چرا سوریه با حضور ترکیه در اتحادیه عرب موافقت کرد؟

«سینم چنگیز» در مقاله ای که در سایت تحلیلی عرب نیوز منتشر شد، نوشت:  در مارس 2010 «عمرو موسی»، دبیر کل سابق اتحادیه عرب الحاق ترکیه به این نهاد منطقه ای را پیشنهاد کرد. بنا بر پیشنهاد عمرو موسی ترکیه – به عنوان یک قدرت بزرگ همسایه دوست با پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اقتصادی قابل توجه با جهان عرب – می توانست در یک گفتگوی راهبردی گنجانده شود. این پیشنهاد به تعویق افتاد و به دلیل قیام هایی که در کشورهای عربی رخ داد، هرگز محقق نشد.

پیشنهاد الحاق ترکیه بخشی از «سیاست همسایگی عربی» عمرو موسی بود که با سیاست «مشکل صفر با همسایگان» ترکیه همسو بود، اما هر دو سیاست با تغییرات مهم منطقه‌ای پس از سال 2011 مورد آزمایش قرار گرفتند. سیزده سال بعد، «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه برای اولین بار برای شرکت در نشست وزرای خارجه اتحادیه عرب در قاهره دعوت شد. مشارکت هاکان فیدان نشان داد که این گروه به اهمیت ترکیه در امور منطقه‌ای پی می‌برد، زیرا تلاش‌های آنکارا برای عادی‌سازی روابط با همسایگان عرب خود از سال 2021 به نتیجه رسیده است.

در حالی که ترکیه وارد مرحله عادی سازی با کشورهای منطقه می شود، تلاش های هماهنگی برای اثبات این دوره جدید بر مبنای نهادی تر با محورهای اصلی منافع اقتصادی و امنیتی صورت گرفته است.

در این زمینه، ترکیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برنامه اقدام مشترکی را برای سال های 2023-2027 تصویب کردند که نشان دهنده تعهد خود به روابط عمیق تر است. به دنبال آن توافقی برای آغاز مذاکرات رسمی برای توافق تجارت آزاد صورت گرفت. ترکیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنین تصمیم گرفتند که گفتگوهای راهبردی را هم به صورت نهادی و هم به صورت دوجانبه از سر بگیرند.

فیدان گفت که مجمع بعدی ترکیه-عرب در ماه اکتبر در استانبول برگزار خواهد شد. این نکته قابل توجه است زیرا در سال 2013، در بحبوحه دو قطبی شدن شدید منطقه ای بر سر تحولات مصر – مقر اتحادیه عرب – مجمع همکاری ترکیه و عرب در هاله ای از ابهام قرار گرفت و هیچ کشور عربی پیشنهاد میزبانی نشست آن سال را نداد. این مجمع در سال 2007 در استانبول با توافق نامه ای که توسط «علی باباجان» وزیر خارجه ترکیه و موسی امضا شد، راه اندازی شد. اولین نشست آن در سال 2008 در استانبول و دومین نشست در سال 2009 در دمشق برگزار شد.

این مجمع راهی برای وزرای امور خارجه جهت گفتگو در مورد امور منطقه ای و بین المللی است. این اتحادیه به منظور توسعه روابط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بین ترکیه و اعضای اتحادیه عرب ایجاد شد. این انجمن به این دلیل اهمیت دارد که بر جنبه های غیر متعارف روابط ترکیه و اعراب، مانند تعاملات اجتماعی و فرهنگی نیز تمرکز دارد. روابط ترکیه با کشورهای عربی به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس نیازمند عناصر اجتماعی و فرهنگی است.

عادی سازی اخیر در روابط بین آنکارا و قاهره کاتالیزوری برای ادغام مجدد ترکیه در سیستم منطقه ای عربی بوده است. نقش محوری و موقعیت مرکزی مصر در منطقه بر پذیرش ترکیه از سوی اتحادیه عرب تأثیر گذاشته است. این روندعادی سازی که با سفر طولانی مدت «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهور مصر به آنکارا در هفته گذشته مشخص شد، مشارکت فیدان در این اجلاس را تسهیل کرد.

باید گفت که سوریه نیز با شرکت ترکیه در نشست اتحادیه عرب موافقت کرد. با این وجود تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه ادامه دارد که عمدتاً توسط کشورهای عربی که مایل به ادغام مجدد سوریه به گروه عرب هستند، هدایت می‌شود.

روابط ترکیه با اتحادیه عرب ممکن است به عادی سازی روابط ترکیه-سوریه در چارچوب نهادی عربی منجر شود. تلاش های آنکارا برای عادی سازی روابط با دمشق به تدریج در حال پیشرفت است که با توجه به این واقعیت که مسائل بین ترکیه و سوریه پیچیده تر از مناقشات ایدئولوژیک یا تسلط منطقه ای ترکیه با سایر کشورهای عربی است، قابل درک است. این روابط چند وجهی است و شامل چالش هایی مانند تهدید کردها، نگرانی های پناهندگان، مخالفت های سیاسی و حضور نیروهای نظامی ترکیه است.

در دهه گذشته به دلیل همبستگی و حاکمیت اعراب، اتحادیه عرب به طور مداوم از عملیات ترکیه در شمال سوریه انتقاد می کرد و آنرا غیرقانونی می دانست. حضور نظامی ترکیه در لیبی و سومالی نیز مورد انتقاد قرار گرفت. در دوره جدید، بعید است شاهد چنین انتقاداتی باشیم، زیرا بیشتر این انتقادات در دوره تنش بین ترکیه و کشورهای عربی مطرح شده است. در نتیجه اتحادیه عرب یکی از  کمیته های خود که مداخله ترکیه در امور داخلی کشورهای عربی را بررسی می کرد، منحل کرد. برای اولین بار پس از سال ها، این گروه در بیانیه اجلاس سران از ترکیه انتقاد نکرد.

جنگ غزه موضوع اصلی سخنرانی فیدان بود. ترکیه در حال حاضر بخشی از گروه تماس مشترک برای پایان دادن به خشونت است. فیدان پس از پیشنهاد «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور ترکیه مبنی بر تشکیل ائتلاف بین کشورهای اسلامی در جنگ غزه، از وزرای عرب خواست تا صفوف خود را علیه اسرائیل تقویت کنند.

جنگ غزه زیربنای روند عادی سازی بوده است زیرا ترکیه از تلاش های اعراب  در این زمینه حمایت کرده است. این امر به وضوح بازتاب سیاست های ترکیه قبل از سال 2011 در منطقه است، زمانی که آنکارا قصد داشت قلب نه تنها مردم عرب بلکه نخبگان را نیز به دست آورد. اینکه آیا «سیاست همسایگی عربی» موسی سرانجام ترکیه را در نظام منطقه‌ای عربی ادغام خواهد کرد یا نه را باید با توجه به گذر زمان دید، اما امیدی برای پیشرفت وجود دارد.