با شروع سال جدید و اعلام شعار سال ۱۴۰۱ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، بابک حمیدیا رئیس خانه خلاق و نوآوری قوه مقننه به تشریح برنامه‌های این مرکز در راستای تحقق شعار سال پرداخت.
باتوجه‌به اینکه شعار منتخب سال ۱۴۰۱ توسط رهبر معظم انقلاب «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال آفرینی» اعلام گردید، خانه خلاق به‌عنوان متولی نوآوری در قوه مقننه در این راستا چه برنامه‌هایی دارد؟
قبل از پرداختن به برنامه خانه خلاق و نوآوری قوه مقننه، لازم است اشاره کنم مفاهیم شعار سال نیاز به تدقیق دارد. مفاهیم دانش‌بنیان و اقتصاد دانش‌بنیان و همچنین اشتغال‌آفرینی و تولید مرتبط با این حوزه نیازمند تعریف و ابهام‌زدایی هستند.
اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصادی است که در آن تولیدِ کالا و خدمات، بر پایه فعالیت‌های متکی بر دانش و نوآوری، منجر به خلق ارزش‌افزوده اقتصادی، اجتماعی و فکری است. در این تعریف البته تک‌تک واژه‌ها واجد معنا هستند. برای مثال ما باید بدانیم که وجه تمایز کالا و خدمات و نسبت این دو با یکدیگر ذیل نظام کلان اقتصادی چیست، اقتصاد متکی به دانش یعنی چه و بدانیم که چه زمانی می‌توان گفت تولید یک محصول یا خدمت مبتنی بر دانش و نوآوری بوده است. مهم‌ترین نکته این که ما با یک نظام جدید اقتصادی مواجه هستیم و غفلت از این امر منجر به انحراف می‌شود.
نظام اقتصادی دانش‌بنیان بحثی نیست که ما به‌راحتی از کنار آن رد شویم، چرا که در جهان رقابتی امروز حیات اقتصادی ما وابسته به هماهنگ شدن و همگام شدن با آن است. اقتصاد و شیوه تولید در حال عوض شدن است و به عصر جدیدی وارد شده‌ایم که منطق بازی خاص خود را دارد.
الزامات اصلی این عصر جدید به چه معنا است؟
از نظر تاریخی زیست انسانی، ادوار مختلفی به خود دیده است که هر دوره نظام اقتصادی متناسب با خود داشته است. امروز ما در عصر اطلاعات هستیم و متناسب با این عصر اقتصاد دانش‌بنیان به وجود آمده است.
ببینید این ایده به «پیتر دراکر» برمی‌گردد. پیتر دراکر را به‌عنوان پدر مدیریت نوین می‌شناسند. او در کتاب «عصر ناپیوستگی» به این موضوع می‌پردازد که دانش، منبع اصلی اقتدار دولت‌هاست و این از تحولات عصر جدید است، چنان‌که درگذشته نه‌چندان دور زمین، منابع و سرمایه مهم و سبب اقتدار بوده‌اند.
این تغییر منابع ایجاد قدرت و اقتدار، تحول در نظام و ساختار حکمرانی را می‌طلبد. بهره‌مندی از آن منابع جدید اقتدار و ساماندهی نظام اقتصادی و از همه مهم‌تر نظام تولیدی بر محور آن نیازمند تحولاتی در حکمرانی است.
با این توضیحات الزامات همراه شدن حاکمیت با شعار سال چیست؟
باید به این موضوع توجه کنیم که نظام و سیستم حکمرانی ما اعم از قانونگذاری، اجرا و نظارت، یک نظام سنتی است که باید تغییراتی در آن روی بدهد تا بتواند با تحولات دانش‌بنیان همگام شود. اگر ما از رویکرد دانش‌بنیان صحبت می‌کنیم نباید به کارهای نمایشی بپردازیم، بلکه باید سیاستگذاری صورت گیرد و این یعنی باید در دولت و سیستم حکمرانی تغییراتی در این راستا رخ دهد. رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود تاکید فرمودند که در این راه اکتفا به کاغذهایِ سربرگ‌های دستگاه‌های گوناگون یا یک تابلو در خیابان نشود و اینها کار نیست و باید به معنای واقعی کلمه سیاستگذاری بشود.
در این تغییر سیستم حکمرانی باید متوجه بود که اساساً اقتصاد دانش‌بنیان به سرمایه انسانی و مالکیت فکری اتکا دارد و اصلاً بر این دو عنصر بنا می‌شود. برای تحقق شعار سال باید به فکر حفظ، رشد، توسعه و آموزش سرمایه انسانی باشیم. یعنی شما اگر سرمایه انسانی قدرتمند و با انگیزه در اختیار داشتید، کالا و خدمات مبتنی و متکی بر دانش تولید و با اتکا به مالکیت آن فکر می‌تواند آن ارزش‌آفرینی و اشتغال آفرینی مدنظر رهبری را ایجاد کند.
همین‌جا اشاره کنم که در این زمینه‌سازی برای تقویت سرمایه انسانی، باید مراقب باشیم با کاربرد کلیدواژه «دانش‌بنیان»، برخی از بازیگران اکوسیستم تولید یا اکوسیستم نوآوری که تاکنون چنین کلیدواژه‌ای برای آنها به کاربرده نشده است، حذف نشوند.
مثلاً ما در معماری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و در قانون و مقررات، موارد متعددی ناظر به شرکت دانش‌بنیان داریم که به نظر می‌آید باتوجه‌به مختصات کشور ما، باید آن بخش جدیدی که معاونت علمی به‌عنوان شرکت خلاق و فناوری‌های نرم می‌شناسد را هم به بازیگران تحقق شعار سال اضافه کنیم. در واقع دانش‌بنیانی‌ها، خلاق‌ها، اندیشکده‌ها و غیره باید در کنار هم موردتوجه باشند تا ما به هدف‌گذاری سال برسیم زیرا همه اینها در کنار هم ارزش‌آفرینی می‌کنند.
همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بر اشتغال آفرینی تاکید کردند و باتوجه‌به سیاست‌های کلان نظام و اصل ۴۴ قانون اساسی، باید مراقبت کنیم که این شعار موجب تصدی‌گری بیشتر دولت در اقتصاد نشود و علاوه بر دانش‌بنیان شدنِ خود سیستم حکمرانی، همچنین موجب زمینه‌سازی برای تقویت بخش خصوصی کارآفرین بشود.
با این نکاتی که ناظر به تحول بیان شد، به نظر شما مجلس به چه میزان در تحقق شعار سال سهیم است؟
ازآنجایی‌که مجلس کلیدی‌ترین نقش را در چینش زیرساخت حقوقی و نظم قانونی اقتصاد و فضای کار و تولید دارد، قطعاً می‌تواند مؤثرترین نقش را ایفا کند. در این حوزه دو اتفاق اساسی باید بیفتد، نخست این که نظام قانونگذاری و کلیت آن، اعم از فرایند پیش از نگارش قانون، تصویب و ارزیابی آن، متناسب با فضای دانش‌بنیان و نوآوریِ باز متحول شود. دوم مانع‌زدایی از فضای کاری تولیدات فناوران و دانش‌بنیان است. در این راستا کار اساسی، فوری و کوتاه‌مدت مجلس، پیگیری قوانین و ریل‌گذاری‌های موردنیاز برای تحقق رویکرد دانش‌بنیانی در حکمرانی و تولید است. البته همان‌طور که رئیس محترم مجلس جناب آقای دکتر قالیباف بیان داشتند، تقویت تولید دانش‌بنیان، اولویت مجلس یازدهم است و با تصویب قانون «جهش تولید دانش‌بنیان» در اسفند گذشته در مجلس، پیش‌گام ریل‌گذاری قانونی برای پیشرفت و گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است.
در این راستا مرکز نوآوری چه نقش و برنامه‌ای دارد؟
ازآنجایی‌که مرکز نوآوری وظیفه خودش را نوآوری در بخش عمومی تعریف کرده یعنی آماده‌سازی زیرساخت‌های درون حاکمیت اعم از مجلس شورای اسلامی و کلیه ساختارهای مرتبط با آن مثل دولت و سایر بخش‌های عمومی برای حوزه نوآوری، ما هم اقدامات متناسبی با آن، ساماندهی و برنامه‌ریزی کردیم. اگر بخواهم مختصر بگویم، کلیدی‌ترین کار ما تسهیل ارتباط اکوسیستم نوآوری با نظام قانونگذاری است. درواقع قانون خوب حاصل تعامل نظام قانونگذاری با زیست‌بوم نوآوری و اندیشه‌ورزی است. اقداماتی در بدنه و ساختار قوه مقننه و نیز اقداماتی را با نگاه به خارج از مجلس طراحی کردیم که اینها مجموعاً منجر به تحقق این ارتباط شود.
لطفاً در خصوص اقدامات ناظر به تسهیلگری این ارتباط بیشتر توضیح دهید.
مجموعه رویدادهایی را طراحی کردیم که هم فضای گفت‌وگوی بازیگران مختلف اکوسیستم نوآوری با نمایندگان مجلس فراهم شود و هم ذهن نمایندگان با موفقیت‌های سیستم نوآوری آشنا شود. در این زمینه پلتفرم‌هایی ساماندهی شده که حرف ذی‌نفعان نوآوری در حوزه‌های مختلف در فرایندهای قانونگذاری شنیده شود. برای نمونه، باتوجه‌به دغدغه‌های رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس جناب آقای دکتر نگاهداری در خصوص استفاده از ظرفیت اندیشکده‌ها و سایر گروه‌های نخبگانی در امر تصمیم‌سازی و قانون‌نویسی، برنامه‌ریزی‌شده است که با استفاده از پلتفرم‌های مرتبط با این حوزه، افراد متخصص از اندیشکده‌ها و نهادها و فعالان حوزه نوآوری، نظرهای خود را ارائه بدهند و در این فرایند مشارکت کنند و این ارتباط به‌صورت نظام‌مند و پایدار ایجاد شود.
باتوجه‌به رهنمود هوشمندانه و به‌موقع رهبر معظم انقلاب که هم به دانش‌بنیانی اشاره کردند و هم به اشتغال آفرینی و تعاریفی که برای دانش‌بنیانی و زیرساخت‌های آن بیان شد، سرمایه انسانی هم مقصد و هم مسیر است. باید این هدف را دنبال کنیم که نیرو و سرمایه انسانی کشورمان اشتغال پیدا کند و هم باید در پی این باشیم که از سرمایه انسانی حفاظت کنیم؛ بنابراین لازم است که مجلس و همه دستگاه‌ها از سرمایه انسانی در برابر آسیب‌ها حمایت کنند و مهم‌ترین حمایت، شریک کردن نخبگان و مجموعه سرمایه انسانی در نظام تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در کشور است.
در پایان امیدواریم هرچند تابه‌حال آغوش قوه مقننه برای پذیرش نوآوری باز بوده، از این به بعد باتوجه‌به دغدغه رهبری، این پذیرش بیشتر باشد و مرکز نوآوری هم بتواند در تسهیلگری این موضوع به نحو مناسبی عمل نماید.
