تحولات اخیر جنگ اوکراین نشان‌دهنده ورود به مرحله‌ای پیچیده‌تر با تأکید بر استفاده از تسلیحات دوربرد است. روسیه با تهدید‌های هسته‌ای و اوکراین با دریافت حمایت غرب، در تلاش برای تغییر معادلات هستند. این رقابت، بحران را به سطحی خطرناک‌تر ارتقا داده و مذاکرات را دشوارتر کرده است.
جنگ اوکراین وارد مرحله‌ای از تنش‌های پیچیده و پرمخاطره شده است که یادآور دوران جنگ سرد است. در پی حملات موشکی متقابل میان اوکراین و روسیه، با استفاده از تسلیحات پیشرفته دوربرد، روند نبرد‌ها به سطحی جدید از تقابل‌های راهبردی ارتقا یافته است. اقدام اخیر روسیه در پرتاب موشک میان‌برد جدید و پاسخ اوکراین با استفاده از موشک‌های آمریکایی و بریتانیایی، نشان‌دهنده افزایش نقش موشک‌های دوربرد در این مناقشه است. این تحول نه‌تنها بر مسیر جنگ، بلکه بر محاسبات سیاسی قدرت‌های جهانی نیز تأثیر گذاشته است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با انجام این حمله موشکی تلاش دارد به اوکراین و متحدان غربی آن پیام آشکاری درباره توانایی‌های تسلیحاتی و اراده سیاسی مسکو ارسال کند.
به گزارش فرارو، هم‌زمان، حمایت نظامی غرب از اوکراین در کنار تصمیمات استراتژیک جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، برای تغییر در سیاست‌های تسلیحاتی این کشور، حاکی از افزایش نقش ایالات متحده در تقویت توان دفاعی کی‌یف است. در این میان، با نزدیک شدن به زمان تحلیف دونالد ترامپ، که ممکن است مسیر متفاوتی را در سیاست خارجی آمریکا اتخاذ کند، تمامی طرفین در تلاشند تا شرایط را به نفع خود در این بازه زمانی حساس تغییر دهند.
تصمیم بایدن برای تغییر معادلات جنگ در آستانه بازگشت ترامپ
برای نخستین بار پس از لغو محدودیت‌های استفاده از موشک‌های دوربرد ساخت آمریکا توسط دولت جو بایدن، اوکراین با استفاده از موشک‌های «اتکمز» هدفی نظامی در داخل خاک روسیه را هدف قرار داد. به نقل از مقامات ارشد اوکراین، این موشک‌ها که از سامانه موشکی تاکتیکی ارتش آمریکا شلیک شدند، روز سه‌شنبه یک انبار بزرگ تسلیحات در نزدیکی شهر کاراچف، واقع در منطقه بریانسک روسیه، را منهدم کردند. این انبار بیش از ۱۱۵ کیلومتر از مرز اوکراین فاصله داشت. این انبار، که در فاصله ۱۹۰ کیلومتری شمال خط مقدم منطقه کورسک قرار دارد، عملیات نیرو‌های روسی را پشتیبانی می‌کرد. این نیرو‌ها در تلاش بودند تا اوکراینی‌ها را از حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع سرزمینی که طی حمله غافلگیرکننده ماه اوت تصرف شده بود، بیرون کنند.
این حمله دقیقاً در هزارمین روز از شروع جنگ اوکراین انجام شد. کی‌یف بیش از یک سال از واشنگتن درخواست کرده بود که مجوز استفاده از تسلیحات دوربرد غربی برای هدف قرار دادن تأسیسات نظامی در خاک روسیه را صادر کند. تصمیم جو بایدن برای لغو محدودیت‌ها، تغییری مهم در سیاست ایالات متحده به‌شمار می‌رود و هم‌زمان با نزدیکی بازگشت دونالد ترامپ به قدرت در ژانویه گرفته شده است. ترامپ وعده داده که جنگ اوکراین را به سرعت پایان دهد، اما جزئیاتی از نحوه انجام این کار ارائه نکرده است.
وزارت دفاع روسیه وقوع حمله را تأیید کرد، اما مدعی شد که سامانه‌های پدافند هوایی این کشور توانسته‌اند پنج فروند از شش موشک «اتکمز» را در منطقه بریانسک رهگیری و سرنگون کنند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، از تأیید مستقیم استفاده از موشک‌های اتکمز در این حمله خودداری کرد، اما اعلام کرد که اوکراین مجموعه‌ای از تسلیحات دوربرد را در اختیار دارد و گفت: «ما از همه آنها استفاده خواهیم کرد.»
سرکئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در اظهاراتی که خبرگزاری رویترز منتشر کرد، گفت: «بدون حمایت مستقیم آمریکا، استفاده از این موشک‌های پیشرفته امکان‌پذیر نبود.» او همچنین به تغییرات جدید در دکترین هسته‌ای روسیه اشاره کرد که آستانه استفاده از این تسلیحات را کاهش داده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که جو بایدن استفاده محدود از این موشک‌ها برای حمله به داخل خاک روسیه را مجاز کرده است. این تصمیم، عمدتاً با هدف تقویت عملیات اوکراین در منطقه کورسک گرفته شده است. روسیه نیرو‌های خود در کورسک را به ۵۰ هزار نفر افزایش داده است که شامل ۱۰ هزار سرباز کره شمالی با توپخانه سنگین و سامانه‌های راکتی ارسال‌شده از پیونگ‌یانگ می‌شود. این عملیات با هدف بیرون راندن نیرو‌های اوکراینی طراحی شده است. آندری کووالنکو، عضو شورای امنیت ملی و دفاع اوکراین، در تلگرام نوشت که انبار کاراچف مملو از گلوله‌های توپخانه، بمب‌های گلاید، موشک‌های ضدهوایی و مهمات سامانه‌های تسلیحاتی کره شمالی بود. او تأکید کرد: «این انبار مستقیماً عملیات روسیه در کورسک را پشتیبانی می‌کرد.»
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، در مصاحبه‌ای با پی. بی. اس نیوز از تأیید صریح مجوز بایدن برای استفاده از موشک‌های اتکمز خودداری کرد؛ اما گفت: «باید توجه داشت که روسیه اخیراً جنگ را به‌طور گسترده‌ای شدت بخشیده است.»
روز سه‌شنبه، ولادیمیر پوتین فرمانی امضا کرد که آستانه استفاده از تسلیحات هسته‌ای را کاهش می‌دهد. دکترین به‌روزرسانی‌شده روسیه هشدار‌هایی روشن برای کشور‌های غربی، به‌ویژه ایالات متحده، صادر کرده است و هدف آن جلوگیری از حملات اوکراین با تسلیحات غربی به خاک اصلی روسیه است. پوتین پیش‌تر هشدار داده بود که چنین اقداماتی به منزله ورود مستقیم کشور‌های ناتو به جنگ با روسیه تلقی خواهد شد. دکترین جدید تأکید دارد که حمله به یک کشور عضو یک اتحاد نظامی، به معنای حمله به تمام اعضای آن اتحاد است و هرگونه حمله به متحد روسیه، مانند بلاروس، معادل حمله به خود روسیه محسوب می‌شود
دیمینری مدودف، رئیس‌جمهور پیشین روسیه در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس هشدار داد: «روسیه می‌تواند با تسلیحات کشتار جمعی به کی‌یف و تأسیسات کلیدی ناتو، هر کجا که باشند، پاسخ دهد. این یعنی آغاز جنگ جهانی سوم.»
دوئل موشکی: از حملات زمینی به بازی خطرناک هسته‌ای
ابر‌های کم‌ارتفاع که بر فراز شهر گسترده شده بودند، ناگهان با نوری درخشان روشن شدند. این لحظه کوتاه، ویدئویی را ثبت کرد که پس از آن، ده‌ها سر جنگی درخشان از آسمان به سوی زمین شلیک شدند. جزئیات این حمله، که صبح پنج‌شنبه رخ داد، به سرعت آشکار شد: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اعلام کرد که کشورش موشک میان‌بردی از زرادخانه خود را که برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای طراحی شده است، آزمایش کرده؛ هرچند این آزمایش بدون استفاده از کلاهک هسته‌ای انجام شده بود. این حمله، که خسارت جدی‌ای به‌بار نیاورد، نقطه اوج یک هفته پرتنش از اقدام‌ها و واکنش‌های متقابل در جنگ اوکراین بود و روند نبرد را از حملات زمینی به یک بازی خطرناک موشکی به سبک جنگ سرد سوق داد.
در روز‌های اخیر، اوکراین با استفاده از موشک‌های دوربردی که از آمریکا و بریتانیا دریافت کرده بود، به اهداف نظامی در خاک روسیه حمله کرده بود. پوتین صریحاً اعلام کرد که آزمایش موشکی روسیه پاسخی به این حملات و هشداری آشکار به غرب برای بازنگری در حمایت‌های نظامی از کی‌یف بوده است.
دوئل موشک‌های دوربرد در کنار نبرد‌های خط مقدم ادامه دارد، اما تأثیر چندانی بر وضعیت میدان جنگ نداشته است؛ موضوعی که نشان می‌دهد این اقدامات بیشتر جنبه سیاسی دارند تا نظامی. اوکراین تلاش می‌کند با دستاورد‌های جدید در میدان نبرد، در هرگونه مذاکرات آتش‌بس برتری پیدا کند. از سوی دیگر، مسکو با تشدید تهدید به استفاده از جنگ‌افزار‌های هسته‌ای در تلاش است تا پیش از مراسم تحلیف دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب فضای مذاکرات را تغییر دهد.
حمله به به دنیپرو نگرانی‌هایی در اوکراین برانگیخت، اما پس از پایان، تغییر چندانی در وضعیت جنگ ایجاد نکرد. تحلیلگران معتقدند که نه موشک‌های آمریکایی که به اوکراین اجازه حمله به خاک روسیه را داده است و نه آزمایش موشکی روسیه، از نظر دسترسی و تأثیر نظامی آن‌چنان قاطع نیستند که تغییر جدی‌ای در میدان نبرد ایجاد کنند. با این حال، ضعف‌های جدی در توان نظامی اوکراین همچنان نمایان است. نیرو‌های این کشور، که از نظر تعداد با روسیه فاصله زیادی دارند، به‌تدریج تحت فشار حملات گسترده روسیه عقب‌نشینی می‌کنند. مؤسسه خدمات متحد سلطنتی وابسته به ارتش بریتانیا، در گزارشی هشدار داده که بدون جذب نیرو‌های بیشتر، اوکراین ممکن است در دفاع از خطوط جبهه با مشکلات جدی روبه‌رو شود و مواضعش به سرعت تضعیف شود.
ویژگیهای فنی موشک؛ توانایی آزادسازی سر جنگی‌های متعدد
بحث درباره ماهیت موشکی که روسیه پرتاب کرده، همچنان ادامه دارد. پنتاگون این موشک را نسخه‌ای از طراحی قدیمی روسیه به نام «RS-۲۶ Rubezh» می‌داند، در حالی که ولادیمیر پوتین آن را به‌عنوان یک مدل آزمایشی جدید با نام «Oreshnik» معرفی کرده است. روز جمعه، آژانس اطلاعات نظامی اوکراین جزئیاتی از این سلاح منتشر کرد. این موشک با سرعتی حدود ۱۱ برابر سرعت صوت پرواز کرده و پیش از برخورد، شش سر جنگی آزاد کرده که به ۳۶ زیرمهمات کوچک‌تر تقسیم شده‌اند.
زمان پرواز این موشک از منطقه آستاراخان روسیه تا دنیپرو حدود ۱۵ دقیقه بوده است. این سلاح ویژگی‌ای را به نمایش گذاشت که معمولاً با موشک‌های هسته‌ای مرتبط است: توانایی آزادسازی چندین سر جنگی کوچک‌تر. این قابلیت، که موجب درخشیدن آسمان صبحگاهی دنیپرو شد، اگر با هدف‌گیری مستقل برای هر کدام از این سر جنگی‌ها همراه باشد، باید آن را «MIRV» نامید. در واقع این فناوری به یک موشک امکان می‌دهد که چندین سر جنگی مستقل را حمل کند و هر کدام از این سرجنگی‌ها بتوانند به اهداف جداگانه‌ای در نقاط مختلف برخورد کنند.
درخواست زلنسکی از غرب: سامانه‌های دفاعی جدید برای مقابله با تهدید‌ها
اوکراین سامانه‌های دفاع هوایی کافی برای رهگیری چنین موشک‌هایی ندارد. روز جمعه، ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد که وزیر دفاع او از شرکای غربی درخواست سامانه‌های دفاعی بیشتری برای مقابله با حملات آینده کرده است. موشک‌های آمریکایی که به اوکراین اجازه داده شده است به سمت روسیه شلیک کند، تأثیر محدودی داشته‌اند. تعداد محدود این موشک‌ها، از جمله موشک‌های اتکمز مانع از تأثیرگذاری قابل توجه بر لجستیک نظامی روسیه در نزدیکی مرز می‌شود.
برآورد‌ها نشان می‌دهد که ایالات متحده تنها چند صد فروند از این موشک‌ها به اوکراین داده و احتمالاً کمتر از ۱۰۰ فروند از آنها باقی مانده است. سرهنگ سرگی هربسکی، تحلیلگر نظامی اوکراینی در مصاحبه‌ای گفت: «ایالات متحده قادر به تأمین تعداد مورد نیاز ما نیست.» او افزود: «در شرایط فعلی، تعداد اندک این موشک‌ها برای ایجاد تغییر قابل توجه در جنگ کافی نیست.»
نتیجه گیری
تحولات اخیر جنگ اوکراین نشان می‌دهد که هر دو طرف در تلاشند تا با تقویت مواضع خود، بر روند مذاکرات احتمالی تأثیر بگذارند. آزمایش موشکی جدید روسیه، که به‌عنوان هشداری آشکار به غرب تلقی شده است، نشان‌دهنده تمایل مسکو به نمایش قدرت نظامی و ایجاد فشار روانی است. با این حال، تحلیلگران معتقدند که این اقدامات بیش از آنکه تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر میدان نبرد داشته باشند، به‌عنوان ابزار سیاسی برای تغییر معادلات مذاکرات طراحی شده‌اند.
هم چنین اوکراین با دریافت تسلیحات دوربرد غربی و استفاده از آنها برای حمله به خاک روسیه، تلاش می‌کند توانایی‌های خود را در برابر ارتش روسیه ارتقا دهد، اما محدودیت تعداد این تسلیحات مانع از تغییر بنیادین در توان نظامی این کشور شده است. این دوئل استراتژیک، بیش از آنکه جنگ را به پایان نزدیک کند، نشان‌دهنده عمیق‌تر شدن شکاف‌ها و افزایش تهدیدات در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است.
