تحولات فراسرزمینی در مناطق غربی و شمال‌غربی کشور و اقدامات کشور ترکیه در خصوص احداث سدهای فراوان بر سرشاخه ارس، حاکی از آن است که در آینده ایران درگیر یک تروریسم آبی همه‌جانبه خواهد شد و ضرورت دارد از همین حالا در اندیشه یافتن چاره برای حل این معضل بزرگ باشیم.
سال‌های پیش رو برای کشور با توجه به بحران آبی نهادینه‌شده، بسیار پرچالش خواهد بود و آن طور که به نظر می‌رسد واقعه‌ای که در شرق کشور رخ داده، در سمت غرب و شمال غرب کشور هم به وقوع خواهد پیوست. هر چند تنش آبی در استان‌های شرقی بسیار حاد و اساساً قابل مقایسه با مناطق غربی نیست اما اقدامات ترکیه و سدسازی‌های بی‌رویه بر رود ارس، جریان آب در غرب کشور را با اختلال مواجه خواهد کرد و ضروری است که هر چه زودتر و برای بحرانی‌نشدن شرایط دست به اقدامات پیش‌دستانه زد.
۹۰ سد ترکیه بر سرشاخه‌های ارس!
کشور ترکیه از سال‌ها قبل طرحی را تحت عنوان «داپ» در دست داشت که به موجب آن سدهای مختلفی روی سر شاخه‌های ارس ساخته خواهد شد. آن‌طور که کارشناسان ذکر می‌کنند، پروژه «داپ» در آناتولی شرقی است که بخش عمده آن روی حوضه ارس و کورا ساخته می‌شود.
از جمله سدهای در حال ساخت در قالب پروژه داپ می‌توان به سدهای کاراکورت، سویلمز و نارین قلعه اشاره کرد. اجرای این پروژه به‌طور مستقیم بر ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان تاثیرگذار است.
بر اساس برآورد کارشناسان، ادامه سدسازی ترکیه روی ارس به کاهش حقابه زیست محیطی، شرب (شهری)، کشاورزی و صنعتی و پیامدهای بسیار شدید بر شمال غرب ایران می‌انجامد. اگر داپ به طور کامل اجرایی شود، در عمل «تروریسم آبی» علیه مناطق شمال‌غرب ایران در یک بازه زمانی ۱۰ تا ۳۰ ساله رقم خواهد خورد.
در انتظار خشک‌شدن آذربایجان‌شرقی، غربی و اردبیل!
عضو انجمن هیدروپلیتک ایران معتقد است که در پروژه “داپ” قرار است ۹۰ تا ۱۲۰ سد روی ارس ساخته شود که در صورت تکمیل این سدها، استان آذربایجان غربی، شرقی و اردبیل خشک خواهند شد.
مراد دلالت، مدرس دانشگاه و عضو انجمن هیدروپلیتک ایران در نشست «بررسی طرح‌های داپ و گاپ ترکیه از منظر حقوق بین‌الملل» اظهار کرد: ترکیه در دو حوضه ارس و دجله و فرات، کشور ما را درگیر کرده است. در حوضه دجله و فرات، پروژه “گاپ” را داریم که مشکلات زیست محیطی را در عراق و سوریه رقم زده است. ترکیه در زمینه آب در هیچ کنوانسیون بین‌المللی در خصوص آب عضویت ندارد و به هیچکس جوابگو نیست.
وی ادامه داد: در حالی که سدسازی‌های بیشمار ترکیه روی دجله و فرات باعث خشکی عراق شده اما رسانه‌های ترکیه طوری فضاسازی کرده‌اند که عراقی‌ها، ایران را مقصر خشکی کشور خود می‌دانند! این سدسازی‌ها در کشور ما تأثیر مستقیمی بر استان خوزستان دارد و این استان را که در واقع آب و نان کشور ما را تأمین می‌کند دچار طوفان‌های گرد و غبار کرده و احتمال مهاجرت‌های اقلیمی مردم خوزستان را محتمل کرده است.
عضو انجمن هیدروپلیتک ایران در رابطه با پروژه “داپ” ترکیه بر رود ارس گفت: این پروژه، کشور ما را مستقیماً درگیر می‌کند و دقیقاً بر سرشاخه اصلی ارس ساخته شده است. غفلت اصلی در این خصوص به دوره پهلوی برمی‌گردد که در آن زمان، حکومت شاه، سرشاخه اصلی ارس را به ترکیه بخشید و ما را در پایین دست قرار داد. هدف پروژه داپ این است که کشورهای پایین‌دست را به شدت تحت فشار قرار دهد و مشکلات سیاسی، اقتصای، اجتماعی و امنیتی را در این کشورها دامن بزند.
دلالت متذکر شد: در این پروژه قرار است که ۹۰ تا ۱۲۰ سد روی ارس ساخته شود که در حال حاضر سد “کاراکورت” که یکی از بزرگترین سدهای تعریف شده در این طرح است، ساخته شده و آورده ارس را ۳۰ درصد کاهش داده است. سد بزرگ دیگری به نام “سورمیز” هم در دست ساخت است که آورده ارس را از این هم کمتر می‌کند. سهم ما از رود ارس بر اساس توافقی که پیش از فروپاشی شوروی داشتیم ۵۰ درصد است که کاهش پیدا کرده و خشکسالی شمال غرب کشور را فراگرفته است.
وی ادامه داد: پروژه داپ ترکیه ۳ استان آذربایجان غربی، شرقی و اردبیل را دچار مشکل می‌کند و اگر آب ارس به دریای خزر نریزد، تعادل اکولوژیک دریای خزر نیز به هم می‌ریزد. این موضوع استان‌های شمالی کشور را نیز درگیر خواهد کرد. منطقه آزاد ماکو و منطقه آزاد ارس نیز بیشترین کشت گلخانه‌‌ای کشور را دارند که با ادامه سدسازی‌ها از بین می‌روند و امنیت غذایی کشور نیز با تهدیدی بسیار جدی مواجه خواهد شد.
این مدرس دانشگاه تأکید کرد: مسئله آب و به‌ویژه آب‌های مرزی باید مسئله اول کشور باشد. اگر به این موضوع توجه نشود کشور با مشکل مهاجرت‌های اقلیمی و در نتیجه مشکلات امنیتی روبه‌ور خواهد شد. زمانی که سدهای ترکیه بر ارس تکمیل شود، معیشت مردم در استان‌ها شمال غربی کشور در آستانه نابودی قرار می‌گیرد و در آینده مشکلات عمده واگرایی قومی، تنش‌های بین استانی، مشکلات امنیتی، سلامتی و بهداشت و…، را خواهیم داشت.
دلالت گفت: رسانه‌ها ترکیه درخصوص پروژه داپ، بایکوت رسانه‌ای را در پیش گرفته‌اند و حتی در داخل کشور نیز عده‌ای منافع ملی را نادیده می‌گیرند و دوست ندارند این مباحث بیان شود! پروژه داپ ترکیه، تهدیدات زیست محیطی، امنیتی، اقتصادی، بهداشتی و… را برای ما به ارمغان می‌آورد و نیاز است که هرچه زودتر مسئولان ما این موضوع را با جدیت پیگیری کنند.
عضو انجمن هیدروپلیتک ایران خاطرنشان کرد: وضعیت ما در هیرمند به شدت بد است اما اگر ارس را رها کنیم شرایط ما در شمال غرب کشور ۱۰ برابر بدتر از هیرمند خواهد شد.
چه باید کرد؟
واضح است که علی‌رغم خواست و اراده ما، بحران آب و سیاست‌هایی که آن‌سوی مرزها اعمال می‌شود، امنیت‌ملی ما را به مخاطره خواهد انداخت و راهی جز فکر چاره برای حل این معضل بزرگ نیست.
در مسئله هیرمند تعلل‌هایی صورت گرفت و با علم به اقلیم خشک سیستان‌وبلوچستان و کمبود آب در آن منطقه، تحرک چندانی برای دریافت حقابه از افغانستان انجام نشد، کار به نزاع و چالش کنونی رسید و ضرورت دارد که این بحران درسی برای سیاست‌ورزی درست در غرب و شمال‌غرب کشور باشد.
از مدت‌ها قبل هشدارهای لازم و فراوانی از سوی کارشناسان محیط‌زیست داده شده و در صورت وقوع بحران مناطق غربی دیگر هیچ عذر و بهانه‌ای پذیرفته نیست.
