به بهانه تکرار حوادث دلخراش معادن این بار در طبس برای بررسی مشکلات جامعه کارگری ایران سراغ امیر خراسانی رفته‌ایم. این جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی، در مصاحبه با «فرهیختگان» به بررسی وضعیت حقوقی و اجتماعی کارگران معادن پرداخت. او با اشاره به ضعف پایگاه اجتماعی این قشر گفت: «دولت در شرایط فعلی هیچ حساسیتی نسبت به مشکلات کارگران ندارد و این وضعیت به‌شدت بر زندگی آنها تاثیرگذار است.» مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
اولویت در سرمایه‌گذاری خارجی به جامعه کارگری
خراسانی به ناکافی بودن سیاست‌های دولت در مواجهه با مشکلات کارگران اشاره کرد و گفت: «دولت به‌جای توجه به مسائل کارگران، روی سرمایه‌گذاری‌های خارجی متمرکز شده و هیچ تلاشی برای بهبود شرایط زندگی کارگران انجام نمی‌دهد.» او بر این نکته تاکید کرد که دولت باید به مسائل کارگران توجه بیشتری داشته باشد و تشکل‌های کارگری را تقویت کند تا آنها بتوانند به شکل موثرتری حقوق خود را مطالبه کنند. او خاطرنشان کرد: «در شرایط کنونی، کارگران هیچ قدرتی برای دفاع از حقوق خود ندارند و این امر به بحران‌های جدی اجتماعی منجر شده است.»
فضای عمومی نسبت به سوانح کار حساس نیست
این پژوهشگر اجتماعی همچنین به عدم وجود فضای عمومی و حساس نسبت به سوانح کار اشاره کرد و تاکید کرد که دولت باید به‌جای تمرکز بر مسائل حاشیه‌ای، به مشکلات اساسی کارگران توجه کند. خراسانی تاکید کرد مساله اصلی، نیاز به ایجاد یک بستر قوی برای حمایت از کارگران و افزایش توانمندی‌های آنهاست تا بتوانند دربرابر ناملایمات اقتصادی و اجتماعی ایستادگی کنند. خراسانی به نمونه‌هایی از حوادث کارگری اشاره کرد و گفت: «50 نفر در یک حادثه در طبس جان خود را از دست می‌دهند اما جامعه نسبت به این مسائل بی‌تفاوت است.» او تاکید کرد که دولت باید زمینه‌ساز ایجاد نهادهای حرفه‌ای و تشکل‌های کارگری باشد تا کارگران بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.
انگیزه‌زدایی قراردادهای کوتاه‌مدت
امیر خراسانی، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی در این گفت‌وگو به بررسی چالش‌های موجود برای کارگران معدن در ایران نیز پرداخت. او با اشاره به قراردادهای کوتاه‌مدت کارگران بیان کرد: «قراردادهای سه‌ماهه نه‌تنها انگیزه‌ای برای یادگیری مهارت‌های جدید در کارگران ایجاد نمی‌کند، بلکه موجب عدم خلاقیت و تولید کارآمد نیز می‌شود.» او به ناکارآمدی دولت در پاسخ به مشکلات کارگران اشاره کرده و گفت: «اکثر کارگران با قراردادهای کوتاه‌مدت استخدام می‌شوند و این وضعیت، توانایی آنها را برای دفاع از حقوق خود کاهش می‌دهد.» خراسانی ادامه داد که کارگران باید قراردادهای بلندمدت داشته باشند تا بتوانند در محیط کاری خود احساس امنیت کنند و توانایی‌های خود را توسعه دهند. وی همچنین به وضعیت حقوق و مزایای کارگران اشاره کرد و گفت: «کارگران معدن به‌طورکلی از نظر حقوق و شرایط کاری با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارند. بسیاری از کارگران غیررسمی و روزمزدند و قراردادهای آنها معمولا غیررسمی و بی‌قاعده است.»
مشکلات کارگران به مسأله اجتماعی تبدیل نمی‌شود
این جامعه‌شناس همچنین به عدم حساسیت افکار عمومی نسبت به وضعیت کارگران اشاره و بیان کرد: «مشکلات کارگران به مسائل اجتماعی تبدیل نمی‌شود و مردم نسبت به آن بی‌تفاوتند. درنتیجه کارگران برای دفاع از حقوق خود به‌تنهایی با چالش‌های جدی روبه‌رویند.»
خراسانی همچنین تاکید کرد در این حوزه، نیاز به ایجاد حساسیت اجتماعی و تقویت ساختارهای حقوقی و قانونی است تا کارگران بتوانند دربرابر خطرات و مشکلات موجود ایستادگی کنند. خراسانی به شرایط مالی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار اشاره کرد که همسرشان را در سوانح کاری از دست داده‌اند و توضیح داد که در بسیاری از موارد، کمک‌های مالی به آنها ناکافی و غیرقابل‌اتکاست.
او افزود: «تصور کنید زنی با دو فرزند، یکی از آنها ۱۴ ساله، با دیه‌ای که به او داده شده، چگونه می‌تواند زندگی خود را بگذراند؟»
دولت فضا را برای تشکل‌های کارگری فراهم کند
امیر خراسانی در ادامه به بررسی چالش‌های کارگران در ایجاد قدرتی برای طرح مطالبات‌شان پرداخت و بر لزوم افزایش قدرت آنها تاکید کرد. او گفت: «برای اینکه کارگران بتوانند از حقوق خود دفاع کنند، باید قدرت لازم را داشته باشند. در حال حاضر کارگران هیچ گونه قدرتی برای دفاع از دستمزد و امنیت شغلی خود ندارند.»
وی به عدم حضور نهادهای اجتماعی و صنفی مؤثر اشاره کرد و گفت: «بدون وجود تشکل‌های کارگری قوی، کارگران نمی‌توانند به‌طور مؤثر از حقوق خود دفاع کنند. اگر تشکل‌ها وجود داشته باشند، می‌توانند قدرت چانه‌زنی کارگران را افزایش دهند و از آنها دربرابر کارفرمایان حمایت کنند.»
این پژوهشگر اجتماعی اشاره کرد که دولت در مواقع بحرانی به مسائل مربوط به کارگران توجه نمی‌کند. «اگر دو نفر در یک رستوران با غذا مسموم شوند، دولت بلافاصله به مسأله ورود می‌کند و حساسیت نشان می‌دهد اما در معادن زغال‌سنگ که خریدارش مشخص و محدود است، چنین حساسیتی وجود ندارد.»
او در ادامه گفت: «دولت باید فضای لازم برای تشکیل تشکل‌های کارگری را فراهم و از امنیت این تشکل‌ها حمایت کند. در غیر این صورت، مشکلات همچنان ادامه خواهد داشت.» خراسانی با اشاره به لزوم ایجاد نهادهای حرفه‌ای و اجتماعی برای کارگران افزود: «اگر کارگران بتوانند به‌طور مؤثر خود را سازماندهی کنند، می‌توانند به چالش‌های موجود پاسخ دهند و از حقوق خود دفاع کنند.»
رسانه‌ها در کنار کارگران باشند
وی درنهایت خاطرنشان کرد: «مسأله اصلی در ایران نه‌تنها اقتصادی، بلکه سیاسی است. برای بهبود شرایط کارگران لازم است قدرتی به آنها داده شود تا بتوانند خواسته‌های خود را مطرح کنند.» این پژوهشگر اجتماعی بر لزوم توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی کارگران تاکید کرد و گفت: «تا زمانی که قدرت توزیع نشود، کارگران قادر به دفاع از حقوق خود نخواهند بود.»
او همچنین به نقش گروه‌های صنفی در جلوگیری از حوادث مشابه و تقویت موقعیت کارگران در معادن اشاره کرد و خاطرنشان کرد: «بسیاری از حوادث ناشی از عدم وجود تشکل‌های قوی برای پیگیری مطالبات مربوط به ایمنی رخ می‌دهند.» این پژوهشگر اجتماعی همچنین به نقش رسانه‌ها و تشکل‌های کارگری در این زمینه پرداخت و تاکید کرد: «قدرت کارگران در ایجاد تغییرات ضروری است. اگر کارگران نتوانند صدای خود را به‌خوبی به گوش مسئولان برسانند، وضعیت آنها بهبود نخواهد یافت.»
علی مزروعی
