پایین آن امضای تمام ۱۳ عضو پولیت‌بورو بود؛ گفت از همه امضا گرفتم، شما فقط در جای خالی بالا بنویسید چه چیزی می‌خواهید؟ من و آقای هاشمی به هم نگاه کردیم، هاشمی گفت چی بگوییم، گفتم وقت بگیرید تا فردا جواب بدهیم.

وی افزود: شب هیات ایرانی ریخته بود بهم، حتی اعضای هیات نظامی هم نمی‌دانستند چه اقلام روسی سفارش بدهند. طوری شد که فردا وقتی با گورباچف جلسه خصوصی گذاشتیم، لیست درخواست‌های ما را که می‌دید می‌گفت اینکه قدیمی است، الان نام آخرین مدل این است و… لیست را اصلاح می‌کرد. بزرگ‌ترین قرارداد نظامی تاریخ ایران با رقمی بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در این سفر امضا شد. ما توانستیم آخرین تکنولوژی روسی مثل سوخوی ۲۴، میگ ۲۹و… و برای نخستین بار برای کشور زیردریایی بگیریم.

سفر رئیس وقت مجلس به مسکو به قدری مهم بود که می توان گفت مهم ترین گام در اجرای دیپلماسی موفق دفاعی برداشته شد.

*** ایران و دیپلماسی دفاعی موفق منطقه‌ای

جمهوری اسلامی ایران که توانسته بود دیپلماسی موفق دفاعی را پس از پایان دفاع مقدس ادامه بدهد، آن را حفظ کرد و توسعه داد.

گامی بعدی دیپلماسی دفاعی، ظهور و بروز همکاری‌های موثر و مهم در قالب محور مقاومت است.

ایران با همکاری کشورهای سوریه و لبنان، فلسطین و بعدها عراق توانست یک محور مقاومت قوی و موثر را در منطقه پایه‌ریزی کند. هدف این اقدام، امنیت سازی در منطقه و تلاش برای نابودی رژیم اشغالگر قدس بود. سردار حاج قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه در دهه ۷۰ تا هنگام شهادت در سال ۹۸ فرمانده میدانی این محور بود.

نخستین ثمره همکاری‌های مذکور این بود که مقاومت اسلامی توانست در سال ۲۰۰۰ میلادی صهیونیست‌ها را از لبنان بیرون کند. البته محور مقاومت توانست در سال‌های بعد با همکاری‌های مستشاری ایران پیروزی‌های بیشتری علیه رژیم صهیونیستی بدست بیاورد.

پیروزی در جنگ ۳۳ روزه، جنگ ۲۲ روزه و جنگ ۸ روز جزو مهم‌ترین دستاوردهای محور مقاومت علیه صهیونیست‌ها به شمار می‌رود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی نیز در یکی از بیانات خود در ۱۴ بهمن سال ۹۰ درباره کمک‌های کشورمان به مقاومت اسلامی گفتند: صریح می‌گوئیم. ما در قضایای ضدیت با اسرائیل دخالت کردیم؛ نتیجه‌اش هم پیروزی جنگ ۳۳ روزه و پیروزی جنگ ۲۲ روزه بود. بعد از این هم هر جا هر ملتی، هر گروهی با رژیم صهیونیستی مبارزه کند، مقابله کند، ما پشت سرش هستیم و کمکش می‌کنیم و هیچ ابائی هم از گفتن این حرف نداریم. این حقیقت و واقعیت است.

*** وقتی دیپلماسی دفاعی آخرین میخ را بر تابوت داعش زد

مهم‌ترین موفقیت محور مقاومت البته پیروزی بر داعش در سوریه و عراق بود. سردار حاج قاسم سلیمانی به کمک جنبش النجباء، کتائب حزب الله و حشدالشعبی در عراق و گروه‌هایی نظیر بسیج مردمی سوریه و اتحاد آنان با مدافعان حرم از ایران و تیپ فاطمیون و زینبیون در مقابل داعش ایستاد و این گروهک تروریستی را شکست داد.

سردار سرلشکر پاسدار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ۳۰ آبان ۹۶ در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب پایان رسمی داعش را اعلام کرد. این اتفاق مهم با پایین کشیدن پرچم داعش در شهر بوکمال سوریه نهایی و به همگان نیز اعلام شد.

این همان وعده صادق بود که پیش‌تر در تابستان همان سال توسط سردار سلیمانی در مراسم اربعین یکی از فرماندهان جبهه مقاومت شهید «مرتضی حسین‌پور» در گلزار شهدای شلمان لنگرود اعلام شده بود. همه این فعالیت‌ها باعث شد تا در هنگامی که هیچ کسی امید به نابودی داعش نداشت، سردار سلیمانی وارد میدان شده و آن را از بین ببرد.

*** دیپلماسی منطقه‌ای ایران؛ از اسلام‌آباد و مسکو تا دوشنبه

دیپلماسی دفاعی علاوه بر حضور موفق در میدان توانست در عرصه برقراری ارتباطات با سایر کشورها نیز موثر عمل کند.

سردار سرلشکر پاسدار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح علاوه بر حضور میدانی در محور مقاومت، با نابودی داعش در منطقه توانست سفرهای مختلفی به کشورهای منطقه داشته باشد و دیپلماسی دفاعی را به خوبی به پیش ببرد.

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ۲۰ مهرماه ۱۴۰۰ به دعوت فرمانده ارتش پاکستان و در راستای گسترش دیپلماسی نظامی ـ دفاعی جمهوری اسلامی ایران به پاکستان سفر کرد.

سرلشکر باقری در این سفر با فرمانده ارتش، رئیس ستاد مشترک ارتش، فرمانده نیروی دریایی و نخست‌وزیر پاکستان دیدار و گفتگو کرد.

در این سفر، تحکیم مناسبات و گسترش همکاری‌های دوجانبه، مناسبات دوجانبه ایران و پاکستان در حوزه‌های دفاعی، امنیتی، نظامی، مرزی، تحولات منطقه‌ای، امنیت مرزی و همکاری‌های دفاعی و امنیت دریایی در منطقه جزو مهم‌ترین موضوعات این سفر بود.

همچنین، توافق ایران و پاکستان برای تعامل در تعمیر و نگهداری کشتی و زیردریایی دیگر توافق این سفر بود.

ایستگاه بعدی سرلشکر، مسکو بود. رئیس ستاد کل نیروهای مسلح 25 مهرماه به مسکو سفر کرد. سرلشکر باقری در این سفر با وزیر دفاع و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه دیدار کرد. وی همچنین سفری نیز به سن پترزبورگ داشت و با مقامات ارشد نیروی دریایی روسیه و ناوگان شمال فدراسیون روسیه دیدار و گفتگو کرد.

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در این سفر در نشستی با کارشناسان و مدیران نهادهای ایرانی در محل سفارت جمهوری اسلامی ایران در مسکو، اهداف این سفر، وضعیت همکاری‌ها و مناسبات مشترک دفاعی و نظامی دو کشور و آخرین وضعیت تحولات منطقه‌ای و بین المللی و مبارزه با تروریسم را ترسیم و تبیین کرد.

سرلشکر باقری در آخرین روز سفرش در چارچوب برنامه سفر رسمی پنج روزه خود پس از بازدید از آستراخان و امکانات دریانوردی روسیه در این منطقه و نیز بازدید از بندر ایرانی سالیانکا در منطقه آستراخان، روسیه را به مقصد تهران ترک کرد.

*** قطار دیپلماسی دفاعی این بار در ایستگاه دوشنبه

سفرهای دیپلماتیک سرلشکر باقری امسال نیز با سفر به تاجیکستان ادامه پیداکرد. 26 اردیبهشت ماه سال جاری دوشنبه میزبان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بود.

تقویت و توسعه همکاری‌های نظامی و دفاعی بین ایران و تاجیکستان جزو اهداف اصلی این سفر عنوان شد. هر دو کشور در یک منطقه ژئوپلتیکی قرار دارند و اتفاقات و حوادث هر دو کشور بر یکدیگر موثر است.

نخستین گام رئیس ستاد کل نیروهای مسلح پس از ورود به تاجیکستان، افتتاح کارخانه تولید پهپاد ابابیل ۲ بود. گفت‌وگوی سرلشکر باقری با سپهبد سیمومین یتیم‌اف رئیس کمیته امنیتی دولتی جمهوری تاجیکستان با محوریت مسائل امنیتی و مرزبانی، تقویت توان دفاعی و نظامی، افزایش همکاری در مرزهای مشترک و موضوعات و تحولات منطقه و افغانستان برنامه بعدی این سفر دیپلماتیک بود.

سرلشکر باقری پس از این با وزیر دفاع تاجیکستان دیدار و گفت‌وگو کرد. موضوعات مختلفی در این دیدار مطرح و درباره آن گفت‌وگو شد. اما آنچه بیش از سایر موضوعات توجه سایرین را به خود جلب کرد، برنامه‌ریزی برای برگزاری رزمایش‌های مشترک بود.

پایان بخش این دیدار، دیدار رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان با رئیس‌جمهور تاجیکستان بود. در این دیدار رئیس‌جمهور تاجیکستان گفت: نیروهای مسلح تاجیکستان از هرگونه همکاری‌های دوجانبه دفاعی، نظامی با نیروهای مسلح ایران استقبال می‌کنند که نمونه بارز آن افتتاح کارخانه پهپاد است و باید این همکاری‌ها در تمام حوزه‌های نظامی به بالاترین سطح خود برسد.

سرلشکر باقری نیز در این دیدار با اشاره به موقعیت استراتژیک دو کشور در منطقه، خاطرنشان کرد: تقویت، ارتقاء و توسعه سطح تعاملات و مناسبات مشترک نظامی بین دو کشور و افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف نظامی از اولویت‌های مهم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با جمهوری تاجیکستان است.

به نظر می‌رسد، جمع‌بندی این سفر می‌تواند منجر به همکاری‌های مثبتی در منطقه شود. به ویژه اینکه آمریکا و نظام سلطه در صدد این هستند تا تعدادی از عناصر شکست‌خورده داعش را وارد منطقه کنند. به همین دلیل، با گسترش همکاری‌های ایران با کشورهای منطقه و ترتیبات امنیتی این امکان به وجود می‌آید تا امنیت منطقه با کمک کشورهای منطقه تامین و حفظ شود.

*** چشم‌بادامی‌ها مهمان سرلشکر باقری در تهران

وزیر دفاع چین 7 اردیبهشت ماه امسال نیز در تهران با سرلشکر باقری ستاد کل نیروهای مسلح دیدار و گفت‌وگو کرد.

رئیس ستادکل نیروهای مسلح در حاشیه دیدار با وزیر دفاع جمهوری خلق چین گفت: روابط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در سال‌های اخیر رو به توسعه بوده است و تاکنون رزمایش هایی را به طور مشترک در دریای عمان برگزار کرده ایم.

وی افزود: در دیدار امروز با وزیر محترم دفاع چین توافق شد تا در حوزه برگزاری رزمایش ها، تبادل تجربیات، مباحث آموزشی و سایر زمینه های مشترک میان نیروهای مسلح دو کشور همکاری های دو جانبه توسعه یابد تا بتوانیم امنیت بهتری را برای مناطق تحت حاکمیت هر دو کشور تامین کنیم.

*** رزمایش‌های مشترک رکن اصلی دیپلماسی دفاعی

رزمایش های مشترک با کشورهای هم‌پیمان و متحد دیگر رکن دیپلماسی دفاعی است. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر رزمایش های مشترکی را با کشورهای مهم و منطقه‌ای از جمله چین، روسیه، عمان و پاکستان برگزار کرده است.

امیر دریادار حمزه‌علی کاویانی جانشین فرمانده نیروی دریایی ارتش درباره برگزاری رزمایش‌های مشترک ایران با سایر کشورها اظهار داشت: برگزاری رزمایش‌های ترکیبی و مرکب نشان دهنده قدرت جمهوری اسلامی ایران است. باید به این نیروی دریایی و انقلاب اسلامی که امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به آن عزت بخشیدند، افتخار کنیم. امروز کشورهایی نظیر روسیه و چین که قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هستند، دائماً به دنبال این هستند که با جمهوری اسلامی ایران رزمایش‌های مرکب برگزار کنند. آن‌ها به دنبال این موضوع هستند نه اینکه به دنبال آن باشیم.

وی ادامه داد: نیروی دریایی ارتش برای منافع ملت ایران عملی که در دریا نیاز باشد را با تدابیر ارزشمند مقام معظم رهبری انجام خواهد داد و این قدرت را همانطور که در حال توسعه است، افزایش خواهیم داد. ما با کشورهای دوست و کشورهای زمان و کشورهایی که از نظر تفکری با ما یکسان باشند، رزمایش انجام می‌دهیم و ادعا داریم که برای تامین امنیت در خلیج فارس نیاز به هیچ کشور فرامنطقه‌ای و حضور بیگانگان نداریم.

*** چرا گسترش دیپلماسی دفاعی ضرورت دارد؟

دیپلماسی دفاعی را باید یکی از ارکان اصلی دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در جهان دانست. یعنی همان طور که توجه به سایر ابعاد دیپلماسی ضرورت دارد، باید به این جنبه نیز توجه ویژه‌ای شود.

در این راستا، لازم است تا جمهوری اسلامی ایران علاوه بر کشورهایی که هم اکنون با آن ها روابط و تبادلات مختلفی دارد، کشورهای مهم دیگری را نیز به دایره تبادلات و دیپلماسی دفاعی خود اضافه کند. چرا که برخی اوقات امکان راهبری سایر ابعاد دیپلماسی بدون توجه به دیپلماسی دفاعی وجود ندارد.