خاستگاه شورشیان سوریه به گروه القاعده بازمی‌گردد. بررسی سابقه ارتباطات القاعده با کشورهای عربی منطقه به ویزه عربستان، نشان می‌دهد میان این دو، درگیری‌های قابل ملاحظه‌ای وجود داشته است که به عمیق‌تر شدن بحران‌های سوریه دامن می‌زند.
ابومحمد الجولانی کسی است که باید سابقه او را بیش از هر چیز در القاعده جست‌وجو کرد. القاعده، گروه تروریستی است که در سال 1988 توسط اسامه بن‌لادن تشکیل شد. این گروه به‌مرور زمان در سایر کشورهای منطقه گسترش یافت و به عراق و سوریه هم رسید. الجولانی در سال 2003 به عراق رفت و از اعضای رده‌بالای القاعده عراق (AQI) شد.
روزنامه صهیونیستی تایمز اسرائیل در سال 2013 در یک گزارش درباره او نوشت: «الجولانی به‌قدری مرموز است که کسی نمی‌تواند با قاطعیت بگوید نام واقعی او چیست و مقامات امنیتی عراق وی را یکی از رهبران ارشد القاعده دانستند. او همچنین از نزدیکان ابومصعب الزرقاوی، رهبر اصلی القاعده عراق است. الجولانی مدتی را در زندان‌های آمریکایی در عراق سپری کرد. او پس از آزادی از زندان فعالیت نظامی خود را از سر گرفت؛ اما اینبار در کنار ابوبکر البغدادی. الجولانی پس از مدتی، به سوریه رفت و در سال 2012 جبهه النصره را به‌عنوان شاخه‌ای از القاعده تشکیل داد. این گروه تروریستی با رهبری جولانی گسترده شد.» بعد از تشکیل داعش به سرکردگی البغدادی، جولانی به ایمن الظواهری دومین رهبر القاعده، اعلام وفاداری کرد.
پس از تسلط شورشیان بر دمشق، الجولانی و رسانه‌های آمریکایی تلاش کردند بگویند که او از القاعده و تفکرات آن فاصله گرفته و عوض شده است. خبرگزاری انگلیسی رویترز مدعی بود: «الجولانی قبل از تأسیس جبهه النصره، برای القاعده در عراق جنگیده بود اما الجولانی و تحریرالشام به‌وضوح تغییر کرده‌اند. آن‌ها دیگر مانند گذشته سفت‌وسخت نیستند.»
رویترز به نقل از الجولانی نوشت: «او گفت که با کشتار مردم بی‌گناه مخالف بوده و نام‌گذاری تروریست ناعادلانه است. الجولانی گفت که گروهش هرگز تهدیدی برای غرب ایجاد نکرده است. او گفت «تکرار می‌کنم، همکاری ما با القاعده پایان‌یافته است.»
وب‌سایت میدل‌ایست‌آی در این باره نوشت: «باگذشت زمان، برچست القاعده شدیدا به جبهه النصره چسبیده بود و الجولانی شروع کرد به فاصله گرفتن از ایدئولوژی جهادی القاعده و تمایل خود برای کسب مشروعیت بین‌المللی را ابراز کرد. تحریرالشام تمایلی برای تشکیل خلافتی همچون داعش یا القاعده ندارند.»
الجولانی در مصاحبه‌های خود تاکید داشت: «همکاری ما با القاعده پایان‌یافته است و حتی زمانی که با القاعده همکاری داشتیم، مخالف انجام عملیات در خارج از سوریه بودیم و انجام اقدامات خارجی کاملا خلاف سیاست ماست.»
اما اقدامات عملی الجولانی نشان می‌دهد که او و تحریرالشام از القاعده جدا نشده‌اند. به‌عنوان مثال، اخیرا «شادی الویسی»، قاضی القاعده و جبهه النصره که زنان سوری را در خیابان‌ها اعدام می‌کرد، به‌عنوان وزیر دادگستری دولت جولانی انتخاب شد.
اما سوال این است که القاعده‌ای بودن الجولانی و تحریرالشام چه تاثیری بر سوریه دارد؟
جدای از موضوعات داخلی و برخوردها با مردم سوری و جدای از آنکه این گروه و وابستگانش از سوی کشروهای غربی و نهادهای بین‌المللی به‌عنوان تروریسم اعلام شده‌اند؛ کشورهای عربی منطقه نیز رابطه خوبی با القاعده نداشته‌اند. عربستان به‌عنوان یکی از بازیگران مهم، در میان این کشورهاست.
البته باید دانست که شاخه‌های مختلف القاعده با یکدیگر تفاوت دارند. القاعده افغانستان که مبنای شکل‌گیری این گروه بود؛ با القاعده عربستان، سوریه، عراق و یمن تفاوت دارد. به‌طورکلی، اگرچه سعودی‌ها همکاری‌هایی با القاعده برای ضربه به یمن داشتند اما درگیری‌ها و اختلافات قابل‌ملاحظه‌ای میان دوطرف وجود داشت.
به گزارش اندیشکده آمریکایی بروکینگز، «در سال 2004، درگیری‌های مرگباری میان القاعده با پادشاهی عربستان وجود داشت.» سعودی‌ها سعی کردند درگیری با القاعده را به‌عنوان کارنامه مبارزه با تروریسم برای خود ثبت کنند.
در سال 2003 نیز حمله مستقیم القاعده به عربستان، تلفات قابل‌توجهی برجای گذاشت.
امارات متحده عربی به‌عنوان یکی دیگر از بازیگران مهم عربی در حاشیه خلیج‌فارس، القاعده را به‌عنوان تروریسم و تهدید تعریف کرده بود. وزارت خارجه امارات اعلام کرد: «امارات متحده عربی تروریسم را در همه اشکال آن به‌شدت محکوم می‌کند.» در این بیانیه، داعش و القاعده به‌عنوان گروه‌های تروریستی معرفی شدند.
در این میان ارتباطات ترکیه با القاعده نیز یک روی دیگر ماجراست. وزارت خارجه آمریکا در سال 2021 در گزارشی با عنوان «تعیین حامیان القاعده» نوشت: «ایالات‌متحده متعهد به مبارزه با القاعده و تامین مالی آن‌هاست. امروز، ایالات‌متحده تحریم‌هایی را علیه 5 حامی القاعده که در ترکیه فعالیت دارند، اعمال می‌کند. این گروه‌ها از القاعده حمایت مالی و لجستیکی دارند.»
در این روزها ترکیه تلاش می‌کند یکی از بازیگران اصلی زمین سوریه باشد. از طرفی دیگر، الجولانی در حال برقراری ارتباط با سعودی‌هاست. به‌عنوان مثال، وزیر خارجه دولت جولانی به ریاض سفر کرد و با همتای سعودی دیدار داشت. به نظر می‌رسد الجولانی و تیم القاعده‌ای او این روزها به جلب نظر و حمایت‌های عربستان نیاز دارند. از طرفی دیگر، نقش‌آفرینی‌های ترکیه در این میدان نشان می‌دهد که آنکارا در تلاش است خود را به‌عنوان بازیگر محوری سوریه حفظ کند.
به‌طور کلی، سوریه در حال حاضر زمین کش مکش بازیگران مختلف منطقه‌ای شده و الجولانی به هر طرف کشیده می‌شود. اما سابقه القاعده‌ای او و تیمش این اختلافات را پیچیده‌تر کرده است.
با دنبال کردن صفحه فارس پلاس، از به‌روزترین تحلیل‌ها در حوزه سیاست داخلی و خارجی باخبر شوید.
