سیاست «دوستی با همه، دشمنی با هیچکس» پوتین برای ایران چه معنایی دارد؟

ابراهیم رئیسی پیش از عزیمت به مسکو در هفته جاری، ابراز امیدواری کرد که این سفر به عنوان اولین سفر یک رئیس جمهور ایران طی تقریباً پنج سال گذشته به روسیه، به نقطه ی عطفی در روابط تهران با مسکو منجر شود.

 رئیسی و ولادیمیر پوتین، همتای روس وی، در پایتخت روسیه طی یک نشست سه ساعته در روز چهارشنبه که در آن درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی نیز گفتگو کردند، از بهبود روابط دوجانبه ی تهران مسکو حمایت به عمل آوردند.

وزرای نفت و اقتصاد ایران که رئیسی را همراهی می کردند نیز گفتند که مذاکرات آنها با همتایان خود فراتر از حد انتظار بود. وزرا بدون افشای جزئیات بیشتر تصریح کردند که در بخش‌های تجارت، انرژی، حمل‌ونقل و بانکی توافق‌هایی صورت گرفته است و وعده دادند که نتایج آن در آینده قابل‌پیش‌بینی محسوس خواهد بود.

در پی این سفر دو روزه، تحلیلگران گفتند که ایران و روسیه در مسیر بهبود روابط دوجانبه خود در سراسر جهان هستند اما مقیاس و زمان بندی این پیشرفت ها به دلیل تعدادی از عوامل پیچیده شده بود.

 مانند سال های گذشته، تحریم های جامع ایالات متحده علیه ایران مطمئناً تمامی تعهدات را پیچیده خواهد کرد.

در همین حال، به گفته سفیر ایران در مسکو، رکورد تجارت دوجانبه ایران و روسیه که در سال 2021 از 3.5 میلیارد دلار فراتر رفت، هنوز در مقایسه با سطوحی که بین روسیه و چندین بازیگر منطقه‌ای دیگر به دست آمده، بسیار کمتر است.

نیکول گراجوسکی، محقق برنامه امنیت بین المللی در مرکز علوم و امور بین الملل بلفر، به الجزیره گفت: این دیدار بیشتر تشریفاتی به نظر می رسد تا یک نقطه عطف اساسی در روابط دوجانبه.

به گفته وی، قرارداد همکاری 20 ساله جدید و بهبود یافته بین ایران و روسیه هنوز نهایی نشده است و رئیسی تنها پیش نویس پیشنهادی ایران را در طول سفر خود تحویل داد.

گراجوسکی با اشاره به سلف رئیسی که دوره ریاست جمهوری او در آگوست 2021 به پایان رسید، افزود: گفته می شود امروز روابط روسیه و ایران به طور قابل توجهی قوی تر از آخرین باری است که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در سال 2017 به روسیه سفر کرد.

سرنوشت مذاکرات فشرده در حال انجام در وین با هدف بازگرداندن توافق هسته ای سال 2015 ایران با قدرت های جهانی همچنان نقش مهمی در آینده روابط ایران با روسیه خواهد داشت.

روسیه یکی از امضاکنندگان برجام، فعالانه در تلاش برای تسهیل احیای توافق مهمی است که ایالات متحده به طور یکجانبه در سال 2018 آن را ترک کرد. همچنین مسکو میانجی بین ایران، امضاکنندگان اروپایی و ایالات متحده است. در همین ارتباط، پوتین روز چهارشنبه با اشاره به این توافق به رئیسی گفت: برای من بسیار مهم است که نظر شما را درباره برجام بدانم.

همه طرف‌ها تأیید کرده‌اند که در هفته‌های اخیر پیشرفت‌های واقعی در پایتخت اتریش حاصل شده است، اما به نظر می‌رسد حل مسائل سیاسی باقی‌مانده به ارائه ی امتیازاتی از سوی ایران و آمریکا بستگی دارد.

گراجوسکی از مرکز بلفر گفت: موضوع هسته‌ای ایران از لحاظ تاریخی بر روابط روسیه و ایران تأثیر گذاشته است، اما تأثیر آن بر بعضی موضوعات متغیر بوده است.

مذاکرات وین یکی از جنبه های اصلی روابط روسیه و ایران امروز است. مسکو از لحاظ تاریخی موضع سازنده‌ای در قبال برنامه هسته‌ای ایران اتخاذ کرده است، حتی در زمان‌ روابط ضعیف آمریکا و روسیه پس از موضوع اوکراین.

با این حال، گراجوسکی خاطرنشان کرد: اگر مذاکرات به دلیل امتناع ایران از کاهش برخی از خواسته‌های خود با شکست مواجه شود، ممکن است جنبه‌های مختلف روابط دو کشور تحت تأثیر قرار گیرد.

معامله تسلیحاتی

رئیسی و پوتین به عنوان مثال در مورد امکان خرید تسلیحات پیشرفته از سوی ایران به ویژه سیستم های دفاع هوایی S-400 و جت های جنگنده Su-35 صحبت کردند.

چنین چشم‌اندازی با لغو تحریم‌های سازمان ملل بر فروش تسلیحات متعارف به ایران در سال 2020 در نتیجه توافق هسته‌ای ممکن می‌شود. این همان تحریم هایی است که روسیه از آن حمایت کرد.

در حال حاضر، ایران ممکن است بودجه لازم برای پرداخت چنین معامله بزرگی را نداشته باشد، زیرا ده ها میلیارد دلار از پولش در خارج از کشور مسدود شده و درآمدهایش به دلیل تحریم های آمریکا کاهش یافته است.

علاوه بر این، ایران ممکن است مشتاق نباشد که با انتقادات محلی بالقوه از یک معامله تسلیحاتی روبرو شود، در حالی که جمعیت آن تحت فشار شدید تورم افسارگسیخته و یک اقتصاد بیمار است.

به گفته ساموئل رامانی، همکار موسسه رویال یونایتد، روسیه ممکن است در حال حاضر نیز مشتاق فروش تسلیحات به ایران نباشد.

سیاست کلی روسیه در خاورمیانه دوستی با همه، اتحاد و دشمنی با هیچ‌کس است. بنابراین فروش تسلیحات به ایران ممکن است تلاش‌های مسکو را برای ایجاد توازن در روابط نزدیک‌تر با اسرائیل و امارات مختل کند، به‌ویژه در شرایطی که شاهد افزایش تنش‌ها بین این کشورها با تهران و ریاض هستیم.

اما این بدان معنا نیست که ایران و روسیه علاقه‌ای به تقویت همکاری‌های نظامی ندارند، زیرا هر دو روز جمعه یک رزمایش دریایی مشترک سه جانبه با چین در منطقه‌ای در شمال اقیانوس هند برگزار کردند.

همکاری منطقه ای

ناظران می گویند ایران و روسیه در سرتاسر منطقه منافع مشترکی دارند که بدون توجه به عوامل دیگر، مانند مذاکرات وین، حفظ  خواهد شد یا بهبود خواهد یافت. چیزی که در دیدار روسای جمهور دو کشور نیز مشهود بود.

رئیسی و پوتین هر دو به ستایش تلاش های مشترک موفق در سوریه، جایی که دو کشور از بشار اسد، رئیس جمهور این کشور در جنگ 10 ساله حمایت به عمل آوردند، پرداختند. آنها توافق کردند که مبارزه با تروریسم در سوریه یک هدف مشترک است.

ایران و روسیه نگرانی مشترکی در مورد سرنوشت افغانستان تحت کنترل طالبان پس از خروج پر هرج و مرج آمریکا در ماه اوت دارند. به همین دلیل تهران و مسکو در سازماندهی گفتگوها برای یافتن راه حل در مورد تعدادی از مسائل فعال بوده اند.

در کنار چین، ایران و روسیه بارها یکجانبه گرایی آمریکا را محکوم کرده اند. از سوی دیگر، مسکو و پکن اخیراً از عضویت کامل تهران در سازمان همکاری شانگهای حمایت کردند.

پوتین روز چهارشنبه همچنین حمایت خود را از ایران برای به دست آوردن جایگاه قوی تری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ابراز کرد و گفت که هر دو طرف برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری تلاش خواهند کرد. در نهایت، روسیه درباره منافع خود از مشارکت فزاینده در تلاش‌های میانجی‌گرانه در خلیج فارس و امنیت منطقه صحبت کرد.

روز جمعه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفت که مسکو می خواهد کنفرانسی را برای حل و فصل مسائل منطقه ای از طریق گفتگو ترتیب دهد.

لاوروف این رویداد را به عنوان کنفرانسی توصیف کرد که ایرانیان و اعراب را گرد هم می‌آورد، جایی که ایران موضوع بحث نخواهد بود و هر طرف نگرانی‌های خود را روی میز می‌گذارد و به مسائل یمن، سوریه و عراق نیز پرداخته می شود.