اظهار نظرهای یک مقام ناتو
در مورد شرایط عضویت اوکراین در این سازمان، بحث‌های مختلفی را در محافل سیاسی جهان برانگیخته است. استیان جنسن، مدیر دفتر خصوصی دبیرکل ناتو، هنگام سخنرانی در یک میزگرد در شهر آرندال نروژ، چنین عنوان کرد که اگر اوکراین بخشی از خاک خود را به روسیه واگذار کند می‌تواند به ناتو ملحق شود.
به گزارش نیوزویک، او که با یک روزنامه نروژی گفت‌و‌گو می‌کرد در ادامه گفت: «تصمیم‌گیری در این موضوع به اوکراین بستگی دارد که در چه زمانی و با چه شرایطی مذاکره می‌کند.» همچنین وقتی از او درباره اتفاق نظر درباره این طرح در ائتلاف ناتو سؤال شد پاسخ داد: «دیگران درباره طرح‌هایی برای اوکراین پس از جنگ صحبت کرده‌اند.»
این صحبت او با واکنش‌های تندی از سوی مقامات کی یف همراه شد و خشم آنان را برانگیخت. میخایلو پودولیاک، مشاور ارشد زلنسکی، ضمن محکومیت پیشنهاد جنسن در حساب خود در توئیتر نوشت: «تبادل سرزمین در برابر چتر ناتو؟ این ایده مضحکی است. این به معنی انتخاب آگاهانه شکست دموکراسی، ترغیب یک جنایتکار جهانی، حفاظت از روسیه، نابودی قانون بین‌الملل و انتقال دادن جنگ به نسل‌های دیگر است.»
اولگ نیکولنکو، سخنگوی وزارت امور خارجه اوکراین نیز این پیشنهاد را رد کرد و در بیانیه‌ای که در فیس بوک منتشر کرد، پیشنهاد جنسن را «کاملاً غیرقابل قبول» خواند و افزود: «ما همیشه فرض کرده‌ایم که ناتو مانند اوکراین، قلمرویی را مبادله نمی‌کند. اگر مقامات ناتو به طور آگاهانه یا ناآگاهانه طرح واگذاری بخش‌هایی از اوکراین را در سر داشته باشند، در میدان مسکو بازی کرده‌اند.»
بعد از این واکنش‌ها، یک مقام ناتو تلاش کرد که با اطمینان خاطر دادن به کی یف مانع از ادامه تنش‌های به وجود آمده شود. سایت خبری پراوادا متعلق به اوکراین به نقل از او گفت که مواضع ناتو در نشست ویلنیوس در ماه ژوئیه تزلزل ناپذیر است و بر تمامیت ارضی و حق حاکمیت اوکراین تأکید دارد. همچنین او بیان داشت که این ائتلاف متعهد به دستیابی به یک صلح عادلانه و پایدار بوده و ترتیبات امنیتی نیاز است تا تضمین کند جنگ دوباره تکرار نمی‌شود». ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو در مورد اظهارات گزارش شده جنسن تا زمان تنظیم این گزارش اظهارنظری نکرده بود.
آیا تصمیمات جدیدی در ناتو شکل گرفته است؟
گرچه برخی اعضای ناتو برای آرام کردن فضا تلاش کردند، بر موضع قبلی خود تأکید کنند اما اظهارات جنسن نشان از تصمیمات جدید پشت پرده در اتاق فکر ناتو دارد.
وعده عضویت اوکراین به ناتو که به قبل از جنگ برمی گردد همچنان به طور فریبنده‌ای توسط این سازمان به روز‌رسانی می‌شود. این ائتلاف پس از یک سال و اندی از آغاز جنگ و نبود چشم‌اندازی روشن و قابل پیش‌بینی برای پایان آن، امکان تحقق این وعده را در نشست ویلنیوس به پایان جنگ مشروط کرد. مسأله‌ای که در ابتدا کی یف را نگران کرد و مقامات آن هشدار دادند که نپذیرفتن اوکراین در ناتو پس از پایان جنگ با روسیه، «خودکشی» خواهد بود.
به طور واضح، سخنان جنسن بیانگر آن است که اکنون راهبرد مهم در ناتو چگونگی و زمان پایان جنگ است چرا که چشم‌اندازی از پیروزی در آن مشاهده نمی‌شود. از این رو تمرکز این سازمان بر سناریوهایی است که در این زمینه کارساز و قابل پذیرش باشد. از سوی دیگر، آنچه مشخص است افزایش هزینه‌های امنیتی و تسلیحاتی در شرق اروپا در کنار پیشرفت اندک طرح ضد حمله، ناتو را مجبور به گمانه زنی در مورد گزینه‌های دیگر کرده است. چنین بود که رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا، جنگ اوکراین را طولانی، سخت و خونین خواند و دولت جو بایدن نیز هفته گذشته تداوم درگیری‌های نظامی را تا سال آینده امکان پذیر دانست.
گاردین نیز دیروز با پرداختن به ناکامی‌های ارتش اوکراین در طرح ضدحمله که در ژوئن آغاز شد، تأکید کرد، این در حالی است که کی یف به تازگی حجم زیادی از تسلیحات غربی چون تانک‌های غربی و راکت‌های دوربرد و توپخانه و همچنین کمک‌های مالی دریافت کرده است، اما نیروهایش تاکنون تنها دستاوردهای ارضی محدودی در برابر مواضع روسیه به دست آورده و در برخی مناطق با بن‌بست مواجه شده‌اند. نیویورک‌تایمز هم طی هفته‌های گذشته نوشت: «در حالی که جنگ اوکراین وارد هفدهمین ماه خود می‌شود، درگیری‌ها ریتم قابل توجهی پیدا کرده است. روسیه و اوکراین در حملات و ضدحملات مرگباری محبوس شده‌اند.»
این ائتلاف پس از شورش واگنرها و خلأ آنها در پیکره نظامی روسیه احتمال پیروزی را بیش از گذشته در خود می‌دید، اما بازیابی ارتش روسیه و رفع مناقشه درونی مسکو نتوانست خدشه مورد انتظار را برای ناتو برآورده سازد.
طرح صلح برای پایان دادن به جنگ
با وجود آنکه ایالات متحده خود را مخالف هر گونه سازشی با کرملین نشان می‌دهد و کی یف نیز چنین موضعی را در پیش گرفته، شواهد نشان می‌دهد که آنها به طور ملموسی به دنبال راهی برای پایان یافتن جنگ هستند. تلفات سنگین نیروهای دو طرف در کنار آغاز فصل بارش و گل آلود شدن زمین که خستگی آنها را مضاعف خواهد کرد، امکان عملیات با تسلیحات جدید دریافت شده، در مقیاس بزرگ وجود ندارد و همین نقشه جنگ را پیچیده‌تر کرده است.
در همین رابطه، هفته گذشته روزنامه پراودای روسیه به نقل از کارشناسان نظامی این کشور، مذاکرات مدیر دفتر زلنسکی با امریکا را احتمالاً گامی در جهت صلح و پایان جنگ اوکراین معرفی کرد. آندری یرماک، اعلام کرده بود که اوکراین مذاکراتی را با امریکا درباره ضمانت‌های امنیتی آغاز کرده است.در این میان حضور زلنسکی در نشست جده با محوریت ارائه طرح صلح اوکراین گویای این است که علی رغم تبلیغات فراوان پیرامون طرح ضد حمله و انکارهای گاه و بیگاه
آتش بس، اما اکنون برآیند شرایط به گونه‌ای است که توقف جنگ و صلح از الزاماتی است که کی یف دنبال می‌کند. هر چند که اوکراین تنها روی طرح زلنسکی پافشاری دارد و هر گونه پیشنهادی را خارج از به دست آوردن مناطق زیر نظر روسیه پذیرا نیست اما واقعیت این است که آنچه در میز مذاکرات ناتو به طور پنهانی می‌گذرد، در این چهارچوب قرار ندارد.
در طرف مقابل، کرملین نیز جویای طرح صلحی است که انتظارت آن را برآورده سازد. پوتین که در دیدار با رهبران آفریقایی با پیشنهاد طرح صلح از سوی آنها مواجه شده بود آن را محترم شمرد و گفت که آنها را بررسی می‌کند. اما می‌توان گفت که با وجود اختلافات عدیده و حل نشدنی میان اوکراین و روسیه، هر گونه آتش بسی نمی‌تواند انتظارات را در توازن قرار دهد از این رو نیز پایدار نخواهد بود. حتی می‌توان گفت که صلح در واقع میسر نخواهد شد و اتمام جنگ تنها به شکل توقف نبردها برای مدتی غیرقابل پیش‌بینی صورت خواهد گرفت؛ اما به هر حال تنها مرهمی است که برای بازسازی قوا، هر دو طرف خواستار آن هستند.
با توجه به شرایط ذکر شده، احتمال اینکه ناتو تابلویی از آینده را برای کی یف ترسیم کرده باشد که در آن واگذاری قسمتی از خاک اوکراین یا موافقت با الحاق چهار منطقه جدید- لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپروژیا- که پوتین در ماه سپتامبر به روسیه ضمیمه کرد، را در دستور کار قرار داده باشد، وجود دارد. مناطقی که ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، خواستار بازپس‌گیری آنها و همچنین کریمه شده که روسیه در سال 2014 آن را ضمیمه کرده است.
